Với khối lượng công việc tăng vượt bậc, nhiều vấn đề mới, khó và chưa từng có tiền lệ, Quốc hội đã khẳng định bản lĩnh của một Quốc hội thời kỳ mới: Trí tuệ, trách nhiệm, đổi mới vì nhân dân, vì đất nước.

Hoàn thành khối lượng lập pháp kỷ lục

Nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV (2021-2026) diễn ra trong bối cảnh đất nước và thế giới trải qua những biến động sâu sắc. Đại dịch Covid-19, thiên tai, biến đổi khí hậu, sự bất ổn của kinh tế-chính trị toàn cầu tác động mạnh mẽ đến mọi lĩnh vực đời sống. Để đáp ứng nhanh trước những yêu cầu cấp bách của quốc gia, đặc biệt trong giai đoạn phục hồi sau đại dịch và ổn định kinh tế-xã hội, trong suốt nhiệm kỳ, Quốc hội khóa XV đã tổ chức 19 kỳ họp, con số chưa từng có trong lịch sử nghị trường, gồm 10 kỳ họp thường lệ và 9 kỳ họp bất thường. Quốc hội khóa XV đã hoàn thành hơn 200 nhiệm vụ lập pháp, vượt tới hơn 30% so với định hướng ban đầu. 

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn thăm Trung tâm Phục vụ hành chính công xã Thạnh Hòa, TP Cần Thơ. Ảnh: VŨ HÀNH

Nhưng điều đáng nói hơn, không chỉ nhiều về số lượng, nhìn lại nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV, nhiều đại biểu Quốc hội, cán bộ lão thành và cử tri cả nước đều chung nhận định: Quốc hội khóa XV là Quốc hội của trí tuệ, đổi mới và trách nhiệm, luôn đặt lợi ích quốc gia, dân tộc và quyền lợi nhân dân lên trên hết. Trong quá trình bàn thảo, trước những vấn đề lớn của đất nước, còn những điều còn băn khoăn, trăn trở nhưng đúng như tinh thần mà Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn đã tổng kết: “Chúng ta thấy việc gì giải quyết có lợi cho dân là phải giải quyết ngay và chịu trách nhiệm trước đất nước”.

Nhìn lại chặng đường của Quốc hội khóa XV, đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn (đoàn Hải Phòng) khẳng định: Quốc hội khóa XV đã “duy trì vững vàng trọng trách hoàn thiện thể chế, nâng cao chất lượng giám sát và đưa ra những quyết sách chiến lược trong bối cảnh khó khăn chồng chất trong nước và quốc tế”. Còn trong cảm nhận của nguyên Phó chủ tịch nước, nguyên Phó chủ tịch Quốc hội Trương Mỹ Hoa: “Quốc hội hôm nay là Quốc hội của thời kỳ mới, của trí tuệ, niềm tin và trách nhiệm, là chỗ dựa tin cậy của nhân dân”.

Có thể cảm nhận rõ nét, điểm nhấn đầu tiên thể hiện ở việc đổi mới tư duy làm luật. Các đạo luật được thiết kế theo hướng nguyên tắc hóa, nêu rõ những vấn đề cốt lõi thuộc thẩm quyền của Quốc hội, đồng thời giao Chính phủ quy định chi tiết để kịp thời điều chỉnh trước những biến động nhanh của thực tiễn. Phương pháp này không chỉ bảo đảm tính linh hoạt, hiệu lực của luật pháp mà còn thể hiện tư duy lập pháp hiện đại, phù hợp với thông lệ quốc tế.

Quốc hội cũng đã thể hiện rõ khả năng phản ứng nhanh với thực tiễn. Từ việc nhận diện rõ “điểm nghẽn” của “điểm nghẽn” là thể chế, Quốc hội đã hành động quyết liệt để phá tan những “tảng đá cản đường”, biến thể chế thành lợi thế cạnh tranh, vì lợi ích chung của quốc gia, dân tộc. Trước các tình huống đặc biệt, từ phòng, chống dịch Covid-19 đến phục hồi kinh tế, ổn định vĩ mô, bảo đảm an sinh xã hội, Quốc hội đã ban hành những chính sách kịp thời, linh hoạt, khơi thông dòng chảy phát triển, tạo niềm tin mạnh mẽ trong nhân dân. Các đạo luật, nghị quyết được ban hành trong nhiệm kỳ đều đi vào những vấn đề cốt lõi của đời sống kinh tế-xã hội, từ đất đai, nhà ở, kinh doanh, an ninh quốc phòng cho đến chuyển đổi số, kinh tế xanh, phát triển bền vững...

Minh chứng cho thấy khả năng phản ứng nhanh với thực tiễn của Quốc hội đó là thông qua Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 cùng với Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) và Nghị quyết về sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh. Đây là những quyết sách chính thức xác lập mô hình chính quyền địa phương hai cấp, tổ chức lại bộ máy theo hướng gần dân, sát dân, phục vụ dân tốt hơn.

Quốc hội cũng lần đầu tiên quyết định những quyết sách lớn, thiết thực nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân, điều này thể hiện rõ cam kết chính trị nhất quán và sâu sắc: "Không để ai bị bỏ lại phía sau". Một trong những quyết sách đó là việc Quốc hội thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Bảo hiểm y tế với 8 nhóm điểm mới, giải quyết căn cơ những tồn tại, vướng mắc mang tính cấp bách, góp phần bảo đảm tốt hơn nữa dịch vụ khám, chữa bệnh bảo hiểm y tế cho nhân dân và từng bước giảm tỷ lệ chi trực tiếp từ “tiền túi” của người tham gia bảo hiểm y tế.

