Hàng giả, hàng nhái, đặc biệt trong lĩnh vực y tế, dược phẩm và thực phẩm chức năng đang ngày càng len lỏi sâu vào thị trường với thủ đoạn tinh vi. Trước thực trạng này, cần đẩy mạnh hơn nữa các biện pháp, chế tài mạnh mẽ, cùng sự phối hợp của các cấp và người dân nhằm ngăn chặn và xử lý triệt để hành vi vi phạm, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Lỗ hổng bao giờ mới được lấp?

Trước tình trạng gia tăng thuốc và thực phẩm chức năng giả, cơ quan chức năng đã triển khai kiểm soát khẩn cấp. Theo Công văn số 1430/QLD-CL và chỉ đạo của Sở Y tế TP Hồ Chí Minh ngày 28-5, các cơ sở y tế, nhà thuốc phải rà soát gấp danh mục sản phẩm, đặc biệt với thuốc có dấu hiệu bất thường như Theophylline giả.

Trước đó, sau vụ phát hiện 100 tấn hàng giả tại Hà Nội, Sở Y tế cũng yêu cầu ngừng sử dụng sản phẩm không rõ nguồn gốc và báo cáo bắt buộc. Công tác kiểm nghiệm và cảnh báo người dân được đẩy mạnh, thể hiện quyết tâm làm sạch thị trường dược phẩm. Tuy nhiên, đằng sau những động thái khẩn trương là những lỗ hổng cố hữu chưa được bịt kín. 

Để ngăn chặn hàng giả, hàng kém chất lượng trong lĩnh vực dược, cần sớm hoàn thiện khung pháp lý về trách nhiệm của đơn vị phân phối, đồng thời xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu cảnh báo mở, cho phép người dân dễ dàng tra cứu thông tin sản phẩm. Việc ứng dụng công nghệ QR trong truy xuất và định danh sản phẩm số cũng cần được triển khai đồng bộ trên toàn ngành. Quản lý dược không thể chỉ dừng lại ở phản ứng sau sự cố, mà phải được thiết lập thành một hệ thống kiểm soát chặt chẽ, minh bạch và chủ động, để thuốc không còn là chỗ nghi ngờ, mà là công cụ thực sự bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Vụ việc hơn 200 loại sản phẩm giả, kém chất lượng của Công ty TNHH Herbitech sản xuất đã bị cơ quan Cảnh sát điều tra (Bộ Công an) điều tra, khởi tố mới đây đã gây chấn động dư luận khi các sản phẩm bị làm giả là thực phẩm bảo vệ sức khỏe dành cho trẻ nhỏ. Điều dư luận bức xúc là các sản phẩm giả của Công ty TNHH Herbitech lại được hệ thống nhà thuốc Pharmacity ở khắp cả nước phân phối ra thị trường, được giới thiệu, quảng bá tiếp cận người tiêu dùng. Dù được hệ thống nhà thuốc này công bố thu hồi, hoàn tiền 100% cho khách hàng vào ngày 13-5-2025 nhưng vấn đề đặt ra là trách nhiệm của hệ thống nhà thuốc này tới đâu, vì sao lại có lỗ hổng để thuốc giả dễ dàng lọt qua giám sát chất lượng nội bộ, bỏ qua các quy định của Nhà nước để bày bán công khai đến người tiêu dùng.

Đoàn kiểm tra Sở An toàn thực phẩm TP Hồ Chí Minh lập biên bản vi phạm tại một cơ sở kinh doanh dược phẩm trên địa bàn thành phố. Ảnh: MINH VƯƠNG

Tạo lá chắn từ các nhà thuốc, cơ sở y tế

Với thủ đoạn ngày càng tinh vi, các đối tượng buôn bán thuốc giả đang đẩy người dân vào thế bị động và đầy rủi ro. Không chỉ thiệt hại về kinh tế, người tiêu dùng còn đối mặt với hiểm họa sức khỏe, thậm chí vô tình tiếp tay cho hành vi vi phạm pháp luật nếu thiếu hiểu biết và cảnh giác trong mua sắm. Sự việc liên quan đến các sản phẩm giả vượt qua kiểm soát nội bộ, được bày bán tại ở hệ thống phân phối dược phẩm lớn, quy mô toàn quốc như Pharmacity tiếp tục đặt ra câu hỏi lớn về trách nhiệm, uy tín và lỗ hổng quản lý của các chuỗi nhà thuốc, cửa hàng dược phẩm. Trong bối cảnh thuốc giả, thực phẩm chức năng không rõ nguồn gốc ngày càng tinh vi, vai trò của cơ quan chức năng cần được thể hiện rõ ràng hơn qua ba yếu tố then chốt: Giám sát chặt chẽ, minh bạch thông tin và chế tài nghiêm khắc.

Theo quy định của pháp luật, đơn vị phân phối, nhất là các chuỗi nhà thuốc, cửa hàng thuốc có nghĩa vụ liên đới trong việc bảo đảm chất lượng sản phẩm. Đặc biệt là trách nhiệm của bên bán trong kiểm tra thông tin nhà cung cấp, giám sát chất lượng sản phẩm và chủ động thu hồi khi có dấu hiệu nguy hại đến sức khỏe người dùng. 

