Tháng 3-1945, Nhật đảo chính Pháp, Thống đốc Yoshio Minoda (người Nhật) chiếm tòa nhà này sử dụng làm dinh thự riêng. Ngày 14-8-1945, người Nhật giao lại dinh thự cho chính quyền Trần Trọng Kim để làm dinh Khâm sai Đại thần Nam Bộ Nguyễn Văn Sâm.
Du khách tham quan, nghe thuyết minh về Cách mạng Tháng Tám tại Bảo tàng TP Hồ Chí Minh.
Trong Cách mạng Tháng Tám ở Sài Gòn-Gia Định, khoảng 40.000 đội viên Thanh niên Tiền phong được phân công đánh chiếm các mục tiêu quan trọng trong thành phố, hoàn thành nhiệm vụ nhanh gọn, không có đổ máu. Ngay trong đêm 24-8-1945, quần chúng nhân dân Sài Gòn và các tỉnh: Gia Định, Chợ Lớn, Mỹ Tho, Biên Hòa, Bến Tre, Tân An, Thủ Dầu Một… rầm rập kéo về nội thành Sài Gòn. Vào lúc 22 giờ ngày 24-8-1945, Trung đoàn Lê Lai, thuộc lực lượng Thanh niên Tiền phong chiếm dinh Khâm sai của chính quyền Trần Trọng Kim; cờ đỏ sao vàng được kéo lên. Sau đó, dinh trở thành trụ sở Ủy ban Hành chính lâm thời Nam Bộ, gọi tắt là Lâm ủy Nam Bộ, rồi của UBND Nam Bộ... Bà Phạm Dương Mỹ Thu Huyền, Giám đốc Bảo tàng TP Hồ Chí Minh, cho biết: Bảo tàng hiện lưu giữ hơn 345.000 tài liệu, hiện vật, trong đó có hơn 45.600 hiện vật gốc, hàng nghìn tư liệu, hiện vật liên quan đến Cách mạng Tháng Tám ở TP Hồ Chí Minh.
Tại phòng trưng bày về đấu tranh cách mạng giai đoạn 1930-1954 của bảo tàng, phần trưng bày về Cách mạng Tháng Tám được thiết kế trang trọng với nhiều hình ảnh, tài liệu, hiện vật quý như: Truyền đơn, mũ, băng tay, phù hiệu (của Thanh niên Tiền Phong năm 1945), mõ tre (dùng báo động hoặc tập hợp dân làng), đèn dầu, đao gỗ, kèn đồng…, cùng những hình ảnh: Rạp hát Nguyễn Văn Hảo (nay là rạp Công Nhân, nơi Việt Minh ra mắt công khai ngày 20-8-1945); nhà đèn Chợ Quán (nhân dân Sài Gòn chiếm giữ đêm 24-8-1945), nhân dân ngoại thành với tầm vông vạt nhọn tiến vào nội thành tham gia Tổng Khởi nghĩa ở Sài Gòn ngày 25-8-1945...
Theo bà Huyền, công tác sưu tầm hình ảnh, tài liệu, hiện vật liên quan đến Cách mạng Tháng Tám được triển khai thường xuyên, cùng với công tác sưu tầm liên quan đến cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, chống Mỹ của nhân dân Nam Bộ nói riêng và cả nước nói chung. Năm 2016, công tác tuyên truyền gắn với nội dung liên quan đến Cách mạng Tháng Tám được lồng ghép với mô hình thi đua “Đẩy mạnh công tác tuyên truyền giáo dục về lịch sử, văn hóa TP Hồ Chí Minh cho học sinh, sinh viên”. Với nhiều người dân Thành phố mang tên Bác và du khách trong, ngoài nước, bảo tàng là “địa chỉ đỏ” phục vụ nghiên cứu, học tập, tìm hiểu về lịch sử hình thành và phát triển của Sài Gòn-Gia Định, TP Hồ Chí Minh nói riêng, của Nam Bộ nói chung.
Bài và ảnh: BẢO THƯ