Phóng viên (PV): Thưa bác sĩ, ngày càng có nhiều bệnh nhân đột quỵ, trong đó có cả người trẻ, người khỏe mạnh bình thường. Bác sĩ có thể cho biết cụ thể hơn về tình trạng này?

Trung tá, TS Nguyễn Đăng Hải: Những năm gần đây xuất hiện ngày càng nhiều thông tin về các ca bệnh đột quỵ ở người trẻ tuổi (dưới 45 tuổi), thậm chí trẻ sơ sinh, thanh thiếu niên hoặc người đang khỏe mạnh, sinh hoạt bình thường mà trước đó không có biểu hiện bệnh lý gì. Tình trạng này không chỉ ở riêng nước ta mà trên toàn thế giới.

Trung tá, TS Nguyễn Đăng Hải thăm khám cho bệnh nhân điều trị tại Khoa Đột quỵ, Bệnh viện Quân y 103, Học viện Quân y. Ảnh: TUẤN THÀNH

Đột quỵ về cơ bản chia thành 2 nhóm chính lớn là: Đột quỵ nhồi máu não (thiếu máu não) chiếm khoảng 80% ca bệnh và đột quỵ chảy máu não chiếm 20% ca bệnh, bao gồm chảy máu não nguyên phát, chảy máu não thất và chảy máu dưới nhện không do chấn thương. Tính tất cả các loại đột quỵ, các chuyên gia ước tính có từ 2 đến 13/100.000 trẻ em mắc hằng năm. Theo thống kê các nghiên cứu trên thế giới, có từ 0,6 đến 7,9/100.000 trẻ sơ sinh và trẻ em mắc đột quỵ nhồi máu não; 1/100.000 trẻ em mắc đột quỵ chảy máu não hằng năm. Người trẻ dưới 45 tuổi thì tỷ lệ mắc hằng năm là từ 8 đến 10/100.000 dân.

PV: Những nguyên nhân nào khiến số trường hợp đột quỵ ngày càng gia tăng và một số dấu hiệu giúp phát hiện sớm nguy cơ này, thưa bác sĩ?

Trung tá, TS Nguyễn Đăng Hải: Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ gây đột quỵ nhồi máu não ở người lớn tuổi là do tuổi cao, tăng huyết áp, hút thuốc lá, tiểu đường, tăng cholesterol máu. Cùng thể đột quỵ này nhưng nguyên nhân hay gặp ở trẻ em là do các bất thường về tim, tổn thương mạch máu khu trú, các bất thường về máu (rối loạn đông máu), nhiễm trùng, chấn thương vùng đầu cổ và các bệnh lý di truyền. Trong khi đó, yếu tố nguy cơ hay gặp đối với thanh thiếu niên và người trẻ tuổi là do bệnh lý mạch máu (lóc tách), dị tật tim (lỗ bầu dục PFO), mang thai, tình trạng tăng đông, hút thuốc lá, sử dụng ma túy, tình trạng xơ vữa mạch sớm, tăng huyết áp, ít vận động, chỉ số khối cơ thể (BMI) cao, rối loạn chuyển hóa, đau đầu migraine. Ở nước ta, khi mức sống được nâng cao, tình trạng béo phì và thừa cân (BMI ≥ 23) gia tăng, con người trở nên lười vận động, đặc biệt ở giới trẻ. Thống kê của Viện Dinh dưỡng quốc gia (Bộ Y tế) cho thấy, tỷ lệ thừa cân, béo phì ở người Việt Nam là 6,6%, tỷ lệ này ở trẻ em tăng gấp 2,2 lần, từ 8,5% năm 2010 lên 19% năm 2020. Điều này có thể góp phần làm tăng nguy cơ đột quỵ ở người trẻ.

Thể đột quỵ chảy máu não có nguyên nhân do dị dạng mạch máu não; phình mạch não (ít gặp hơn ở trẻ em); các bệnh về máu; ung thư (các khối u não, bạch cầu cấp) và một số nguyên nhân khác như: Tăng huyết áp, bệnh Moyamoya, sử dụng ma túy, huyết khối tĩnh mạch não, viêm mạch hoặc không rõ căn nguyên. Chuyên sâu sẽ có rất nhiều nguyên nhân cụ thể phức tạp mà đi khám thông thường rất khó có thể phát hiện.

