Trước thực trạng đó, công tác ứng phó, phòng ngừa, giảm nhẹ thiệt hại do thiên tai gây ra không thể coi là chuyện riêng của từng địa phương hay lực lượng chuyên trách, mà cần sự vào cuộc đồng bộ, quyết liệt hơn của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội.

Thiên tai dồn dập, thiệt hại chưa từng có

Tháng 9 năm 2024, trận bão Yagi (bão số 3) được ví như “siêu bão thế kỷ” đã gây thảm họa đặc biệt nghiêm trọng cho Việt Nam. Với sức gió giật cấp 17, bão đổ bộ vào khu vực ven biển miền Trung rồi quét dọc lên Bắc Bộ, mang theo lượng mưa vượt ngưỡng lịch sử trong 24 giờ. Các địa phương như: Hà Tĩnh, Quảng Bình (nay là Quảng Trị), Huế ghi nhận gió lốc cuốn sập hàng nghìn ngôi nhà, hệ thống điện lưới, viễn thông tê liệt hoàn toàn...

Số liệu từ Ban Chỉ đạo quốc gia về phòng, chống thiên tai cho thấy: bão Yagi đã khiến 345 người chết và mất tích, gần 2.000 người bị thương, hơn 280.000 nhà cửa bị hư hại, hàng trăm nghìn héc-ta lúa, hoa màu và nuôi trồng thủy sản bị phá hủy. Ước tính thiệt hại kinh tế vượt quá 81.000 tỷ đồng, mức thiệt hại lớn nhất trong hơn 20 năm qua. Chỉ tính riêng tỉnh Thanh Hóa, gần 7.000ha vùng nuôi tôm, cá giống bị mất trắng; hơn 3.200 trạm bơm, giếng khoan bị ngập mặn, thiệt hại ước gần 2.000 tỷ đồng.

Cán bộ, chiến sĩ Trung đoàn 82, Sư đoàn 355, Quân khu 2 giúp nhân dân xã Mường Pồn, huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên khắc phục hậu quả mưa lũ (tháng 9-2024). 

Đầu tháng 7-2025, thời tiết miền Bắc trở nên bất thường, không khí lạnh tràn về kết hợp dải hội tụ nhiệt đới đã gây ra một loạt trận lốc xoáy ở Hà Nội, Hải Phòng, Thái Nguyên. Đặc biệt, trận lốc kèm mưa lớn trên vùng biển Hạ Long (Quảng Ninh) đã làm lật úp tàu du lịch trên vịnh, khiến 39 người tử vong. Đây là vụ tai nạn thảm khốc nhất trong 10 năm trở lại đây tại vùng vịnh này.

Ngay sau đó, bão Wipha (bão số 3 năm 2025) đổ bộ vào Bắc Bộ nước ta với sức gió mạnh và mưa lớn kèm lũ ống, lũ quét. Hệ quả là ở Nghệ An đã có ít nhất 3 người thiệt mạng, 1 người mất tích, hơn 3.700 ngôi nhà bị ngập, hơn 1.600ha lúa và 1.290ha cây ăn quả bị phá hủy. Mưa lớn kèm theo lũ ống, lũ quét cũng gây thiệt hại nặng nề cho các tỉnh Điện Biên, Sơn La, khiến gần 20 chết, mất tích và bị thương; hàng trăm ngôi nhà bị cuốn trôi...  

Biến đổi khí hậu và tác động của con người

Bên cạnh sự thay đổi khí hậu khiến thiên tai diễn biến ngày càng phức tạp, khó lường, một nguyên nhân không thể bỏ qua là tác động của con người đối với môi trường tự nhiên. Các hoạt động khai thác tài nguyên thiên nhiên thiếu bền vững, như: Phá rừng, khai thác cát, đá và biến đổi sử dụng đất, đã làm suy giảm khả năng chống chịu của các hệ sinh thái tự nhiên.

Theo các nhà khoa học, việc bảo vệ và phục hồi hệ sinh thái tự nhiên, đặc biệt là các khu rừng đầu nguồn có vai trò quyết định trong việc giảm thiểu các rủi ro thiên tai. Do đó, việc phòng, chống thiên tai không thể chỉ dựa vào phản ứng sau thảm họa mà cần một chiến lược chủ động, toàn diện và bền vững. Trước hết, cần đẩy mạnh công tác bảo vệ và phục hồi rừng đầu nguồn, xem đây là “lá chắn xanh” quan trọng giúp giữ nước, giảm lũ, chống xói mòn và sạt lở. Song song với đó, cần rà soát việc bố trí, quy hoạch dân cư, không để người dân sinh sống tại vùng có nguy cơ cao; chú trọng đầu tư hạ tầng cảnh báo sớm, nâng cao năng lực ứng phó tại chỗ.

