Luật Cư trú: Bước đột phá cải cách hành chính

* Thời hạn cấp sổ hộ khẩu là 15 ngày, sổ tạm trú là 3 ngày, nếu không phải trả lời bằng văn bản

Luật Cư trú được Quốc hội khoá XI thông qua tháng 11-2006, có hiệu lực thi hành từ ngày 1-7-2007, đánh dấu bước tiến quan trọng của Nhà nước ta trong hoàn thiện hệ thống pháp luật, bảo đảm quyền tự do cư trú của công dân. Đây là bộ luật được xem là rất "cởi mở" và liên quan đến quyền lợi "sát sườn" của hàng chục triệu cá nhân, hộ gia đình. Trên cơ sở minh bạch hóa toàn bộ thủ tục đăng ký cư trú, tạo điều kiện tối đa cho người dân, Luật Cư trú còn quy định cụ thể các hành vi bị nghiêm cấm đối với cán bộ, công chức và công dân trong lĩnh vực này, nhằm đẩy mạnh cải cách hành chính, tăng cường hiệu lực quản lý nhà nước, bảo đảm tốt an ninh-quốc phòng...

Nhiều quy định mới, thông thoáng

Theo đại tá Nguyễn Ngọc Anh, Phó vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Công an: Hiện toàn quốc có hơn 24 triệu hộ gia đình, với hơn 84 triệu dân cùng hàng triệu người Việt Nam sinh sống ở nước ngoài mang quốc tịch Việt Nam đều nằm trong phạm vi điều chỉnh của luật. Luật Cư trú quy định rõ: Công dân có quyền tự do cư trú, lựa chọn, quyết định nơi thường trú, tạm trú của mình phù hợp với quy định của Luật này và các pháp luật liên quan. Công dân có đủ điều kiện đăng ký thường trú, tạm trú thì có quyền yêu cầu cơ quan nhà nước có thẩm quyền đăng ký thường trú, tạm trú. Điều này khác hẳn với trước đây, công dân phải "xin" đăng ký thường trú, tạm trú và thủ tục còn rườm rà, nhiêu khê, tốn nhiều thời gian, công sức...

Công an quận Hai Bà Trưng (Hà Nội) tiếp dân đến làm hộ khẩu.

Nơi cư trú của công dân là chỗ ở hợp pháp mà người đó thường xuyên sinh sống. Trước đây, chỗ ở hợp pháp được xác định là nhà ở hợp pháp của người đó hoặc người thân thích trong gia đình; nơi ở thuê, ở nhờ không được coi là chỗ ở hợp pháp. Lần đầu tiên, chỗ ở hợp pháp trong Luật Cư trú được quy định cụ thể và "rộng mở", bao gồm nhà ở, phương tiện hoặc nhà khác mà công dân sử dụng để cư trú; chỗ ở hợp pháp có thể thuộc quyền sở hữu của công dân hoặc được cơ quan, tổ chức, cá nhân cho thuê, cho mượn, cho ở nhờ theo quy định của pháp luật. Nơi cư trú của người làm nghề lưu động trên tàu, thuyền, phương tiện hành nghề lưu động khác cũng được các nhà làm luật xác định: "Là nơi đăng ký tàu thuyền, phương tiện đó" (trừ trường hợp họ có chỗ ở hợp pháp sử dụng để cư trú). Quy định trên, theo các nhà làm luật, sẽ tránh tình trạng địa phương vận dụng, quy định không đúng về chỗ ở, gây khó khăn cho người dân.

Nơi cư trú của cán bộ, chiến sĩ Quân đội nhân dân và Công an nhân dân cũng được Luật Cư trú quy định rõ: Là nơi đơn vị của người đó đóng quân, trừ trường hợp họ có chỗ ở hợp pháp khác và đã đăng ký hộ khẩu tại nơi đó.

Tuy có quy định riêng đối với việc nhập khẩu vào 5 thành phố lớn trực thuộc Trung ương (Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Đà Nẵng, Cần Thơ-PV) nhưng điều kiện để nhập khẩu thường trú tại các thành phố này theo Luật Cư trú được đánh giá là có bước đột phá, thông thoáng và cải tiến mạnh mẽ nhất từ trước đến nay: Công dân chỉ cần cư trú liên tục tại thành phố đó từ một năm trở lên, có chỗ ở hợp pháp theo quy định là được nhập hộ khẩu.

Việc phân cấp đăng ký, quản lý hộ khẩu cũng là bước cải cách hành chính mạnh mẽ, giảm đi lại và phiền hà. Người dân đến làm thủ tục cấp sổ hộ khẩu tại quận, huyện (đối với thành phố) và tại phường, xã, thị trấn (đối với huyện, thị xã thuộc tỉnh) thay cho cứ phải lên Công an tỉnh, thành phố như trước đây.

