Một số người

dân xã Phú Thượng, Từ Liêm, Hà Nội đã từng vây giữ các nhà báo về làm việc vào 19-10-2005

Gần đây, các vụ bắt người tùy tiện, trái phép của một số cá nhân và tập thể đang có chiều hướng gia tăng với những diễn biến phức tạp và hậu quả nặng nề. Loại tội phạm này cần phải sớm bị ngăn chặn và xử lý nghiêm minh.

Những kiểu hành xử trái luật

Đây không phải là hoạt động tố tụng của các cơ quan thi hành pháp luật mà là việc một số công dân (cá nhân và tập thể) trong khi giải quyết những mẫu thuẫn, vướng mắc đã tự bắt giữ, thậm chí là hành hung, đánh đập người khác một cách tùy tiện, vi phạm nghiêm trong quy định của pháp luật hiện hành. Chúng tôi xin nêu một số trường hợp dưới đây:

Bắt người trừ nợ:

Giải quyết công nợ với nhau người ta thường nhờ đến pháp luật, chính quyền để giải quyết. Nhưng trên thực tế có rất nhiều vụ các chủ nợ đòi nợ bằng cách bắt giữ, hành hung con nợ dẫn đến hậu quả là bản thân các chủ nợ vi phạm pháp luật, thậm chí phải ra tòa lĩnh án.
Ngày 16-5-2006, tại xã Vĩnh Lộc, huyện An Phú, tỉnh An Giang, bà Dương Thị Hiền đã cùng con gái chặn đường đánh, trói chị Nguyễn Thị Tuyết người cùng địa phương vào gốc cây rồi dùng kéo cắt tóc, chửi mắng… chỉ vì chị Tuyết nợ bà Hiền 2,5 chỉ vàng.
Ngày 12-6-2006 tòa án nhân dân (TAND) TP Hồ Chí Minh đã tuyên phạt bị cáo Trần Quốc Dũng ở quận 3, thành phố Hồ Chí Minh 2 năm tù và Trần Quốc Phương (em ruột Dũng) 1 năm tù cho hưởng án treo về tội bắt giữ người trái pháp luật. Nguyên do vào tháng 9-2005, Dũng cùng Phương đã bắt Trần Xuân Thủy (người nợ Dũng 30 triệu đồng) và một người bạn của Thủy về nhà Dũng để đánh và ép Thủy viết giấy nợ.
Đặc biệt, hành vi bắt người trừ nợ trong các vụ cờ bạc, cá độ bóng đá… thời gian qua diễn ra rất nhiều ở cả thành thị và nông thôn, trở thành một tệ nạn nhức nhối.

Nghi ngờ trộm cắp, gây án mạng:

Khi phát hiện ra kẻ trộm, mỗi công dân đều có quyền bắt giữ nhưng phải đưa ngay tới chính quyền hay cơ quan công an để giải quyết, song nhiều người không làm như vậy. Đã xuất hiện những vụ án hình sự mà hành vi phạm tội của bị cáo là do giam giữ kẻ trộm trái phép hoặc đánh kẻ trộm dẫn đến tử vong. Thậm chí có trường hợp mới nghi ngờ người khác có hành vi trộm cắp đã bắt giữ và có những lời nói, việc làm quá mức khiến người bị nghi ngờ tự tử.
Ví dụ như chiều ngày 8-1-2006, do nghi ngờ em Nguyễn Đình Long (17 tuổi ở thị xã Phan Rang, Tháp Chàm, tỉnh Ninh Thuận) ăn trộm dê mà một số đối tượng đã bắt giữ và giam em Long đến ngày hôm sau, hậu quả là em Long đã treo cổ tự vẫn còn những đối tượng bắt giữ người trái pháp luật nói trên phải ra tòa chịu hình phạt 24 tháng tù giam và 24 tháng tù đến 36 tháng tù cho hưởng án treo.
Hay như ngày 15-6-2006, chỉ nhìn thấy anh Lê Bình Minh, sinh năm 1971, ở thị trấn Giang Tiến, huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên đi trên đường mà một số đối tượng ở làng Vu 2, xã Phú Lương, huyện Phú Lương bắt giữ, đánh đập anh Minh khiến sau đó anh bị chết. Cơ quan pháp luật tỉnh Thái Nguyên đã khởi tố gần 10 bị can về tội giết người và bắt giữ người trái pháp luật.

Giải quyết mâu thuẫn tình cảm bằng cách làm nhục:

Đây là hành vi diễn ra khá phổ biến khi các đối tượng giải quyết mâu thuẫn thình ái, tình cảm. Nổi lên tình trạng đánh ghen bằng cách bắt giữ "đối tượng", rồi hành hung, lăng mạ, làm nhục thậm chí gây án mạng. Có khi chỉ vì tình yêu của con cái dẫn đến bố mẹ có những hành vi vi phạm pháp luật nghiêm trọng.
Xin nêu một ví dụ điển hình dưới đây: Vợ chồng Nguyễn Văn Hận và Nguyễn Thị Hồng Cúc ở xã Nhơn Hòa Lập huyện Tân Thạnh không đồng ý với việc con gái mình yêu con trai chị Lê Thị Búp ở xã Tân Hòa Lập. Khi con gái mình bỏ nhà đến chung sống với con trai chị Búp thì vợ chồng Hận-Cúc cho rằng tại chị Búp xúi giục, chứa chấp nên hai người đã kéo sang nhà chị Búp đòi con. Vì con trai chị Búp và con gái của Hận-Cúc đã bỏ trốn nên hai bên to tiếng, chửi mắng nhau.
Trưa ngày 16-7-2006, vợ chồng Hận-Cúc đã kéo người sang hành hung chị Búp, bắt giữ, lột hết quần áo, đồ trang sức trên người chị Búp và dẫn chị đi vòng quanh đường sau đó đưa về nhà Hận-Cúc canh giữ, đồng thời tuyên bố khi nào con gái họ về nhà thì mới thả chị Búp. Vừa qua, công an huyện Tân Thạnh, tỉnh Long An đã khởi tố vụ án hình sự, khởi tố bị can đối với Hận, Cúc về tội bắt giữ người trái pháp luật và làm nhục người khác.

