Trăm năm báo chí cách mạng và hành trình viết tiếp tương lai - Bài 3: Tăng cường thông tin giải pháp, phục vụ kiến tạo phát triển

Đó là khẳng định của đồng chí Lưu Đình Phúc, Cục trưởng Cục Báo chí, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

Sự quá tải của tin tức khiến công chúng mệt mỏi

Phóng viên (PV): Trong lần trò chuyện với một chuyên gia nghiên cứu báo chí truyền thông, tôi hỏi điều gì làm nên sự khác biệt cơ bản giữa báo chí cách mạng Việt Nam và báo chí phương Tây thì nhận được câu trả lời đại ý: Báo chí nhiều nước phương Tây thiên về đưa tin “nóng”, tin “sốc” liên quan đến những vấn đề mặt trái, tiêu cực xã hội nhằm thu hút sự hiếu kỳ của công chúng; còn báo chí cách mạng Việt Nam lấy dòng thông tin nhân văn, lành mạnh làm chủ đạo để góp phần tăng cường đồng thuận xã hội, bồi đắp niềm tin tích cực cho công chúng. Đồng chí suy nghĩ gì về nhận định này?

Đồng chí Lưu Đình Phúc.

Đồng chí Lưu Đình Phúc: Trong xã hội có nhiều giai cấp, thành phần, tầng lớp với những đặc điểm văn hóa, tính cách, nghề nghiệp, quan niệm, trình độ hiểu biết, nhu cầu không giống nhau; khi những nhu cầu, lợi ích, quan hệ xã hội của các tầng lớp nhân dân càng đa dạng, phong phú thì đòi hỏi sự đồng thuận xã hội càng cao để góp phần tạo ra nền tảng xã hội phát triển ổn định, văn minh.

Những thông tin tích cực trên báo chí góp phần kết nối, tập hợp đông đảo người dân trong xã hội nhất trí đồng lòng, đồng thuận để cùng thực hiện chủ trương, chính sách của Đảng và pháp luật Nhà nước. Tất nhiên, báo chí cách mạng không phải chỉ nói toàn “màu hồng” của xã hội, mà cũng tham gia giám sát, phản biện xã hội để góp phần bổ sung, hoàn thiện chủ trương, chính sách và luật pháp. Nhưng tính chất phản biện của báo chí cách mạng được thể hiện sâu sắc ở thái độ phản biện khoa học, góp phần làm cho xã hội có sức sống mạnh mẽ hơn, khí thế tươi tắn hơn, chứ không phải làm phân tâm tư tưởng của độc giả. 

PV: Con người sống trong thời đại số đang phải đối mặt với một lượng lớn thông tin mỗi ngày từ nhiều nguồn khác nhau như báo chí, mạng xã hội, tin tức trực tuyến và các phương tiện truyền thông khác. Sự quá tải thông tin đó liệu chúng ta có bị mệt mỏi hơn, thưa đồng chí?

Đồng chí Lưu Đình Phúc: Hằng ngày, công chúng lướt tin trên báo chí để biết có gì đang xảy ra, nhiều khi xem tin chỉ để giải trí, giết thời gian. Có hàng nghìn vấn đề, tin tức trong xã hội được phản ánh trên báo chí mỗi ngày. Hằng năm, có khoảng 40 triệu tin, bài trên báo chí cả nước; mức lan tỏa thông tin từ báo chí lên mạng xã hội khoảng 400 triệu tin; tổng thời lượng phát thanh hằng năm khoảng 20 nghìn giờ; truyền hình khoảng 50 nghìn giờ. 

Tin tức trên báo chí thì nhiều, mà lại hay trùng lặp, nhiều tin đem đến năng lượng tiêu cực như các vụ việc chém giết, khủng bố, tai nạn thương tâm, bắt bớ, tiêu cực, trái luân thường đạo lý... khiến công chúng tìm đến thông tin giải trí trên mạng như một sự cứu cánh. Thế nhưng trên không gian mạng đầy rẫy tự do biểu đạt, giải trí và lẩu thập cẩm “hàng fake” ấy lại có nhiều tin giả, đánh bóng, ngụy tạo, xuyên tạc, bịa đặt, chống phá...