Để tăng cơ hội điều trị đảo ngược bệnh, thậm chí có thể giúp người bệnh trở về trạng thái như ban đầu, điều then chốt là phát hiện sớm và đưa người bệnh tiếp cận dịch vụ y tế chuyên sâu sớm nhất có thể. Còn phòng bệnh lại là câu chuyện lâu dài và là phức hợp của kiểm soát đa yếu tố nguy cơ. Khi thấy người có các biểu hiện sau cần liên lạc ngay với trung tâm y tế gần nhất: Mất thăng bằng; giảm khả năng nhìn; méo miệng; yếu tay chân; nói khó.

PV: Thưa bác sĩ, đâu là cách phòng ngừa tốt nhất các nguy cơ đột quỵ?

Trung tá, TS Nguyễn Đăng Hải: Có thể giảm thiểu nguy cơ đột quỵ khi thực hiện các nội dung cơ bản sau: Thứ nhất, dùng thuốc theo chỉ dẫn của bác sĩ khi có chỉ định, vì có thể những loại thuốc này đặc biệt quan trọng giúp ngăn ngừa đột quỵ như: Thuốc hạ huyết áp; Statin-thuốc hạ cholesterol; thuốc chống đông máu, các thuốc kháng tiểu cầu.

Thứ hai, thay đổi lối sống: Bỏ thuốc lá; tập thể dục thường xuyên (nếu bác sĩ khuyên tập như vậy là an toàn) với thời lượng ít nhất 30 phút mỗi ngày tất cả các ngày trong tuần; nên giữ cho BMI (cách tính: Cân nặng (kg)/bình phương chiều cao (mét) dưới 23 và trên 18; ăn chế độ nhiều trái cây, rau, củ, quả, các sản phẩm từ sữa ít béo, ít thịt và ít đồ ngọt, ít ngũ cốc tinh chế (bánh mì trắng, gạo trắng, bột mì, bột ngô); ăn giảm muối. Đặc biệt là tránh hoặc hạn chế rượu, bia. Nếu dùng, chỉ nên dùng ở hạn mức: Đối với nam không quá 2 ly mỗi ngày và nữ không quá 1 ly mỗi ngày. Hiện nay, Hội Tim mạch học/Đột quỵ Mỹ áp dụng 1 ly tương đương 14g alcohol, quy đổi: 1 cốc bia 360ml chuẩn 5% độ cồn, 1 cốc rượu vang 150ml chuẩn 12 độ cồn, 45ml rượu vodka, rum, tequila chuẩn 40 độ cồn hoặc 30ml rượu 50 độ cồn.

PV: So với điều kiện bên ngoài, môi trường quân sự có những thuận lợi gì để phòng ngừa các nguy cơ đột quỵ và cán bộ, chiến sĩ nên tận dụng, phát huy lợi thế này như thế nào, thưa bác sĩ?

Trung tá, TS Nguyễn Đăng Hải: Với những chia sẻ ở trên, theo tôi, trong Quân đội có đầy đủ yếu tố để hạn chế nguy cơ mắc đột quỵ như: Chế độ ăn uống, sinh hoạt điều độ, khoa học, thể dục-thể thao, rèn luyện và tăng gia sản xuất hằng ngày; được khám và tư vấn, điều trị thường xuyên.

Ngoài ra, tôi cũng cho rằng, chúng ta cần lượng hóa cụ thể hơn về các chế độ sinh hoạt hằng ngày để có thể giúp tăng cường hơn nữa sức khỏe chung cho bộ đội và ngăn ngừa nguy cơ đột quỵ. Đặc biệt, đối với quân nhân trẻ tuổi, thường xuyên phải rèn luyện với cường độ cao, thay đổi môi trường hoạt động khắc nghiệt hoặc đối tượng quân nhân tuổi cao và có các yếu tố nguy cơ như đã đề cập ở trên cần có sự nghiên cứu, phối hợp và triển khai cụ thể hơn nữa. Theo đó, cần kết nối quân y các đơn vị với các trung tâm lớn về đột quỵ trong Quân đội như Khoa Đột quỵ (Bệnh viện Quân y 103), Bệnh viện Trung ương Quân đội 108, Bệnh viện Quân y 175 để có hướng dẫn cụ thể và kịp thời; kết nối các bệnh viện đầu ngành để nghiên cứu sâu hơn về đặc thù của hoạt động quân sự với bệnh đột quỵ nói chung để đưa ra những hướng dẫn cụ thể hơn.

PV: Trân trọng cảm ơn bác sĩ!