Đặc biệt, cần thường xuyên tuyên truyền trong cộng đồng về phòng, chống, giảm nhẹ thiên tai, gắn trách nhiệm từng cấp, từng ngành và từng người dân với công tác bảo vệ môi trường sống. Phòng, chống thiên tai hiệu quả phải bắt đầu từ nhận thức đúng đắn và hành động kịp thời của người dân và cộng đồng.

Ứng dụng triệt để khoa học công nghệ

Một trong những giải pháp quan trọng và cấp bách hiện nay là ứng dụng khoa học công nghệ vào công tác giám sát và cảnh báo sớm các hiện tượng thiên tai. Cụ thể, cần phát triển mạnh mẽ hệ thống radar thời tiết, vệ tinh giám sát và các mô hình dự báo chính xác để có thể đưa ra cảnh báo sớm về bão, lũ và các hiện tượng thời tiết cực đoan khác. Hệ thống cảnh báo sớm này phải được tích hợp vào các nền tảng di động, giúp người dân ở các khu vực nguy cơ cao nhận được thông tin kịp thời và chủ động ứng phó.

Tại Việt Nam, nghiên cứu ứng dụng AI trước mắt là đối với dự báo bão, mưa và các hiện tượng nguy hiểm ít xảy ra theo quy luật thông thường. Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia (Cục Khí tượng Thủy văn, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) bước đầu đã đưa AI vào mô hình dự báo cường độ bão.

Theo PGS, TS Mai Văn Khiêm, Giám đốc Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia, kết quả ban đầu rất khả quan với độ chính xác đã nâng lên so với các công cụ truyền thống và mô hình sẽ được đưa vào triển khai trong mùa bão lũ 2025. Kết quả đưa AI vào dự báo mưa thời hạn 1-3 ngày cho tới 6 tuần cũng cho thấy những tín hiệu khả quan. Ngoài ra, Trung tâm cũng đang thử nghiệm ứng dụng AI cho các dự báo thủy văn, lũ, ngập lụt dựa trên các yếu tố đầu vào, bao gồm dự báo, quan trắc, các yếu tố tự nhiên, vận hành hồ chứa... Vấn đề đặt ra là bài toán xử lý AI đòi hỏi rất lớn về hạ tầng thông tin, nguồn lực tài chính cũng như đội ngũ chuyên gia trình độ cao về công nghệ thông tin.

PGS, TS Mai Văn Khiêm, Giám đốc Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia. 

Cũng theo các nhà khoa học, theo các chuyên gia, việc nâng cấp cơ sở hạ tầng bảo vệ như: Đê điều, hồ chứa nước, trạm bơm và các công trình chống lũ cũng là một yếu tố không thể thiếu trong việc giảm thiểu thiệt hại từ thiên tai. Các công trình này cần được thiết kế và xây dựng với công nghệ hiện đại, có khả năng chịu đựng được các tác động mạnh mẽ của bão, mưa lớn, sạt lở đất.

Cán bộ, chiến sĩ LLVT Quân khu 2 hỗ trợ nhân dân tỉnh Lào Cai khắc phục hậu quả mưa lũ (tháng 9-2024). Ảnh: CTV

Nhất là tăng cường tuyên truyền, tập huấn cho cộng đồng về các kỹ năng phòng, chống thiên tai. Các chiến dịch tuyên truyền và diễn tập ứng phó phải được tổ chức thường xuyên, bài bản tại các khu vực có nguy cơ cao. Chỉ khi các giải pháp này được triển khai một cách đồng bộ và quyết liệt, chúng ta mới có thể giảm thiểu thiệt hại từ thiên tai và bảo vệ sự phát triển bền vững của đất nước trong tương lai.

Trước thách thức ngày càng nghiêm trọng từ thiên tai, thiết nghĩ chúng ta cần một chiến lược ứng phó toàn diện, chủ động và bền vững. Việc kết hợp bảo vệ môi trường, ứng dụng khoa học công nghệ và nâng cao ý thức cộng đồng trong phòng, chống thiên tai sẽ góp phần quan trọng giảm thiểu thiệt hại, bảo vệ cuộc sống của người dân và sự phát triển bền vững của đất nước.

Bài và ảnh: NGUYỄN HỒNG SÁNG

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Xã hội xem các tin, bài liên quan.