Đề cao trách nhiệm, xử lý nghiêm cán bộ vi phạm

Trong quá trình soạn thảo Luật Cư trú, cũng có khá nhiều ý kiến đề nghị bỏ sổ hộ khẩu như nhiều nước đã thực hiện. Tuy nhiên, từ thực tế Việt Nam, các cơ quan chức năng và các nhà làm luật vẫn quyết định giữ nguyên quy định quản lý dân cư bằng hộ khẩu. Điểm mới căn bản chính là việc thay đổi tư duy về quản lý cư trú và sổ hộ khẩu, đặc biệt là cải cách thủ tục hành chính, giảm phiền hà cho người dân. Trung tướng Phạm Văn Đức, Phó tổng cục trưởng Tổng cục Cảnh sát cho rằng: Thay vì cơ chế xin-cho trước đây, nay theo Luật Cư trú, công dân có quyền tự do cư trú và được cấp sổ hộ khẩu, còn cơ quan quản lý nhà nước có trách nhiệm làm thủ tục, cấp sổ hộ khẩu cho công dân.

Đặc biệt, lần đầu tiên trong đăng ký, quản lý hộ khẩu, Luật Cư trú quy định rất rõ ràng, cụ thể các hành vi bị nghiêm cấm đối với cán bộ thừa hành công vụ và công dân như: Nghiêm cấm cản trở công dân thực hiện quyền tự do cư trú; lạm dụng quy định về hộ khẩu để hạn chế quyền, lợi ích hợp pháp của công dân; nhận hối lộ, cửa quyền, sách nhiễu, gây phiền hà; thu, sử dụng lệ phí trái quy định hoặc tự đặt ra thời gian , thủ tục, giấy tờ, biểu mẫu trái quy định. Đối với công dân, nghiêm cấm việc lợi dụng quyền tự do cư trú để xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức cá nhân; thuê, cho thuê, mượn, làm giả, sửa chữa sổ hộ khẩu...

Trong kế hoạch, chỉ thị về triển khai thực hiện Luật Cư trú, Bộ trưởng Bộ Công an chỉ đạo chuẩn bị tốt nhất về lực lượng, cơ sở vật chất, đồng thời kiên quyết xử lý nghiêm những cán bộ có lời nói, cử chỉ thiếu nghiêm túc, sách nhiễu, phiền hà đối với nhân dân; điều chuyển sang làm công tác khác những cán bộ thiếu năng lực, trình độ chuyên môn không đáp ứng yêu cầu... Việc quy định rõ thời hạn cấp sổ hộ khẩu là 15 ngày, cấp sổ tạm trú là 3 ngày (kể từ ngày nhận đủ giấy tờ); không cấp sổ hộ khẩu, sổ tạm trú phải trả lời bằng văn bản, nêu rõ lý do, sẽ ràng buộc, đề cao trách nhiệm của cơ quan công an, ngăn ngừa hành vi thiếu trách nhiệm, sách nhiễu của cán bộ, chiến sĩ đối với nhân dân...

"Sức ép" nhân khẩu ở các thành phố lớn

Mặc dù các cơ quan liên quan và ngành Công an đang gấp rút hoàn thiện các văn bản dưới luật, chuẩn bị tốt các điều kiện để kiên quyết thực hiện Luật Cư trú vào ngày 1-7-2007, nhưng công an các địa phương đều thấy rõ "sức ép" rất lớn về công việc, nhất là tại các thành phố lớn trong những ngày đầu triển khai. Đại tá Đỗ Kim Tuyến, Phó giám đốc Công an thành phố Hà Nội cho biết: Từ 1-7, sẽ có khoảng 500.000 người đủ điều kiện nhập khẩu vào thành phố; trong đó khoảng 1/3 trong số khoảng 200.000 sinh viên đang học tập trên địa bàn được nhập hộ khẩu. Cứ với "tốc độ" nhập khẩu theo quy định của Luật Cư trú, trong khoảng 5 năm tới, dân số của thành phố sẽ khoảng 4,5 đến 5 triệu người, trong khi đề án nghiên cứu cơ sở hạ tầng mà thành phố đang triển khai chỉ đáp ứng cho khoảng 4,3 triệu dân trong 10 năm tới. Thành phố Hồ Chí Minh dự báo cũng sẽ có khoảng 177.000 hộ với hơn 850.000 nhân khẩu đủ điều kiện nhập khẩu theo Luật Cư trú. Lãnh đạo Bộ Công an cho rằng: "Sẽ không có "cuộc đổ bộ ồ ạt" nhập khẩu vào các thành phố lớn", nhưng rõ ràng sức ép về giải quyết thủ tục nhập khẩu của người dân trong những ngày đầu cũng như sự gia tăng nhân khẩu thường trú là khó tránh khỏi, kéo theo không ít những vấn đề kinh tế-xã hội khác.

Khó, nhưng quyết tâm của toàn ngành Công an là kiên quyết triển khai nghiêm túc Luật Cư trú ngay từ đầu, bảo đảm Luật thực sự đi vào cuộc sống và sẽ phối hợp với các cơ quan chức năng tiếp tục rà soát, bãi bỏ những quy định phiền hà, "ăn theo" hộ khẩu; vừa làm, vừa rút kinh nghiệm, điều chỉnh, bổ sung những quy định mới cho phù hợp. Lãnh đạo Bộ Công an cũng khẳng định: Triển khai thực hiên Luật Cư trú bảo đảm thông thoáng về thủ tục, nhưng chặt chẽ về pháp lý, kỷ cương và sẽ không ảnh hưởng đến an ninh trật tự, an toàn xã hội.

Bài và ảnh: PHẠM QUÂN - BÍCH NGUYÊN