Di sản báo chí Hồ Chí Minh - vũ khí tư tưởng sắc bén của dân tộc

Trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã để lại hàng nghìn bài báo với nhiều thể loại và bút danh khác nhau, thể hiện tư duy chính trị sắc sảo, tầm nhìn chiến lược và khả năng truyền đạt sâu sắc, dễ hiểu. Người luôn nhấn mạnh nhiệm vụ của báo chí là phục vụ nhân dân, phục vụ cách mạng, và đòi hỏi người làm báo phải có lập trường chính trị vững vàng, đạo đức cách mạng, trung thực và biết tự phê bình. Báo chí cách mạng Việt Nam, ngay từ những ngày đầu hình thành, đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh định hướng là một vũ khí sắc bén trên mặt trận tư tưởng. Vai trò của báo chí không chỉ dừng lại ở việc thông tin, mà còn mang sứ mệnh to lớn trong việc tuyên truyền, cổ vũ nhân dân đứng lên đấu tranh giành độc lập, thống nhất đất nước. Chính nhờ sự lãnh đạo tài tình và định hướng chiến lược của Người, báo chí đã trở thành một phần không thể thiếu trong hành trình gian khổ nhưng đầy vinh quang của dân tộc Việt Nam. Báo chí cách mạng Việt Nam đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh định hướng là một vũ khí sắc bén trên mặt trận tư tưởng, có vai trò to lớn trong việc tuyên truyền, cổ vũ nhân dân đứng lên đấu tranh giành độc lập, thống nhất đất nước.

Bước ngoặt quan trọng đánh dấu sự ra đời chính thức của nền báo chí cách mạng Việt Nam là sự thành lập tờ Thanh Niên vào ngày 21-6-1925 tại Quảng Châu (Trung Quốc).

Dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Người, Thanh Niên không chỉ là tờ báo đầu tiên của tổ chức Thanh niên Cách mạng Việt Nam mà còn là tiếng nói của những người cộng sản Việt Nam đầu tiên. Nội dung của Thanh Niên tập trung vào việc truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin, phân tích tình hình thời cuộc, vạch trần bản chất của chế độ thực dân và kêu gọi thanh niên, nhân dân đứng lên đấu tranh. Thanh Niên đã thực sự trở thành một ngọn hải đăng soi đường, cổ vũ tinh thần yêu nước và khơi dậy ý chí quật cường trong lòng mỗi người dân Việt Nam.

Trong những năm tháng kháng chiến cam go, khi đất nước chìm trong khói lửa, những tờ báo như Tranh đấu, Cờ Giải Phóng, Cứu Quốc… tiếp tục phát huy vai trò là những biểu tượng của ý chí quật cường của dân tộc.

Báo Cờ Giải Phóng, cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản Đông Dương, đã truyền tải những chủ trương, đường lối của Đảng, khích lệ tinh thần chiến đấu của quân và dân ta.

Báo Cứu Quốc với những bài viết sâu sắc, những câu chuyện cảm động về lòng yêu nước, về sự hy sinh của các anh hùng, đã góp phần củng cố niềm tin, động viên nhân dân đoàn kết một lòng đánh đổ kẻ thù xâm lược.

Báo Thanh Niên, tờ báo Cách mạng đầu tiên của Việt Nam do Nguyễn Ái Quốc sáng lập (21-6-1925) 

Những tờ báo này không chỉ là phương tiện thông tin mà còn là nguồn động viên tinh thần to lớn, là nơi chia sẻ những nỗi đau, hy vọng và niềm tin mãnh liệt vào ngày mai chiến thắng, trở thành biểu tượng của ý chí quật cường của dân tộc. Dưới làn bom đạn khốc liệt, những người làm báo cách mạng đã không quản ngại hy sinh, đưa tin kịp thời về tình hình chiến sự, các chủ trương, đường lối của Đảng, của Nhà nước, cổ vũ tinh thần chiến đấu, khơi dậy lòng yêu nước và niềm tin vào thắng lợi cuối cùng của toàn dân tộc. Những bài báo không chỉ là thông tin mà còn là lời hiệu triệu, là nguồn động viên tinh thần to lớn, gắn kết nhân dân thành một khối thống nhất. Đây là minh chứng hùng hồn cho vai trò vũ khí sắc bén của báo chí cách mạng trong công cuộc giành độc lập dân tộc.

