Những bức ảnh thời đó chỉ là trắng đen, nhưng được các bác thợ chụp có tay nghề nên hình rất đẹp, tự nhiên, ấn tượng. Nhiều tấm ảnh được ba và ông nội mang về từ chiến khu, góp nhặt lại làm nên quyển album phong phú.
Tôi yêu thích những bức ảnh của ba và ông nội ở chiến khu. Chân dung ấy thật hiên ngang, dũng cảm nhưng không kém phần lãng mạn. Dù cầm súng, đội mũ tai bèo nhưng vẫn bắt gặp vài cánh hoa rừng vắt lên báng súng, lên ba lô con cóc của ông và ba trông rất yêu đời. Những tấm ảnh được chụp trong thời khói lửa mới cho tôi hiểu tâm hồn người lính rất lạc quan. Dù máy bay của địch quần thảo trên bầu trời, dù đạn bom ẩn sâu trong lòng đất, nhưng người chiến sĩ vẫn vui tươi với đồng đội, tự tin chiến thắng để giải phóng dân tộc, thống nhất nước nhà.
Nhiều bức ảnh mẹ tôi, cô tôi chụp thời còn con gái, trông rất đáng yêu, dù mẹ và cô đều là những người phụ nữ suốt ngày quần quật với ruộng đồng. Thời đó, không có phần mềm chỉnh sửa ảnh nên hình chụp đẹp một cách tự nhiên, vẻ đẹp thuần khiết, phúc hậu của người phụ nữ Việt Nam. Trong bộ áo dài hay áo bà ba kiểu cổ điển, tất cả đều tôn thêm nét đẹp đáng tự hào.
Có những tấm ảnh hài hước thời chúng tôi nhỏ xíu mà bây giờ ông bà cho xem vẫn còn thấy xấu hổ. Khi ấy tôi chừng 5 tuổi, còn em trai thì lên 3. Vì muốn lưu lại khoảnh khắc đáng nhớ nên ba đã mời bác thợ ảnh về chụp vài tấm. Ba tôi nói: “Điều vui nhất của ba là được nhìn thấy các con lớn khôn qua từng giai đoạn”, vì thế mà ba muốn lưu lại những khoảnh khắc ấy để khi nhớ về cái thuở nghèo khó, thuở tay bế tay bồng thì mang quyển album ra xem. Bức ảnh tôi và đứa em chụp thuở bé không một mảnh vải, hai thằng nhăn hai hàm răng sún mà cười toe toét. Lúc nhỏ tôi cũng chẳng quan tâm đến những bức ảnh đó. Nhưng khi trưởng thành thì lại thấy mắc cỡ, xấu hổ.
Tôi nhớ có lần bạn bè trêu chọc vì chúng đến chơi, được ông tôi mang quyển album ra cho xem. Thế là tôi nghĩ cách để mang tấm ảnh đó tiêu hủy. Khổ nỗi, quyển album được ông nội cất kỹ như là vật gia bảo nên rất khó lấy ra xem. Chỉ trừ những lúc đám tiệc, ông mới mang ra cho mọi người chiêm ngưỡng. Thừa cơ hội ấy, tôi đã lấy tấm ảnh “không manh giáp” của mình mang đi đốt bỏ. Vài ngày sau ông nội phát hiện ra. Ông rơm rớm nước mắt, giận cả tuần không dùng cơm chung với gia đình. Tôi thì bị ba đánh đến 5 roi tre đau điếng. Nhưng cũng còn may. Tấm ảnh hài hước ấy vẫn còn lưu giữ ở nhà bác thợ chụp ảnh. Bác bảo hồi đó thấy hai đứa chụp đẹp quá, tự nhiên quá nên treo ở góc tiệm để làm mẫu quảng cáo. Cũng nhờ cái lần nông nổi ấy mà tôi nhận ra những kỷ vật của gia đình thật đẹp, thật thiêng liêng, quý hơn cả bạc vàng...
Tỉ mẩn bỏ ra hàng giờ ngồi lần từng trang hình, ông tôi chọn những tấm tâm đắc nhất mang đi scan lại và in ra khổ lớn để treo trên tường nhà. Ông vẫn giữ thói quen mỗi buổi sáng uống nước trà và xem cuốn album. Hình nào ông cũng ngắm nghía rất kỹ, lâu và đưa tay vuốt nhẹ nhàng. Đoạn, ông tủm tỉm cười một mình, đưa mắt nhìn bâng quơ ra hàng tre trước ngõ. Những lúc ấy, tôi hiểu ông đang tìm lại khoảnh khắc hào hùng của thời xa xưa.
Tản văn của NGUYỄN THANH VŨ