Khi lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc-Hồ Chí Minh khai sinh ra tờ báo Thanh niên vào ngày 21-6-1925, có thể hiểu rằng mong muốn của Người là tận dụng tối đa sức mạnh tuyên truyền, giác ngộ của báo chí để đưa cách mạng Việt Nam tới thành công. Vì Người biết báo chí có khả năng làm nên những thay đổi lớn lao, tác động tới nhân dân một cách trực tiếp, có thể biến những từ ngữ bình dị trên mặt báo thành sức mạnh vô song góp phần thúc đẩy sự nghiệp cách mạng tiến lên. Như vậy, mục đích để ra đời báo chí cách mạng là để trở thành một lực lượng của cách mạng, một công cụ của cách mạng.

Có thể nêu ra một vài đặc trưng nổi bật của báo chí cách mạng Việt Nam là: Thứ nhất, báo chí cách mạng Việt Nam do Đảng Cộng sản Việt Nam tổ chức, lãnh đạo, lấy Chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng, vì mục tiêu xây dựng chủ nghĩa xã hội. Đó là nền báo chí của nhân dân, vì lợi ích cao cả của nhân dân, vì hạnh phúc của nhân dân mà hoạt động, chịu sự giám sát của nhân dân.

Ảnh minh họa: TTXVN 

Thứ hai, người làm báo cách mạng chính là người hoạt động cách mạng bằng phương tiện báo chí, thông qua hoạt động báo chí để tuyên truyền, cổ động, tổ chức nhân dân thực hiện thắng lợi cương lĩnh, đường lối, chính sách, pháp luật của Đảng, Nhà nước. Thứ ba, mỗi cơ quan báo chí đều được xác định tôn chỉ, mục đích, nhiệm vụ đặc thù của mình. 

Thứ tư, báo chí phải thực sự là diễn đàn của nhân dân, phản ánh được thực chất ý chí, trí tuệ, tâm tư, nguyện vọng chính đáng của nhân dân. Thứ năm, báo chí là bộ phận cấu thành của văn hóa, mỗi bài báo là một sản phẩm văn hóa, phải có tính giáo dục, xây dựng nền tảng tinh thần của xã hội, xây dựng con người phát triển toàn diện.

Ra đời trước cả khi có Đảng ta, có Nhà nước ta, những thành tựu mà báo chí cách mạng Việt Nam đạt được trong 100 năm qua đã đóng góp vào công cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, đã tạc thành một tượng đài báo chí trong lòng xã hội và nhân dân. Nhiều lãnh tụ, nhà lãnh đạo kiệt xuất của cách mạng Việt Nam là nhà báo, người làm báo, có các tác phẩm báo chí có ảnh hưởng lớn tới công chúng như: Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc-Chủ tịch Hồ Chí Minh, Tổng Bí thư Trường Chinh, Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh, Thủ tướng Phạm Văn Đồng, Đại tướng Võ Nguyên Giáp.

Đầu thời kỳ đổi mới, Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh đã dùng báo chí như một vũ khí sắc bén, là lực lượng tinh nhuệ để đấu tranh với những hạn chế, tiêu cực của xã hội, vận động sự vào cuộc của toàn hệ thống chính trị, toàn thể nhân dân tích cực tham gia vào cuộc đấu tranh này. Loạt tác phẩm báo chí “Những việc cần làm ngay” đăng trên Báo Nhân Dân đã thể hiện rõ tinh thần ấy.

 Trong suốt thời kỳ đổi mới cho tới nay, báo chí cách mạng Việt Nam không chỉ giúp người dân cập nhật tốt thông tin mà còn góp phần định hướng dư luận xã hội, tăng cường niềm tin; đấu tranh với các biểu hiện tiêu cực, tham nhũng, lãng phí, suy thoái tư tưởng chính trị và đạo đức trong đội ngũ cán bộ, đảng viên; đấu tranh với các quan điểm sai trái, xuyên tạc của các thế lực thù địch, phản động...

Cùng với mặt tích cực là chủ đạo đó, cũng phải thẳng thắn nhìn nhận rằng, báo chí đã chịu những tác động của mặt trái xã hội thời kinh tế thị trường. Nếu soi chiếu với những đặc trưng, cốt cách của báo chí cách mạng Việt Nam thì có những vấn đề phải được suy tính nghiêm túc về thực trạng báo chí hiện nay, từ đó có giải pháp hữu hiệu.

Đó là, trong một giai đoạn, nhiều cơ quan báo chí, nhiều trang tin điện tử hoạt động như báo chí được sinh ra một cách tràn lan, với tôn chỉ, mục đích không thật vững chắc, cơ quan chủ quản buông lỏng quản lý, nguồn thu không ổn định. Từ đó đã phát sinh không ít hành vi tiêu cực, nhũng nhiễu của một bộ phận cơ quan báo chí, nhà báo và những cộng tác viên tự xưng là “nhà báo” đối với các cơ quan, bộ, ngành, đoàn thể, chính quyền địa phương, doanh nghiệp và nhân dân. Có một thời kỳ, ngay cả trong các phiên họp Chính phủ cũng có những ý kiến phản ảnh những hành vi tiêu cực của một số cơ quan báo chí đã thành cản lực cho quá trình hoạt động của các cơ quan, bộ, ngành.