Sau hàng loạt vụ việc thuốc chữa bệnh, thực phẩm chức năng giả quy mô lớn bị phát hiện, truy tố, Sở Y tế TP Hồ Chí Minh  đã có Công văn số 5298/SYT-NVD ngày 17-5-2025 về việc yêu cầu các cơ sở y tế, cửa hàng kinh doanh dược phẩm trên địa bàn thành phố rà soát, báo cáo thuốc, thực phẩm chức năng giả, thiết bị y tế giả để kịp thời xử lý, ngăn chặn. Theo ông Nguyễn Hoài Nam, Phó giám đốc Sở Y tế TP Hồ Chí Minh, điều này nhằm phát hiện kịp thời các vi phạm, bảo đảm ngăn chặn các loại thuốc, thực phẩm chức năng giả, không rõ nguồn gốc, vi phạm về chất lượng lưu hành. Khi phát hiện sản phẩm vi phạm, các đơn vị liên quan phải lập tức niêm phong, không tiếp tục sử dụng các sản phẩm này; báo cáo cơ quan quản lý, cơ quan chức năng để kiểm tra, xác minh và xử lý theo quy định của pháp luật.

Người tiêu dùng cảnh giác, cẩn trọng khi mua thuốc

Dược sĩ Nguyễn Thị Quyên (Nhà thuốc Sơn Nam, TP Thủ Đức) lưu ý: “Người tiêu dùng cần hiểu đúng bản chất thực phẩm chức năng theo định nghĩa của Bộ Y tế. Việc lầm tưởng rằng thực phẩm chức năng có thể thay thế thuốc điều trị đã gây ra không ít hậu quả nghiêm trọng, đặc biệt với người mắc bệnh nền, như: Tiểu đường, tim mạch, ung thư”.

Trong môi trường thông tin đa chiều, lời khuyên từ bác sĩ, dược sĩ cần được đặt lên hàng đầu. Tin vào quảng cáo trên mạng xã hội hay truyền miệng thiếu kiểm chứng không chỉ là hành động thiếu trách nhiệm với bản thân mà còn tiềm ẩn nguy cơ “tiền mất, tật mang”. Chị Võ Đoàn Phương (quận Gò Vấp, TP Hồ Chí Minh) cho biết, chị luôn kiểm tra thông tin doanh nghiệp trên cổng dữ liệu chính thống, chọn gian hàng chính hãng và yêu cầu hóa đơn, giấy tờ rõ ràng. Đây là cách tự bảo vệ thiết thực, hiệu quả nhất trong bối cảnh hiện nay.

Người tiêu dùng cẩn trọng, cần được tư vấn kỹ trước khi mua thuốc tại các nhà thuốc. 

Từ vụ việc sản phẩm Herbitech bị phát hiện là thực phẩm chức năng gắn mác thuốc điều trị, từng được bày bán tại hệ thống nhà thuốc Pharmacity, là lời cảnh tỉnh nghiêm khắc cho người tiêu dùng.  Không phải cứ mua hàng ở nơi "có tiếng" là có thể yên tâm tuyệt đối. Điều dưỡng Lê Thị Thu Hà (Bệnh viện TP Thủ Đức) chia sẻ, trong thời đại mà thương hiệu có thể bị lợi dụng, niềm tin đặt sai chỗ sẽ dẫn đến hậu quả nghiêm trọng, nhất là đối với những mặt hàng liên quan trực tiếp đến sức khỏe, nhiều người cho rằng, cơ quan quản lý cần hoàn thiện hành lang pháp lý, quy định chặt chẽ “đầu ra” của thuốc, thực phẩm chức năng là các nhà thuốc, cơ sở kinh doanh dược phẩm. Kiên quyết xử lý các chuỗi nhà thuốc, cửa hàng bán lẻ vi phạm về kinh doanh, tiếp tay cho hàng giả, kém chất lượng; không thể để các hệ thống nhà thuốc lớn chỉ đổ lỗi cho nhà sản xuất rồi chối bỏ trách nhiệm. Trường hợp phát hiện có dấu hiệu bao che, tiếp tay, cần áp dụng chế tài nghiêm khắc, kể cả truy cứu trách nhiệm hình sự.

Giải pháp căn cơ và bền vững chính là nâng cao kỹ năng tra cứu. Việc quét mã QR, mã vạch, tìm kiếm thông tin trong Cơ sở dữ liệu dược phẩm quốc gia hoặc trên trang Cục An toàn thực phẩm là hoàn toàn khả thi với mọi người dân. Luật sư Phạm Văn Thọ, Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng giám đốc Công ty Cổ phần Công nghệ chống giả Việt Nam (ACTIV) cho biết, một trong những biện pháp cần được đẩy mạnh chính là thực hiện truy vết hàng hóa. Giải pháp này không chỉ giúp các doanh nghiệp nhận biết được sản phẩm của mình có bị làm giả hay không mà giúp người tiêu dùng đánh giá được sản phẩm và đưa ra quyết định lựa chọn mua sản phẩm; giúp nhà chức trách có công cụ kiểm tra, kiểm soát hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ.

Cùng với sự vào cuộc quyết liệt, đồng bộ của các cơ quan chức năng từ Trung ương đến địa phương, sự chủ động của bệnh viện, nhà thuốc và ngành dược, khi mỗi người dân trở thành một người tiêu dùng thông minh, cảnh giác và có trách nhiệm, thì hàng giả sẽ không còn "đất sống". Một hệ thống quản lý đủ mạnh, một cộng đồng tiêu dùng đủ tỉnh táo, đó là hai trụ cột không thể thiếu để tạo "lá chắn" bảo vệ sức khỏe nhân dân trước các thủ đoạn, hành vi vi phạm về sản xuất, lưu thông, phân phối dược phẩm, thực phẩm chức năng giả ra thị trường.

Bài, ảnh: KIỀU OANH - HÀ THU

 * Mời bạn đọc vào chuyên mục Y tế xem các tin, bài liên quan.