Hội thảo do Tỉnh ủy, UBND tỉnh Bắc Ninh phối hợp với Hội Cựu chiến binh, Hội Chiến sĩ cách mạng bị địch bắt, tù đày tỉnh Bắc Ninh tổ chức; qua đó khí phách đấu tranh của liệt sĩ Nguyễn Đình Xô như ngọn lửa hồng rực cháy.
Đồng chí Nguyễn Đình Xô sinh tại xã Lạc Vệ, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh, nhập ngũ vào Trung đoàn 88A năm 1965. Năm 1966, đồng chí vào Nam chiến đấu. Ngày 28-7-1966, đồng chí Xô bị địch bắt ở Kon Tum và sau đó bị địch đưa đi các trại giam tại Plei-cu, Biên Hòa, Cần Thơ, Phú Quốc. Nhiều đại biểu có mặt tại hội thảo đã lặng người khi nghe ông Nguyễn Hữu Danh đến từ huyện Hoằng Hóa, tỉnh Thanh Hóa kể lại câu chuyện xảy ra cách đây gần 50 năm. Ông Danh xúc động kể lại: "Tôi và đồng chí Xô đã có 572 ngày ở trong nhà tù của Mỹ, ngụy. Khí phách của Nguyễn Đình Xô khiến tôi không thể nào quên được".
Các đại biểu dự hội thảo xem mô hình "chuồng cọp" mà Mỹ, ngụy dùng tra tấn các chiến sĩ cách mạng tại Nhà tù Phú Quốc.
Ông kể, để trả thù cho những lần khử bọn chiêu hồi lẫn trong tù binh, ông và đồng chí Xô đã bị chúng đưa vào diện tình nghi và chuyển từ phân khu A1 sang A3. Trong một lần chống đào hào, đồng chí Xô và hai người nữa bị Thượng sĩ Hớn, Giám thị trưởng trại A3 cùng hai giám thị viên và một vài quân cảnh đưa đi tra tấn. Chúng xiềng tất cả các anh lại, lột hết quần áo, tra tấn dã man, làm đồng chí Xô ngất xỉu, ngã lăn ra nền nhà. Tuy nhiên, dù tra tấn dã man đến mấy, bọn địch cũng không lấy được một lời khai nào từ anh Xô. Ít ngày sau đó, phái đoàn Hồng Thập Tự ra đảo, Nguyễn Đình Xô đã thẳng thắn tố cáo hành động tra tấn dã man của bọn cai ngục. Cả phái đoàn sửng sốt đến căm phẫn và hứa sẽ can thiệp, lên án.
Để trả thù cho hành động đó, cuối năm 1968, bọn địch chuyển hai đồng chí Danh và Xô sang trại B3. Đến ngày 12-4-1969, chúng lại chuyển anh Xô và 11 người khác đi khỏi đây. Trước khi đi, đồng chí Xô nói với anh Danh: “Em đi lần này là lần cuối cùng và chúng cũng không đưa em trở lại trại nữa đâu. Áo anh rách phải vá tấm bao tải sau lưng, anh cởi ra lấy áo em còn lành hơn mặc cho ấm”.
