Sức khỏe của nhân dân được đặt lên hàng đầu

Chủ tịch Hồ Chí Minh viết trong bài “Sức khỏe và thể dục” đăng trên Báo Cứu quốc, số 199, ngày 27-3-1946: “Giữ gìn dân chủ, xây dựng nước nhà, gây đời sống mới, việc gì cũng cần có sức khỏe mới làm thành công. Mỗi một người dân yếu ớt, tức là cả nước yếu ớt, mỗi một người dân mạnh khỏe, tức là cả nước mạnh khỏe”. Khi đó chính quyền non trẻ của nhân dân mới được thành lập, đang phải đương đầu với muôn vàn khó khăn, thử thách, thù trong giặc ngoài mà người đứng đầu Nhà nước ta đã rất quan tâm đến vấn đề sức khỏe của nhân dân.

Sau 80 năm lập nước, những cố gắng vượt bậc của Chính phủ và nhân dân đã có những thành quả to lớn. Chỉ số đánh giá sức khỏe chung nhất đã có thay đổi rất rõ nét. Tuổi thọ bình quân của người Việt Nam năm 1945 là 38 tuổi, đến năm 2024 tăng lên thành 74,5 tuổi. Tuy nhiên, trách nhiệm với sức khỏe nhân dân vẫn còn rất nặng nề. Người Việt Nam sống thọ nhưng số năm sống khỏe mạnh còn thấp, trung bình mỗi người Việt Nam phải sống với bệnh tật khoảng 10 năm. Gánh nặng bệnh tật do các bệnh không lây nhiễm như tim mạch, ung thư, tiểu đường chiếm tỷ trọng rất cao, lên đến 73,66% số ca mắc và 78,6% số ca tử vong năm 2020. Ví dụ, cứ 100.000 người Việt Nam thì có 159 người mắc ung thư và 106 người tử vong do ung thư; 31% các ca tử vong có nguyên nhân từ bệnh tim mạch.

Chăm sóc cho bệnh nhi tại Bệnh viện Đa khoa Đức Giang, TP Hà Nội. Ảnh: TRẦN ANH

Điều này cho thấy nhu cầu chăm sóc y tế là rất lớn và ngày càng phức tạp. Năng lực của ngành y chưa đáp ứng được đòi hỏi của xã hội. Người dân còn vất vả khi đến bệnh viện. Gánh nặng tài chính còn đè nặng trên vai người bệnh. Mặc dù tỷ lệ bao phủ bảo hiểm y tế đã đạt hơn 92% dân số (cuối năm 2022), nhưng tỷ lệ chi trả trực tiếp từ tiền túi của người bệnh vẫn còn cao, xấp xỉ 43% vào năm 2017, cao hơn nhiều so với mục tiêu của Bộ Y tế là 35% vào năm 2025 và 30% vào năm 2030, đặc biệt là với các bệnh hiểm nghèo như ung thư, chi phí điều trị có thể lên đến hàng trăm triệu, thậm chí hàng tỷ đồng. Vì thế, việc miễn viện phí ở Việt Nam là tiếp nối mục tiêu cao cả của cách mạng, là không để ai bị bỏ lại phía sau vì không có khả năng chi trả chi phí y tế. Điều này không chỉ mang lại lợi ích trực tiếp cho người bệnh mà còn góp phần giảm rủi ro tái nghèo, ổn định xã hội và phát triển nguồn nhân lực. Tuy nhiên, việc mở rộng diện miễn phí đòi hỏi một khoản đầu tư khổng lồ, cần sự nỗ lực của toàn hệ thống.

"Không để ai bị bỏ lại phía sau"

Thực tế, trên thế giới hiện chỉ có một số ít quốc gia thực hiện được việc miễn viện phí toàn dân. Bài học từ các nước đã triển khai các mô hình chăm sóc sức khỏe toàn dân với mức độ miễn phí khác nhau, sẽ mang lại những kinh nghiệm quý giá. Ví dụ, ở Anh, Hệ thống y tế quốc gia (NHS) được thành lập từ năm 1948, cam kết cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe toàn diện, miễn phí tại điểm sử dụng cho toàn bộ cư dân. Chính phủ Anh chi khoảng 150 tỷ bảng Anh mỗi năm cho NHS (tương đương gần 10% GDP năm 2023). Người dân không phải trả phí khi khám bệnh, điều trị, phẫu thuật, trừ một số khoản nhỏ như tiền thuốc kê đơn. Tại Thái Lan, với "Chương trình 30 baht" khởi động từ năm 2002, Thái Lan đã đạt được bảo hiểm y tế toàn dân. Ban đầu, người dân chỉ phải trả 30 baht cho mỗi lần khám, sau đó mức phí này được bãi bỏ hoàn toàn vào năm 2006. Nguồn tài chính chủ yếu từ thuế nhà nước (khoảng 80%) và một phần từ bảo hiểm xã hội. Mexico là quốc gia đầu tiên cung cấp thuốc hoàn toàn miễn phí đến mọi người dân trong vòng 48 giờ, thông qua hệ thống phân phối dược phẩm quốc gia kết nối với các cơ sở y tế. Canada, Thụy Điển, Na Uy, Đan Mạch, Cuba, Sri Lanka, Brazil... cũng duy trì chính sách miễn viện phí hoặc chi phí rất nhỏ thông qua ngân sách công, coi y tế là quyền cơ bản của con người. Còn Singapore không hoàn toàn miễn phí mà dựa trên triết lý chia sẻ trách nhiệm giữa người dân và nhà nước thông qua 3 chương trình bảo hiểm y tế khác nhau, có trách nhiệm của cả người dân.

