Bức ảnh đẹp vì gương mặt tươi trẻ, tự tin của cô gái trong ảnh và vì cái nhạy cảm, tinh tế của người chụp ảnh đã khéo chớp được khoảnh khắc đó. Tác giả của bức ảnh là nhà báo Nguyễn Đình Ưu, người Hải Phòng. Ông tham gia cách mạng từ sớm (những năm 1948-1950), công tác tại Đại đoàn 308, tham gia chiến đấu, chụp ảnh phục vụ công tác địch vận, ảnh sinh hoạt, lao động và chiến đấu của đồng bào, chiến sĩ ta... Năm 1951, ông được điều động về Báo Quân đội nhân dân, làm việc cùng nhiều nhà nhiếp ảnh tên tuổi như: Bùi Duy Ly, Triệu Đại, Đinh Ngọc Thông...

Bức ảnh “Nữ dân quân” của nhà báo Nguyễn Đình Ưu.

Bức ảnh “Nữ dân quân” ra đời năm 1960. Chuẩn bị cho Lễ kỷ niệm 15 năm Quốc khánh (2-9-1945 / 2-9-1960), ban tổ chức chọn một tiểu đoàn nữ dân quân gồm những người có sức khỏe, chiều cao đồng đều, đại diện cho hàng triệu nữ dân quân toàn miền Bắc về sân bay Bạch Mai tập duyệt. Nhà báo Nguyễn Đình Ưu được tòa soạn giao nhiệm vụ phải chụp được tấm ảnh một nữ dân quân để đăng báo với tiêu chí: “Tươi, trẻ, khỏe, nghiêm”.

Lúc bấy giờ, nhà báo Nguyễn Đình Ưu được trang bị chiếc máy ảnh Rolleiflex và chỉ có tiêu cự ngắn. Một buổi sáng, trên sân bay Bạch Mai, khi các khối bắt đầu luyện tập, nhà báo Nguyễn Đình Ưu chỉnh xong tốc độ, khẩu độ và lựa chọn tiêu cự hợp lý. Ông bấm liền 3 kiểu một lúc khi đội hình nữ dân quân hành tiến qua lễ đài. Cô dân quân trong ảnh tên Nguyệt, 16 tuổi, ở ngoại thành Hà Nội. Nguyệt mặc áo bà ba, đai lưng thắt chẽn gọn gàng, đầu chít khăn mỏ quạ, vai mang súng, đứng trong đội hình duyệt binh hướng về lễ đài. Ánh sáng chếch xiên làm nổi bật lên nét thanh xuân tươi trẻ của cô gái, đôi mắt sáng, nét mặt cương nghị, nắm tay giữ chặt dây súng thật kiên định. Hai nhân vật phụ và nòng súng mờ nhòe phía sau càng khẳng định tính chân thật, không sắp đặt của người chụp, phía xa xa là mây trời Hà Nội. Bức ảnh nổi tiếng ngay khi được công bố, đoạt nhiều giải thưởng trong nước và quốc tế, tiêu biểu là Huy chương Vàng quốc tế tại Hungary (năm 1961). Đây là tác phẩm nhiếp ảnh đầu tiên của Báo Quân đội nhân dân được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật, lĩnh vực nhiếp ảnh, năm 2001.

TUẤN HUY