Vào những ngày cuối tháng 2, đầu tháng 3 âm lịch hằng năm, đồng bào dân tộc Dao Tiền lại rộn ràng đón Tết Thanh minh.

Tiết Thanh minh là tiết thứ năm trong 24 tiết khí hằng năm, ngày đầu tiên của tiết này được gọi là Tết Thanh minh. Vì vậy, Tết Thanh minh của người Dao Tiền không có ngày cố định mà dựa theo nguyên tắc trên để chọn ngày. Theo ý nghĩa tâm linh, vào dịp này, các gia đình người Dao Tiền không trực tiếp đi tảo mộ mà tổ chức lễ cúng thanh minh tại nhà để tìm “thầy âm” giúp tổ tiên sửa chữa lại nhà ở của mình. 

 Xôi màu là một trong những món ăn không thể thiếu trong mâm cơm cúng Tết Thanh minh của người Dao Tiền.

Mâm lễ cúng khá đơn giản, gồm xôi màu, cá, măng và rượu, nhưng thể hiện lòng thành kính, biết ơn của con cháu đối với tổ tiên. Để chuẩn bị cho mâm lễ, phụ nữ trong gia đình giã gạo nếp, lấy lá màu và đào củ nghệ để làm xôi màu tím, đỏ, vàng; đây là công đoạn kỳ công và mất thời gian nhất.

Đàn ông ra ao bắt cá rồi chế biến thành nhiều món như rán, nướng, kho; măng hái từ rừng về để luộc. Theo quan niệm của người Dao Tiền, tổ tiên của gia đình có nhiều thành viên nên mỗi con cá tượng trưng cho một ngôi nhà được sửa sang; măng rừng tượng trưng cho các nguyên liệu để sửa nhà; xôi màu và rượu là lời cảm tạ của con cháu dành cho "thầy âm" đã giúp tổ tiên của gia đình sửa chữa nhà ở. Khi trên mâm cúng đã bày biện đầy đủ, gia chủ sẽ cúng, mời tổ tiên về ăn Tết Thanh minh.

Thông thường, chủ nhà sẽ thắp hương tự cúng, gia chủ nào cầu kỳ hơn thì có thể mời thầy mo, thầy cúng trong bản. Thời gian cúng thường vào buổi sáng, càng sớm càng tốt, vì đồng bào quan niệm, nếu cúng sớm, tổ tiên sẽ vào rừng lựa chọn được nguyên liệu làm nhà tốt hơn.

Sau khi cúng gia tiên, khách được mời và cả nhà quây quần bên mâm cơm cùng chia sẻ về việc xây dựng gia đình, công việc làm ăn, dạy bảo con cháu trong nhà... Mùi thơm của cá, màu sắc rực rỡ của xôi, vị đăng đắng của măng rừng cùng chén rượu nồng khiến Tết Thanh minh thêm ý nghĩa, trọn vẹn với mỗi người, mỗi nhà. Đây cũng là dịp người Dao các bản tổ chức giao lưu văn hóa văn nghệ, thể thao, tạo không khí sôi nổi, vui tươi, đoàn kết, bản làng yên vui.

Bài và ảnh: MINH QUÂN