Văn học quốc ngữ ra đời và phát triển sôi động đầu tiên ở Nam Bộ. Tuy nhiên, do biến động lịch sử cùng với sự trôi chảy của thời gian, những tác giả-tác phẩm nay chỉ còn vang bóng.
Với việc ra đời “Từ điển tác giả và tác phẩm văn học quốc ngữ Nam Bộ từ cuối thế kỷ XIX đến đầu thế kỷ XX” (Nhà xuất bản Khoa học xã hội, 2023) là nỗ lực đáng ghi nhận giúp công chúng hiểu thêm về văn học quốc ngữ khu vực Nam Bộ thuở sơ khai.
 |
| Bìa cuốn sách. |
Cuốn từ điển do Tiến sĩ Trần Văn Trọng (chủ biên) cùng các tác giả thuộc Viện Từ điển học và Bách khoa thư Việt Nam biên soạn, dày 661 trang với 230 mục từ. Những tên tuổi lớn của văn học quốc ngữ Nam Bộ được hiện diện qua việc biên soạn như: Huỳnh Tịnh Của-nhà văn, nhà ngôn ngữ học quốc ngữ tiên phong; Nguyễn Trọng Quản-nhà tiểu thuyết quốc ngữ đầu tiên; Trương Minh Ký-nhà văn, dịch giả văn học Pháp đầu tiên; Hồ Biểu Chánh-nhà tiểu thuyết xã hội -đạo lý; Lương Khắc Ninh-nhà thơ, nhà báo duy tân; Trương Duy Toản-nhà văn dã sử võ hiệp; Lê Hoằng Mưu-nhà tiểu thuyết táo bạo; Nguyễn Chánh Sắt-nhà tiểu thuyết võ hiệp, nhà dịch thuật truyện Trung Hoa; Sương Nguyệt Anh-nhà báo nữ nổi tiếng; Đạm Phương nữ sử-nhà văn hóa, nhà giáo dục tiên phong; Trần Quang Nghiệp-cây bút truyện ngắn xuất sắc ở Nam Bộ... Các sáng tác của họ đặt nền móng cho sự hình thành và phát triển của nền văn học quốc ngữ ở Nam Bộ nói riêng và ở nước ta nói chung.
Trong phạm vi cuốn sách, các tác giả lựa chọn ra 42 tác giả tiêu biểu và 188 tác phẩm mang tính đại diện của văn học Nam Bộ thời kỳ này. Cuốn sách chia làm các phần: Phần đầu là Quy tắc biên soạn; phần hai nội dung chính; phần ba có 3 bảng tra cứu (bảng tra cứu về tác giả-tác phẩm, bảng tra cứu tác giả, bảng tra cứu tác phẩm) được xếp theo trật tự bảng chữ cái ABC; phần cuối là Thư mục tác giả và tác phẩm văn học quốc ngữ Nam Bộ từ cuối thế kỷ 19 đến đầu thế kỷ 20.
Ở các mục từ tác phẩm, công trình cũng đã biên soạn được những tác phẩm đặt nền móng cho thể loại hay những tác phẩm có đóng góp cho sự phát triển của nền văn học quốc ngữ ở Nam Bộ và ở nước ta như: “Thầy Lazarô Phiền” đặt nền móng cho thể loại tiểu thuyết; “Chuyến đi Bắc Kỳ năm Ất Hợi 1776” đặt nền móng hình thành thể loại ký,... hay những tác phẩm nổi tiếng, độc đáo như “Như Tây nhựt trình” của Trương Minh Ký, du ký bằng thơ; “Việt Nam Lê Thái Tổ” của Nguyễn Chánh Sắt, tiểu thuyết lịch sử đầu tiên...
Có thể nói, cuốn từ điển này sẽ là bộ công cụ tra cứu thiết thực, hữu ích, tương đối đầy đủ, có giá trị về hệ thống các tác giả tiêu biểu và tác phẩm có đóng góp, là dấu mốc trên chặng đường hình thành và phát triển của văn học quốc ngữ ở Việt Nam.
VI ANH
* Mời bạn đọc vào chuyên mục Văn hóa xem các tin, bài liên quan.
Nhiều năm qua, từ các trại sáng tác về đề tài lực lượng vũ trang-chiến tranh cách mạng (LLVT-CTCM), các văn nghệ sĩ đã có những chuyến đi thâm nhập thực tế, những ngày tháng miệt mài sáng tạo nơi thao trường, doanh trại, hải đảo hay vùng biên viễn, từ đó khởi sinh những tác phẩm văn học, nghệ thuật mang đậm hơi thở của người lính và thời cuộc.
Lòng yêu nước là một trong những phẩm chất cốt lõi làm nên bản sắc con người Việt Nam. Trong văn học, nghệ thuật, lòng yêu nước không chỉ là một chủ đề quen thuộc mà còn là dòng chủ lưu, là giá trị thẩm mỹ, tư tưởng xuyên suốt chiều dài phát triển của nền văn hóa dân tộc.