Bên cạnh đó, sự phát triển của báo chí cách mạng Việt Nam luôn gắn liền với chủ trương, đường lối của Đảng qua từng giai đoạn lịch sử.

Từ Đại hội I (1935) đến Đại hội V (1982), báo chí là tiếng nói của Đảng, công cụ tuyên truyền, cổ động, tổ chức và giáo dục quần chúng, phục vụ kháng chiến và xây dựng chủ nghĩa xã hội. Kỷ nguyên Đổi mới bắt đầu từ Đại hội VI (1986) đã yêu cầu báo chí nâng cao tính chiến đấu, tính tiên phong. Đại hội VII (1991) nhấn mạnh báo chí phải đảm bảo thông tin kịp thời, rộng rãi, là phương tiện giám sát, phản biện xã hội. Các Đại hội tiếp theo của Đảng (VIII-XII) liên tục bổ sung vai trò của báo chí trong công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đấu tranh phòng, chống tiêu cực, và hội nhập quốc tế, hướng tới nền báo chí chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại. Đặc biệt, Đại hội XIII (2021) của Đảng đã xác định rõ mục tiêu này, đòi hỏi báo chí phải nâng cao chất lượng nội dung, ứng dụng công nghệ hiện đại, và luôn giữ vững tính nhân văn, là diễn đàn tin cậy của nhân dân.

Những định hướng này đã làm cho báo chí cách mạng Việt Nam tiếp tục là công cụ đắc lực của Đảng và Nhà nước, đồng thời là phương tiện thông tin thiết yếu, đáng tin cậy của nhân dân, là vũ khí sắc bén của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa của toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta.

Báo chí cách mạng Việt Nam, với lịch sử một thế kỷ hình thành và phát triển, đã luôn giữ một vị trí đặc biệt trong công cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất và xây dựng đất nước, từ vai trò là vũ khí sắc bén trên mặt trận tư tưởng đang chuyển mình mạnh mẽ khi đất nước bước vào kỷ nguyên phát triển mới. Báo chí không chỉ dừng lại ở việc phản ánh hiện thực mà còn chủ động tham gia vào quá trình định hình dư luận, lan tỏa thông tin tích cực, và thúc đẩy các chính sách phát triển. Báo chí hiện đại còn là diễn đàn để nhân dân bày tỏ nguyện vọng, giám sát hoạt động của các cơ quan công quyền, và góp phần đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực. Đồng thời, báo chí tích cực quảng bá hình ảnh Việt Nam ra thế giới, thu hút đầu tư và du lịch, góp phần nâng cao vị thế quốc gia trên trường quốc tế.

Báo chí nước ta 100 năm qua đã không ngừng lớn mạnh cả về số lượng, chất lượng, loại hình và công nghệ, trở thành công cụ quan trọng trong sự nghiệp đổi mới, phát triển và hội nhập quốc tế, đồng thời không chỉ làm nhiệm vụ phản ánh mà còn tham gia định hướng tư tưởng, đấu tranh chống luận điệu xuyên tạc của kẻ thù, bảo vệ đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước.

Báo chí cách mạng Việt Nam trong kỷ nguyên đổi mới và hội nhập

Trong bối cảnh đất nước hội nhập quốc tế sâu rộng và phát triển bền vững, báo chí cách mạng Việt Nam đang được định hướng lại, không chỉ là vũ khí bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng mà còn là một công cụ kiến tạo phát triển, kết nối tri thức, cổ vũ đổi mới sáng tạo và hội nhập. Tầm nhìn này đòi hỏi báo chí phải vượt ra khỏi vai trò phản ánh đơn thuần để chủ động tham gia vào quá trình phát triển của đất nước trên mọi phương diện, thể hiện qua một số nội dung cụ thể sau:

Báo chí cách mạng Việt Nam trong kỷ nguyên đổi mới và hội nhập. Ảnh minh hoạ 

Một là, chủ động dẫn dắt và định hướng dư luận xã hội. Trong một thế giới đầy biến động và thông tin bùng nổ, báo chí cách mạng không thể chỉ dừng lại ở việc phản ánh sự việc. Thay vào đó, báo chí phải chủ động dẫn dắt và định hướng dư luận xã hội bằng cách cung cấp những phân tích sâu sắc, đa chiều về các vấn đề kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh. Báo chí cần đưa ra những góc nhìn mới, những ý tưởng đột phá, thậm chí là những giải pháp cụ thể cho sự phát triển của đất nước. Điều này đòi hỏi người làm báo phải có tư duy sắc bén, khả năng phân tích tổng hợp, và tầm nhìn chiến lược để cung cấp thông tin không chỉ đúng mà còn có giá trị dẫn dắt. Báo chí phải là ngọn cờ đầu trong việc cổ vũ những giá trị tích cực, đẩy lùi những tư tưởng lệch lạc, củng cố niềm tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội của toàn dân tộc ta.