Chống người thi hành công vụ:

Gần đây hành vi bắt giữ, lăng mạ, chống người thi hành công vụ đang có chiều hướng gia tăng. Một số phần tử quá khích tìm mọi cách chống lại những người đang thi hành công vụ, chủ yếu xảy ra trong quá trình giải tỏa, cưỡng chế xây dựng trái pháp, giải phóng mặt bằng, bắt giữ những cá nhân vi phạm pháp luật, hay gây rối trật tự công cộng.
Trong những trường hợp trên, các đối tượng thường lợi dung số đông để bắt giữ người và phương tiện của các cơ quan nhà nước, chính quyền địa phương. Vừa qua, TAND huyện Thường Tín, tỉnh Hà Tây đã đưa ra xứ xử 3 bị cáo ở xã Duyên Thái, về hành vi chống người thi hành công vụ, gây rối trật tự công cộng và tuyên phạt 3 bị cáo tổng cộng 8 tháng tù. Trong hành vi chống người thi hành công vụ gây rối trật tự công cộng của mình các bị cáo đã chủ mưu chặn và giữ xe ô tô của đoàn công tác của huyện trong thời gian 5 ngày.

Tội bắt, giữ hoặc giam người trái pháp luật:

1 - Người nào bắt, giữ hoặc giam người trái pháp luật, thì bị phát cảnh cáo, cải tạo không giam giữ đến hai năm hoặc phạt tù từ ba tháng đến hai năm.

2 - Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau, thì bị phạt tù từ một năm đến năm năm: a) Có tổ chức; b) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn; c) Đối với người thi hành công vụ; d) Phạm tội nhiều lần; đ) Đối với nhiều người.

3 - Phạm tội gây hậu quả nghiêm trọng thì bị phạt tù từ ba năm đến mười năm.

4 - Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ nhất định từ một năm đến năm năm.

(Điều 123 Bộ luật Hình sự)

Phải hiểu luật và biết tự kìm chế

Hành vi bắt giữ người trái pháp luật cần phải chịu sự ngăn ngừa, xử lý nghiêm khắc của chính quyền và các cơ quan pháp luật. Có thể nói, thời gian qua, loại tội phạm này chưa bị xử lý nhiều bằng hình sự và nếu có mức độ xử lý vẫn chưa thật sự nghiêm khắc, chưa đủ sức răn đe, phòng ngừa.
Đây là hạn chế mà chính quyền các cấp và các cơ quan pháp luật đang tích cực tìm giải pháp sửa chữa, khắc phục. Điều quan trọng phải có nhận thức đúng về hậu quả pháp lý và sự nguy hại cho xã hội của loại tội phạm này để từ đó thống nhất cách xử lý, khung hình phạt cho thỏa đáng.
Nhưng cái gốc và vấn đề cơ bản để ngăn ngừa, xử lý được tình trạng trên chính là sự hiểu biết pháp luật và biết tự kiềm chế. Qua tìm hiểu những vụ bắt giữ người trái pháp luật cho thấy bên cạnh một số kẻ thích xử lý mọi việc theo kiểu côn đồ, xã hội đen mà các cơ quan pháp luật cần nắm rõ để nghiêm trị thì nhiều vụ xảy ra do người phạm tội thiếu biểu biết pháp luật và không biết tự kiềm chế.
Chính vì thiếu hiểu biết pháp luật hình sự mà nhiều người tự cho mình có quyền bắt giữ người khác, cho rằng việc làm của mình là đúng, không vi phạm pháp luật; hoặc không tự kiềm chế được bản thân, thiếu bình tĩnh nên đã hành động quá mức trong khi lẽ ra họ phải biết tự kiềm chế dựa vào cơ quan pháp luật, chính quyền địa phương, giải quyết mâu thuẫn theo những quy định hiện hành.
Không ít vụ mâu thuẫn trong nội bộ nhân dân có thể giải quyết êm thấm nếu các bên bình tĩnh, chịu ngồi lại với nhau với sự tham dự của chính quyền, đoàn thể, cùng xem xét, đánh giá, xử lý sự việc trên cơ sở tôn trọng pháp luật, tôn trọng nhau. Nhưng vì không làm được như vậy nên đã dẫn đến những hành vi vi phạm pháp luật.
Vì thế, chúng ta phải tăng cường, chú trọng đến việc tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật nhất là Luật Hình sự và Luật Tố tụng hình sự, để mọi công dân hiểu và tuân thủ. Gần đây, tòa án ở một số địa phương đã đưa ra xét xử lưu động ngay tại nơi xảy ra các vụ án bắt giữ người trái pháp luật, qua đó đem lại kết quả thiết thực trong giáo dục, tuyên truyền pháp luật và ngăn ngừa tội phạm.
Những việc làm như vậy cần tiếp tục được triển khai, nhân rộng, chú ý đến những "điểm nóng" hay xảy ra loại tội phạm này. Với trách nhiệm, nghĩa vụ công dân, từng người phải tự giác học tập, rèn luyện bản lĩnh để luôn vững vàng có cách xử lý đúng, hợp lý hợp tình. Cũng cần phát huy hiệu quả hoạt động của công tác hòa giải ở cơ sở vì đây chính là một trong những việc làm có tác dụng giải quyết tốt mâu thuẫn trong nội bộ nhân dân.
PHẠM VĂN HUẤN