Hay đó là những chính sách tiến tới miễn viện phí toàn dân; người dân sẽ được hưởng chính sách khám sức khỏe định kỳ hoặc khám sàng lọc miễn phí ít nhất một lần mỗi năm; ưu tiên nguồn lực xóa nhà tạm; hỗ trợ học phí cho học sinh, phổ cập giáo dục mầm non cho trẻ 3-5 tuổi; miễn phí sách giáo khoa cho học sinh; thúc đẩy tiếp cận tín dụng ưu đãi cho hộ nghèo và hộ kinh doanh; cấm thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng...

Nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV cũng cho thấy, hoạt động giám sát tối cao tiếp tục được đổi mới theo hướng trọng tâm, trọng điểm, ngày càng đi vào chiều sâu và thực chất. Quốc hội tập trung giám sát các vấn đề thời sự, có tác động lớn đến phát triển kinh tế-xã hội và đời sống nhân dân như quản lý đất đai, thị trường trái phiếu, xăng dầu, an ninh năng lượng, phòng, chống tham nhũng, công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo...

Lần đầu tiên Diễn đàn của Quốc hội về hoạt động giám sát được tổ chức, tạo không gian để đại biểu, cơ quan chức năng và nhân dân trao đổi trực tiếp, công khai, minh bạch về những vấn đề lớn của đất nước. Quốc hội cũng tăng cường theo dõi việc thực hiện kiến nghị của cử tri, giải quyết đơn thư, tiếp công dân, qua đó góp phần nâng cao hiệu lực kiểm soát quyền lực nhà nước và trách nhiệm thực thi công vụ.

Trên lĩnh vực đối ngoại, Quốc hội tiếp tục khẳng định vai trò chủ động, tích cực của Việt Nam tại các diễn đàn nghị viện khu vực và quốc tế. Các chuyến thăm, tiếp xúc song phương, đa phương của lãnh đạo Quốc hội đều ghi dấu ấn tốt đẹp, góp phần củng cố quan hệ hữu nghị, mở rộng hợp tác quốc tế, phục vụ mục tiêu phát triển và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới.

Tiếp tục đổi mới công tác xây dựng thể chế

Trong bối cảnh đất nước đặt mục tiêu đến năm 2030 trở thành nước đang phát triển có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao và đến năm 2045 trở thành nước phát triển, thu nhập cao, yêu cầu cải cách thể chế đặt ra ngày càng cấp thiết. Tổng Bí thư Tô Lâm từng nhấn mạnh: “Quốc hội phải đi trước một bước về thể chế; dám mở đường, dám sửa đường, dám quyết định những vấn đề mới, khó và chưa có tiền lệ.”

Từ tinh thần đó, nhiều ý kiến cho rằng, cần khắc phục những hạn chế như: Chương trình lập pháp phải điều chỉnh, bổ sung nhiều; một số quy định pháp luật còn hạn chế, thiếu đồng bộ, khả thi, tính dự báo chưa cao; việc đôn đốc, theo dõi xử lý các kiến nghị sau giám sát trong một số trường hợp còn chưa quyết liệt, hiệu quả. Việc theo dõi thực hiện các thỏa thuận, kết quả hoạt động đối ngoại hiệu quả chưa cao; hoạt động của tổ chức hữu nghị còn hình thức...

Góp ý cụ thể, đại biểu Dương Khắc Mai (đoàn Lâm Đồng) đề nghị cần hạn chế tối đa tình trạng luật vừa ban hành đã phải sửa, đồng thời tăng cường giám sát từ sớm, từ xa đối với chất lượng chính sách ngay trong khâu soạn thảo. Theo đó, giai đoạn tới cần chuyển mạnh từ tiêu chí “ban hành nhiều luật” sang “ổn định pháp luật”, tăng tính dự báo, bảo đảm tính khả thi và giảm chi phí tuân thủ.

Nhìn từ góc độ của doanh nghiệp và thực tiễn thi hành luật, Phó tổng Thư ký, Trưởng ban Pháp chế Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) Đậu Anh Tuấn cho rằng, hoàn thiện thể chế pháp luật là điều kiện tiên quyết để nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững. Việc cải cách thể chế cần toàn diện, đồng bộ, có chiến lược, gắn với sự giám sát của cộng đồng doanh nghiệp và xã hội. Nếu thực hiện quyết liệt, Việt Nam hoàn toàn có thể xây dựng một thể chế hiện đại, hiệu quả, đủ sức vượt qua bẫy thu nhập trung bình, vươn lên thành quốc gia phát triển.

Nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV dần khép lại với nhiều đổi mới mạnh mẽ, nhiều quyết sách mang tầm vóc chiến lược và dấu ấn sâu đậm của tinh thần phụng sự nhân dân. Những thành tựu ấy sẽ tạo đà cho Quốc hội khóa XVI tiếp tục phát huy, hoạch định các chính sách mới, ghi thêm những dấu ấn quan trọng trên chặng đường phát triển của đất nước.