Hai là, tham gia sâu, rộng, toàn diện vào quá trình hoạch định và thực thi chính sách. Vai trò của báo chí trong tương lai không chỉ dừng lại ở việc tuyên truyền, mà còn là một phần không thể thiếu trong quá trình hoạch định và thực thi chính sách. Thông qua các bài viết chuyên sâu, điều tra, nghiên cứu, báo chí sẽ cung cấp thông tin đa chiều, phân tích các tác động của chính sách, và phản ánh tiếng nói của các tầng lớp nhân dân. Các nghiên cứu độc lập, các cuộc điều tra về các vấn đề kinh tế - xã hội có thể cung cấp dữ liệu quan trọng, giúp các cơ quan chức năng đưa ra những quyết sách đúng đắn, phù hợp với lợi ích của nhân dân và đất nước. Báo chí trở thành một kênh tham vấn quan trọng, giúp chính sách đi vào cuộc sống một cách hiệu quả hơn.

Ba là, phát hiện, cổ vũ nhân tố mới, điển hình tiên tiến. Báo chí cách mạng phải là một diễn đàn sống động để lan tỏa những câu chuyện thành công, những mô hình hiệu quả, doanh nghiệp khởi nghiệp.... Việc phát hiện, biểu dương và cổ vũ những nhân tố mới, điển hình tiên tiến trong mọi lĩnh vực sẽ tạo ra một động lực mạnh mẽ cho toàn xã hội. Những tấm gương người tốt, việc tốt, những sáng kiến đột phá trong sản xuất, kinh doanh, những đóng góp thầm lặng của các nhà khoa học, nhà giáo, y bác sĩ, công nhân, nông dân... cần được báo chí khai thác sâu sắc và lan tỏa rộng rãi. Điều này không chỉ truyền cảm hứng mà còn góp phần xây dựng một xã hội đề cao giá trị lao động, sáng tạo và cống hiến.

Bốn là, phản biện xã hội mang tính xây dựng. Trong quá trình phát triển, việc tồn tại những hạn chế, yếu kém là điều không thể tránh khỏi. Báo chí cách mạng cần không né tránh những vấn đề còn tồn tại, mạnh dạn chỉ ra những hạn chế, yếu kém, góp ý thẳng thắn nhưng luôn trên tinh thần xây dựng, vì sự phát triển chung. Phản biện xã hội một cách khoa học, có căn cứ và trách nhiệm là yếu tố then chốt để hoàn thiện chính sách, nâng cao hiệu quả quản lý, và củng cố niềm tin của nhân dân vào hệ thống. Điều này đòi hỏi sự dũng cảm, trung thực và bản lĩnh của người làm báo, đồng thời phải có khả năng phân tích vấn đề một cách khách quan, đưa ra giải pháp thay vì chỉ trích tiêu cực giúp nhân dân tham gia quản lý xã hội và góp phần thúc đẩy tiến trình dân chủ hóa đời sống.

Báo chí cách mạng Việt Nam kế thừa di sản từ Chủ tịch Hồ Chí Minh, đang đứng trước một giai đoạn phát triển mới. Từ một vũ khí sắc bén trong chiến tranh, báo chí đang được kỳ vọng trở thành công cụ kiến tạo phát triển mạnh mẽ, đóng góp tích cực, là một phần không thể thiếu trong sự nghiệp xây dựng đất nước Việt Nam phồn vinh, dân chủ, công bằng, văn minh, sánh vai với các cường quốc năm châu như Bác Hồ hằng mong ước.

PGS, TS TRẦN QUANG DIỆU, Giám đốc Trung tâm Công nghệ và Chuyển đổi số, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Diễn đàn 100 năm báo chí đồng hành cùng dân tộc xem các tin, bài liên quan.