Ông Trương Văn Tiến đến từ huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình kể lại tại hội thảo rất chi tiết về ngày 12-4-1969. Lúc đó, ông Tiến là một trong 12 người bị địch đưa đi moi thông tin về tổ chức Đảng, Đoàn. Ông được tận mắt chứng kiến chúng tra tấn Nguyễn Đình Xô. Ông kể: Sau nhiều lần hỏi mà chỉ nhận được câu trả lời “không biết” của đồng chí Xô, tên thiếu úy ngụy đã lấy đinh đóng vào đầu ngón tay của anh, cùng nhiều đòn tra tấn khác. Tiếp đó, hắn đưa kìm, bắt anh Xô nhổ đinh ở đầu ngón tay, bắt anh liếm máu. Anh Xô nhổ máu vào mặt hắn và gằn giọng: “Mày là đồ chó sói”. Tức tối vì bị phản ứng, tên Long cùng một số tên cai ngục khác tiếp tục các ngón đòn tra tấn tàn bạo, song chúng vẫn chỉ nhận được ở anh cái lắc đầu và chữ “không” dứt khoát. Không khuất phục được ý chí Nguyễn Đình Xô, cuối cùng, chúng trói chân anh, cho vào bao tải, buộc chặt và đổ nước sôi lên người anh. Giọng nói căm hờn cùng tiếng chào từ biệt đồng đội của đồng chí Xô lịm dần. Hai ngày sau khi anh Xô hy sinh, bọn địch mới cho phép tù nhân mang thi thể của anh đi an táng. Cũng ngày này, anh được tổ chức Đảng của nhà tù công nhận là đảng viên chính thức.
Một đồng đội khác là ông Hoàng Giá, coi anh Xô là “Ngôi sao trong Nhà tù Phú Quốc”. Ông kể lại trong bản tham luận: “Sự hy sinh của Nguyễn Đình Xô đã tạo nên cơn địa chấn. Anh em tù binh noi gương Nguyễn Đình Xô, kiên quyết đấu tranh, buộc bọn địch phải nhượng bộ, xóa bỏ mô hình trại tân sinh hoạt và âm mưu chia rẽ tù binh”. Còn ông Hoàng Gia Lượng đến từ Sơn Tây, Hà Nội thì khẳng định, sau sự hy sinh của Nguyễn Đình Xô là một loạt tấm gương chiến đấu của các người tù cộng sản, như: Dương Bá Ngải, Đặng Hồng Sơn và nhiều người khác còn sống. Điển hình là đồng chí Sang ở Thừa Thiên-Huế; Vũ Kim, Đào Kim, ở Bắc Ninh… tự mổ bụng để đấu tranh với địch. Ông cho rằng: “Gương chiến đấu của Nguyễn Đình Xô là hiệu ứng để phong trào đấu tranh trong tù của các chiến sĩ cộng sản lan rộng và lên cao đến ngày thắng lợi”.
Anh Lê Đăng Nghĩa, Chủ tịch UBND xã Lạc Vệ bày tỏ: Chúng tôi tự hào về gương dũng cảm hy sinh của liệt sĩ Nguyễn Đình Xô-người con của quê hương Lạc Vệ. Trước đó, qua các cựu tù kể, xã Lạc Vệ đã chỉ đạo Đoàn thanh niên và tổ chức Đội của các trường phổ thông học tập, noi gương liệt sĩ Nguyễn Đình Xô.
Các cựu tù tham dự hội thảo, những người chứng kiến gương hy sinh của Nguyễn Đình Xô đều mong muốn các cơ quan chức năng sớm phối hợp tiến hành các thủ tục, đề nghị Nhà nước truy tặng danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân cho liệt sĩ Nguyễn Đình Xô. Phát biểu bế mạc hội thảo, đồng chí Nguyễn Nhân Chiến, Bí thư Tỉnh ủy Bắc Ninh, khẳng định: Hội thảo không chỉ là dịp thể hiện tấm lòng “đền ơn đáp nghĩa” thế hệ đi trước mà còn là dịp để ngọn lửa cách mạng trên quê hương Kinh Bắc cháy mãi; để mỗi người thấm nhuần truyền thống cách mạng, ra sức thi đua xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp bằng những suy nghĩ, việc làm cụ thể, thiết thực. Đồng chí Bí thư Tỉnh ủy chỉ đạo các cơ quan chức năng của tỉnh Bắc Ninh phối hợp với đơn vị nơi đồng chí Xô từng chiến đấu tiến hành các thủ tục cần thiết, đề nghị Nhà nước truy tặng danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân cho liệt sĩ Nguyễn Đình Xô.
Bài và ảnh: MẠNH THẮNG