Bác sĩ Bệnh viện Bạch Mai thăm khám cho bệnh nhân. Ảnh: THẾ ANH

Bên cạnh vấn đề tài chính, chất lượng dịch vụ y tế giữa các tuyến, giữa thành thị và nông thôn cũng là một rào cản. Việc miễn viện phí có thể dẫn đến tình trạng quá tải ở các bệnh viện tuyến trên do người dân đổ xô về, gây áp lực lên đội ngũ y, bác sĩ và cơ sở vật chất. Hơn nữa, việc bảo đảm minh bạch và công bằng trong quá trình xét duyệt đối tượng miễn phí cũng là một vấn đề nan giải, đòi hỏi cơ chế kiểm soát chặt chẽ để tránh tiêu cực.

Mặc dù gian truân, con đường miễn viện phí vẫn là không thể đảo ngược. Để vượt qua những thách thức này, Việt Nam cần có những giải pháp đồng bộ và dài hạn. Đó là, cần đa dạng hóa nguồn tài chính. Ngoài ngân sách nhà nước, cần khuyến khích các nguồn lực xã hội hóa, sự đóng góp của doanh nghiệp, các tổ chức từ thiện và cộng đồng. Quỹ bảo hiểm y tế cần được quản lý hiệu quả hơn, mở rộng đối tượng tham gia và nâng cao mức đóng góp phù hợp với khả năng chi trả của người dân. Đồng thời, nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động của hệ thống y tế. Đầu tư vào y tế cơ sở, nâng cao năng lực chuyên môn cho đội ngũ y, bác sĩ tuyến dưới và phát triển y tế dự phòng sẽ giúp giảm tải cho các bệnh viện tuyến trên và nâng cao sức khỏe cộng đồng. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý y tế, bệnh án điện tử và khám, chữa bệnh từ xa cũng sẽ góp phần tối ưu hóa nguồn lực và nâng cao hiệu quả hoạt động. Khung pháp lý và cơ chế giám sát cũng cần được hoàn thiện. Các quy định về miễn viện phí cần rõ ràng, minh bạch, dễ tiếp cận và dễ thực hiện. Cơ chế kiểm tra, giám sát chặt chẽ sẽ giúp ngăn chặn các hành vi lạm dụng, bảo đảm chính sách đến đúng đối tượng và phát huy hiệu quả tối đa. Kế hoạch của Bộ Y tế từng bước triển khai việc miễn viện phí làm cho người dân thấy tin tưởng. Trước mắt, thực hiện khám sức khỏe toàn dân mỗi năm một lần. Sau đó miễn viện phí ở những đối tượng có nguy cơ cao như trẻ em, người già, người có bệnh nan y, rồi tiến tới mục tiêu năm 2035 sẽ miễn viện phí toàn dân.

Miễn viện phí ở Việt Nam là một mục tiêu nhân văn, hướng tới một xã hội công bằng "không để ai bị bỏ lại phía sau" và phát triển bền vững. Con đường đạt được mục tiêu này chắc chắn sẽ còn nhiều gian truân, đòi hỏi sự nỗ lực đồng bộ từ Chính phủ, ngành y tế, cộng đồng và mỗi cá nhân. Tuy nhiên, với quyết tâm và những giải pháp phù hợp, Việt Nam hoàn toàn có thể tiến gần hơn đến một hệ thống y tế mà ở đó, mọi người dân đều được chăm sóc sức khỏe mà không phải lo lắng về gánh nặng chi phí.

TS QUAN THẾ DÂN, Giám đốc chuyên môn Bệnh viện Đa khoa Trí Đức Thành, Thanh Hóa

* Mời bạn đọc vào chuyên mục 80 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2-9 xem các tin, bài liên quan.