Đồng bào Lô Lô chủ yếu sống trên vùng đồi núi cao, khi làm nhà thì nền đất được san phẳng, lưng nhà dựa vào vách đồi, cửa và sân hướng ra khoảng không gian rộng lớn. Nhìn chung, nhà sàn của người Lô Lô khá rộng, thường có một sàn lên trước cửa là sân nhà để phơi đồ hay không gian thư giãn, làm việc. 4 mái với hai mái chính và hai mái phụ được lợp bằng ngói âm dương. Xung quanh nhà sàn, người dân để rất nhiều củi dựa vào vách nhà.

 Căn nhà sàn của người Lô Lô.

Nhà sàn của người Lô Lô có 3 gian, nhà có kèo gỗ, những vỉ kèo được liên kết với nhau bằng đòn tay ngang dọc. Gian giữa của nhà có nóc gọi là xà đốc. Khi dựng xà đốc, đồng bào thường xem "ngày lành tháng tốt" để cầu mong gia đình đầm ấm, khỏe mạnh, làm ăn thuận lợi. Vào gian nhà chính, có thể thấy điều khá đặc biệt là sàn nhà được phủ đầy bằng tấm thảm cót hoặc tre nên rất bóng và đẹp mắt. Bậc thang lên nhà được làm bằng gỗ, có từ 7 đến 9 bậc. Phía dưới sàn nhà để máy móc, dụng cụ nông nghiệp.

 Bản Khuổi Khon, xã Kim Cúc (Bảo Lạc, Cao Bằng).

Gian giữa ngôi nhà là ban thờ gia tiên, đối diện ban thờ là bếp chính của gia đình, ngoài ra còn có bếp phụ để nấu ăn cho khách. Ngoài gian nhà chính còn có những khoảng nhỏ bên ngoài ngôi nhà được dùng để cất giữ thóc, gạo hoặc đồ đạc. Một số gia đình có điều kiện thì mua bàn ghế, ti vi, tủ lạnh... để ở góc phải của gian nhà chính. Ông Chi Viết Hải, người có uy tín ở bản Khuổi Khon, xã Kim Cúc (Bảo Lạc, Cao Bằng), cho biết: “Gia đình tôi đã 7 thế hệ sinh sống trong ngôi nhà sàn này. Kiến trúc ngôi nhà từ xưa đến nay vẫn thế, mùa hè thoáng mát, mùa đông lại ấm áp vì bếp lửa không bao giờ tắt. Khách đến nhà thì nam giới và nữ giới sẽ được bố trí riêng ở hai bên khác nhau”.

Mặc dù hiện nay đời sống phát triển nhưng kiến trúc nhà sàn của người Lô Lô vẫn cơ bản được giữ nguyên. Cách các gia đình làm nhà khá gần nhau cũng tạo nên một bản làng đoàn kết...

Bài và ảnh: VĂN TIỆP