Rồi xuất hiện cả các nhà báo “đếm tầng”, tờ báo “đếm tầng”, lợi dụng những hạn chế trong việc chấp hành pháp luật trong xã hội để nhũng nhiễu, tống tiền cả các hộ dân khi xây dựng các công trình nhà ở. Đáng buồn thay khi đã có cơ quan báo chí bị rút giấy phép xuất bản, có những nhà báo bị kỷ luật, rút thẻ nhà báo, thậm chí bị xử lý hình sự vì các hành vi tiêu cực, vi phạm pháp luật.    

Cùng với đó, có một hiện tượng báo chí bị mất định hướng chính trị. Có những nhà báo, thậm chí là cán bộ quản lý của cơ quan báo chí cũng không xác định được chính xác vai trò của mình, không hiểu được tính cách mạng, tính đảng của nền báo chí cách mạng Việt Nam. Họ đem các giá trị của báo chí phương Tây để rập khuôn vào Việt Nam và hiểu nhầm rằng đó mới là những giá trị cốt lõi của báo chí.

Có người thậm chí có suy nghĩ lệch lạc rằng báo chí cần phải giữ thế “khách quan”, “trung lập” trong mối quan hệ với Đảng Cộng sản Việt Nam. Đó là những biểu hiện không thể xem nhẹ, cần được kịp thời nhận biết và có các giải pháp để điều chỉnh. Trong đó, cần phải đặc biệt chú trọng nâng cao trình độ lý luận chính trị cho đội ngũ người làm báo, đặc biệt là những người làm công tác lãnh đạo, quản lý cơ quan báo chí.   

Ngược lại, cũng có một bộ phận báo chí chưa thực hiện đúng chức năng là diễn đàn của nhân dân, chưa phản ánh được thực chất ý chí, trí tuệ, tâm tư, nguyện vọng chính đáng của nhân dân, rơi vào trạng thái “thấy đúng không bảo vệ, thấy sai không đấu tranh”.

Những tờ báo ấy trở thành một kiểu báo chí phụ họa, báo chí một chiều, một kiểu công báo chứ không phải báo chí đúng nghĩa. Kiểu báo chí ấy sẽ khiến công chúng dần xa lánh, sẽ tự đánh mất vai trò của mình, tự kết liễu mình, sẽ không hoàn thành được trọng trách là cầu nối tin cậy giữa Đảng, chính quyền và nhân dân. Báo chí cách mạng, nhà báo cách mạng dứt khoát phải có dũng khí, phải có sự can trường để bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, bảo vệ công lý, vì nguyện vọng và lợi ích chính đáng của nhân dân.

Lại có kiểu báo chí hoàn toàn để nhu cầu tầm thường của độc giả dẫn dắt nên trong nội dung toàn những thứ thông tin gây sốc, không phù hợp với văn hóa, khai thác quá mức đời tư của các ngôi sao, người của công chúng... Có thể vì những người làm báo ấy cho rằng như thế mới là nhạy bén, mới hiểu độc giả, phục vụ thị hiếu độc giả. Nhưng thực ra, họ đang đi theo một con đường ngược hướng, lẽ ra phải thực hiện chức năng giáo dục, hướng độc giả đến những thông tin lành mạnh, tạo ra những nhu cầu mới, hữu ích cho độc giả thì kiểu báo chí ấy lại khiến độc giả của mình chìm đắm trong những thông tin có hại.   

Có những người so sánh báo chí và mạng xã hội để nhận xét rằng, báo chí đang tụt lại trong cuộc cạnh tranh thông tin với mạng xã hội, mà thực chất là một cuộc đấu tranh sinh tồn. Nhận xét như thế có hơi vội vàng chăng? Bởi công nghệ sẽ luôn thay đổi, sẽ không có tận cùng. Công nghệ này ra đời ít lâu, sẽ có công nghệ khác mới hơn, vượt trội hơn phủ định. Cho nên tốc độ đưa thông tin, độ phủ của thông tin tuy rất quan trọng nhưng không phải là tất cả. Tính chính xác, khách quan, giá trị nhân văn, nhân bản của thông tin mới là thứ mà công chúng thực sự tìm kiếm.

Công chúng đã và sẽ ngày càng chán ngấy kiểu đưa thông tin hỗn loạn, thiếu chắc chắn, thậm chí lừa bịp, giá trị ảo, vì lợi ích cá nhân, lợi ích nhóm của các KOL, người nổi tiếng trên mạng xã hội, để từ đó tìm những nguồn tin đáng tin cậy. Sự tin cậy chính là giá trị giúp báo chí tồn tại và phát triển. Thực hiện đúng phẩm chất, đặc trưng của báo chí cách mạng chính là cơ sở để cơ quan báo chí củng cố vững chắc sự tin cậy của độc giả.

Với 100 năm tuổi, báo chí cách mạng Việt Nam là một chứng nhân hàng đầu của lịch sử cách mạng Việt Nam với bao biến cố, thăng trầm, thành tựu. Những người làm báo chí cách mạng Việt Nam đang phải đối mặt với không ít khó khăn, thách thức, buộc phải thay đổi nhanh để thích ứng với những yêu cầu mới đang đặt ra, nhất là yêu cầu về công nghệ và nhu cầu của độc giả. Thế nhưng những sự thay đổi ấy không thể làm thay đổi bản chất của báo chí cách mạng Việt Nam.

Báo chí cách mạng Việt Nam sẽ luôn là lực lượng, là động lực quan trọng để thúc đẩy con thuyền cách mạng Việt Nam tới những bến bờ vinh quang.

HỒ QUANG PHƯƠNG

*Mời bạn đọc vào chuyên mục Bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng xem các tin, bài liên quan.