ĐỨC TUẤN (thực hiện)

---------------------------------------------------------------------

Thể dục là phương thuốc hiệu quả, ít tốn kém

Tập luyện thể dục-thể thao hằng ngày đóng vai trò rất quan trọng trong việc phòng ngừa đột quỵ. Nghiên cứu cho thấy, hoạt động thể chất thường xuyên giúp hạ huyết áp, cải thiện mỡ máu, kiểm soát cân nặng, giảm đường huyết và giảm stress, đây đều là những yếu tố có nguy cơ trực tiếp dẫn đến đột quỵ. Có thể nói, vận động chính là phương thuốc ít tốn kém nhất, nhưng mang lại hiệu quả cao trong phòng bệnh tim mạch và não bộ. Để việc tập luyện thể dục-thể thao đem lại hiệu quả cao, người dân và quân nhân nên chọn các môn phù hợp với thể trạng và duy trì đều đặn. Những hình thức vận động đơn giản như đi bộ nhanh, đạp xe, bơi lội, tập dưỡng sinh hoặc yoga mỗi ngày khoảng 30 phút, ít nhất 5 ngày/tuần sẽ đem lại rất nhiều lợi ích. Người lớn tuổi hoặc người có bệnh nền nên bắt đầu từ cường độ nhẹ, tăng dần, tránh tập quá sức hoặc chỉ tập dồn vào cuối tuần. Ngoài ra, kết hợp cả bài tập tăng sức cơ nhẹ nhàng 2-3 lần/tuần sẽ giúp cơ thể dẻo dai, giảm té ngã và hỗ trợ tốt hơn cho tim mạch.

Y, bác sĩ Khoa Dược, Bệnh viện Quân y 109, Cục Hậu cần - Kỹ thuật Quân khu 2 chăm sóc vườn thuốc Nam của đơn vị. Ảnh: TRẦN HÀO

Song song với vận động, chế độ ăn uống đóng vai trò không kém phần quan trọng trong việc giảm xơ vữa động mạch và phòng ngừa đột quỵ. Trong tự nhiên, nước ta có rất nhiều loại rau, gia vị quen thuộc vừa dễ tìm vừa tốt cho sức khỏe. Ví dụ, rau cần tây chứa nhiều chất chống oxy hóa, giúp hạ huyết áp; tỏi và gừng có tác dụng hỗ trợ giảm cholesterol và chống viêm; trà xanh giàu catechin, tốt cho mạch máu; đậu nành, yến mạch, các loại hạt cung cấp chất xơ hòa tan và chất béo tốt, góp phần giảm mỡ máu. Các loại thực phẩm này có thể sử dụng hằng ngày qua những món ăn quen thuộc: Thêm cần tây trong các món canh, dùng tỏi và gừng trong nấu nướng, uống 1-2 tách trà xanh mỗi ngày, thay một phần tinh bột trắng bằng ngũ cốc nguyên hạt hay các loại hạt. Tuy nhiên, cần lưu ý đây chỉ là biện pháp hỗ trợ, không thay thế được thuốc điều trị và người có bệnh nền tim mạch, tăng huyết áp, đái tháo đường vẫn cần tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ.

Thượng tá, bác sĩ chuyên khoa I NGUYỄN HỒNG QUANG (Chủ nhiệm Khoa Nội tim, thận, khớp, Bệnh viện Quân y 109, Cục Hậu cần-Kỹ thuật Quân khu 2)

---------------------------------------------------------------------

Rượu, bia là yếu tố nguy cơ hàng đầu của đột quỵ

Việc sử dụng rượu, bia quá mức và kéo dài gây ra nhiều hệ lụy đối với sức khỏe. Rượu, bia làm tăng huyết áp-yếu tố nguy cơ hàng đầu gây đột quỵ hoặc cơn tăng huyết áp cấp, dẫn tới vỡ mạch máu não. Ngoài ra, rượu, bia làm rối loạn nhịp tim, đặc biệt là rung nhĩ, tạo điều kiện hình thành cục máu đông, gây tắc mạch máu não, về lâu dài sẽ gây tổn thương lớp nội mô thành mạch, khiến mạch máu trở nên yếu và dễ vỡ hơn, nhất là khi người bệnh có kèm theo tăng huyết áp. Đồng thời, rượu, bia còn làm rối loạn chức năng đông máu, gia tăng nguy cơ hình thành huyết khối-nguyên nhân trực tiếp dẫn đến đột quỵ nhồi máu não. Có thể nói, rượu, bia là một trong những yếu tố nguy cơ hàng đầu, cả trực tiếp và gián tiếp gây ra đột quỵ thông qua nhiều cơ chế bệnh sinh khác nhau.

