Ông Tráng từng chiến đấu anh dũng trong đội hình Tiểu đoàn 70, bị sa vào tay giặc trong trận đánh Tòa hành chính Quảng Tín trong dịp Tết Mậu Thân 1968; bị đày ra nhà tù Phú Quốc, chịu đựng bao cực hình tra tấn tàn khốc của quân thù cho đến khi ông vượt ngục vào đêm 15-5-1971. Chuyện ông và các bạn tù đào hầm vượt ngục đã 45 năm qua, nhưng đến giờ vẫn như tươi mới. Ông kể:
- Anh em tù dùng thìa sắt xoi đất hết ngày này qua ngày khác, mở một miệng hầm nhỏ vừa đủ chui lọt thân người. Hằng ngày, mọi người phân công nhau cảnh giới, quan sát, hễ thấy bọn cai ngục đến thì vờ như đang ngồi hát hò, trò chuyện; khi chúng đi khỏi lại thay nhau đào, chuyển đất.
Ông Tráng (giữa) cùng các đồng chí từng bị địch bắt, tù đày.
Cũng theo ông Tráng, đất đào xong được bí mật thu gom, bỏ vào ống quần hoặc kéo lên đổ vào các cống thoát nước. Lúc đi làm lao dịch, anh em bí mật chuẩn bị một miếng tôn nhỏ, hễ có địch đến thì dùng miếng tôn đó che miệng hầm và ngồi lên trên. Trong những lần địch giải đi chặt củi, đốn cây, anh em còn bí mật cắt cà mèn cơm thành những lưỡi xẻng nhỏ, mài sắc, giấu vào người, đem về làm dụng cụ đào hầm. Với sự lãnh đạo của tổ chức trong tù, kế hoạch được xác định là đào thẳng đường hầm ra phía tường rào gần nhất (cách trại tù khoảng 70m). Cứ đào khoảng vài ba mét thì móc rộng ra như hàm ếch để có thể quay đầu lại và xoi lên trên một lỗ nhỏ để thông hơi. Ngoài việc đào đường hầm, anh em còn phải rất cảnh giác với bọn chỉ điểm do địch cài vào hàng ngũ tù chính trị.
Hơn ba tháng ròng rã, anh em tù chính trị mới đào thông được hầm ra khỏi hàng rào. Một buổi tối, anh em tù trườn theo đường hầm trốn ra ngoài. Đêm ấy, ông Tráng chưa đi được, nhưng sau đó, ông và một số bạn tù liều chết vượt qua hàng rào trốn thoát, địch phát hiện bắn xối xả, một người hy sinh, một người bị thương, bị chúng bắt trở lại.
Biết phía bắc đảo Phú Quốc là vùng căn cứ của ta, anh em tù vượt ngục lao nhanh về phía đó. Nhiều người chỉ mặc quần đùi, nhưng ai nấy đều cố sức chạy thật nhanh, băng qua đường lớn, vượt qua những bãi cát, con suối và chạy nhanh vào rừng. Suốt bốn ngày liền chưa bắt được liên lạc, anh em phải ăn lá rừng cầm hơi. Đến ngày thứ năm, ông Tráng gặp được bộ đội ta... “43 anh em như chim sổ lồng và lần lượt được phân công về công tác tại các đơn vị của huyện Phú Quốc”-ông Tráng kể.
Trước đó, do được học chuyên môn y tá nên ông Tráng được phân công làm quân y cho trung đội pháo trên đảo. Trung đội thường xuyên phối hợp đánh địch càn quét và bắn phá các đồn bốt của chúng. Đến năm 1972, ông được chuyển sang Đơn vị T66, đảm nhiệm theo dõi các hoạt động của Trại giam Phú Quốc, hỗ trợ phong trào đấu tranh trong nhà lao và đón tù vượt ngục…
Sau năm 1975, ông Tráng công tác tại Tỉnh đội Cần Thơ (nay là Bộ CHQS TP Cần Thơ), sau đó chuyển ngành về Công ty Công nghệ phẩm TP Đà Nẵng. Nghỉ hưu năm 1990, đến nay, ông vẫn hăng hái tham gia công tác tại địa phương, tích cực tuyên truyền, giáo dục lòng yêu nước và truyền thống đấu tranh cách mạng cho thế hệ trẻ.
Bài và ảnh: LÊ VĂN THƠM