Các y, bác sĩ Khoa Nội tiêu hóa A3, Bệnh viện Quân y 4, Cục Hậu cần - Kỹ thuật Quân khu 4 chăm sóc sức khỏe bệnh nhân bị xơ gan do uống nhiều rượu, bia. Ảnh: GIANG ĐÌNH

Để hạn chế tác hại, người có thói quen sử dụng rượu, bia cần kiểm soát lượng tiêu thụ: Không uống quá 330ml bia/ngày và không quá 100ml rượu/ngày. Đồng thời nên ăn uống đủ chất, uống nhiều nước trước và sau khi sử dụng rượu, bia; tăng cường bổ sung hoa quả, vitamin nhóm B và các thực phẩm bảo vệ tế bào gan. Khám sức khỏe định kỳ để theo dõi tình trạng tim mạch, gan, mỡ máu, axit uric... Duy trì lối sống lành mạnh như ngủ đủ giấc, hạn chế thức khuya, giảm chất béo có hại, tập thể dục đều đặn, giữ cân nặng hợp lý và kiểm soát căng thẳng. Tuy chế độ ăn uống và luyện tập có thể hỗ trợ phần nào nhưng không thể trung hòa hết tác hại của rượu, bia, vậy nên cách phòng tránh tốt nhất vẫn là hạn chế tần suất và liều lượng sử dụng rượu, bia.

Trung tá, bác sĩ chuyên khoa I PHẠM THỊ PHƯƠNG THÙY (Khoa Nội tiêu hóa A3, Bệnh viện Quân y 4, Cục Hậu cần-Kỹ thuật Quân khu 4)

---------------------------------------------------------------------

Duy trì chế độ ăn uống khoa học, lành mạnh

Từ kinh nghiệm điều trị hàng nghìn bệnh nhân đột quỵ, tôi cho rằng, chế độ ăn uống khoa học, lành mạnh sẽ giúp bảo vệ sức khỏe tim mạch, não bộ và hạn chế nguy cơ đột quỵ. Rau xanh và trái cây là các loại thực phẩm giàu vitamin, khoáng chất và chất xơ, giúp cải thiện sức khỏe tổng thể; hạn chế muối và đường trong thực đơn hằng ngày có thể giúp kiểm soát huyết áp; chọn nguồn protein (thực phẩm) lành mạnh bằng cách sử dụng cá, thịt gia cầm, đậu, hạt thay vì thịt đỏ và các sản phẩm chế biến sẵn. Cùng với đó, cần tăng cường hoạt động thể chất. Kết hợp tốt giữa chế độ ăn uống và luyện tập thể dục-thể thao mang lại lợi ích toàn diện cho sức khỏe...

Khi có các biểu hiện như: Yếu cơ, rối loạn ngôn ngữ, mất thăng bằng, đau đầu dữ dội... nên đưa người bệnh đến bệnh viện gần nhất và sớm nhất. Vì sớm nhất là thời gian vàng để cấp cứu, cứu sống người bệnh khi cơn đột quỵ xảy ra. Giờ vàng cấp cứu tai biến mạch máu não thường được khuyến cáo là trong khoảng từ 3 đến 4,5 giờ đồng hồ kể từ khi người bệnh xuất hiện các triệu chứng đột quỵ não. Trong một số trường hợp, giờ vàng cấp cứu đột quỵ não có thể kéo dài đến 6 giờ đồng hồ kể từ sau khi có dấu hiệu đột quỵ hoặc 24 giờ đồng hồ kể từ sau khi có dấu hiệu đột quỵ. Cấp cứu kịp thời trong khoảng thời gian này sẽ giúp người bệnh có cơ hội sống sót cao, hạn chế di chứng nặng và tử vong. Trong thời điểm này, cứ mỗi phút qua đi sẽ có 2 triệu tế bào não chết dần. Sau 3 giờ đồng hồ, nơi vùng não bị đột quỵ và mô não cận kề ở vị trí tai biến sẽ bị tổn thương nặng, khó phục hồi.

Thiếu tá, bác sĩ chuyên khoa I PHẠM ĐÌNH HÀ (Chủ nhiệm Khoa Tâm thần kinh, Bệnh viện Quân y 120, Cục Hậu cần-Kỹ thuật Quân khu 9)

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Y tế xem các tin, bài liên quan.