Quá nhiều thông tin khiến người ta cảm thấy căng thẳng, mất tập trung, thậm chí hoài nghi về tính chính xác của tin tức. Sự mệt mỏi của thông tin không chỉ liên quan đến lượng tin tức khổng lồ mà còn bao gồm tính chất lặp lại, mâu thuẫn hoặc không rõ ràng của thông tin, khiến người đọc dễ bị kiệt sức về tinh thần, mất khả năng phân tích và ra quyết định hiệu quả.

Những vấn đề xã hội, những tồn tại, bất cập, những sự kiện nóng xảy ra hằng ngày, hằng giờ, hằng phút và nhiều người chỉ lướt qua tin tức như “kẻ dạo chơi vô cảm”. Nhưng họ sẽ quan tâm hơn nếu tin tức đó liên quan đến họ và họ sẽ đặc biệt quan tâm nếu những vấn đề đó được báo chí phân tích nguyên nhân và đưa ra lời giải đáp khả thi, thỏa đáng.

PV: Điều đồng chí vừa nhắc đến là báo chí giải pháp-một xu hướng làm báo nhằm góp phần củng cố vị thế, giữ gìn và nâng tầm những giá trị căn bản của báo chí cách mạng Việt Nam?

Đồng chí Lưu Đình Phúc: Nói đến báo chí giải pháp là đề cập đến cách tiếp cận các vấn đề trong xã hội từ góc nhìn giải pháp, thay vì chỉ đưa tin. Báo chí giải pháp tập trung xác định nguyên nhân gốc rễ của vấn đề, các phản ứng về vấn đề đó; giới thiệu, đề xuất giải pháp, tổ chức nghiên cứu sâu về các giải pháp, từ đó hướng mọi người có cái nhìn chân thực hơn, đầy đủ hơn về những vấn đề đã, đang xảy ra, mang lại cho công chúng báo chí thông tin hữu ích, giúp thúc đẩy thay đổi nhận thức xã hội theo hướng tích cực hơn, tốt đẹp hơn.

Tin tức để công chúng biết, giải pháp để công chúng có niềm tin. Công chúng có thể mệt mỏi bởi tiếp nhận quá nhiều tin tức nhưng họ sẽ đặt niềm tin vào báo chí khi báo chí chia sẻ với nỗi đau của họ, trăn trở với khó khăn của họ, tạo đà tâm lý và năng lượng tinh thần tích cực cho họ tìm ra lối đi khả dĩ. Chỉ khi đó báo chí mới giữ được độc giả. Đó chính là cội nguồn, sức mạnh và giá trị của báo chí giải pháp, báo chí kiến tạo phát triển.

Báo chí giải pháp truyền cảm hứng, niềm tin cho cộng đồng

PV: Diễn đàn Tổng biên tập 2024 với chủ đề “Báo chí giải pháp: Hướng đi cho báo chí truyền thống?” diễn ra tại tỉnh Bình Thuận với sự tham dự của hơn 100 tổng biên tập các cơ quan báo chí Trung ương và địa phương, lãnh đạo các cơ quan chỉ đạo, quản lý báo chí. Sự kiện đó cho thấy tầm quan trọng sống còn của báo chí giải pháp ở nước ta?

Lãnh đạo Hội Nhà báo Việt Nam trao đổi tại Diễn đàn Tổng biên tập 2024 "Báo chí giải pháp: Hướng đi cho báo chí truyền thống?". Ảnh: BẢO MINH

Đồng chí Lưu Đình Phúc: Những trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm cùng các đề xuất, giải pháp được gợi mở từ diễn đàn nêu trên góp phần định hình rõ hơn xu hướng báo chí giải pháp tại Việt Nam, từ đó giúp các tòa soạn có cách làm phù hợp hơn trong thực tế hoạt động báo chí, góp phần thúc đẩy sự phát triển của báo chí cách mạng Việt Nam trong kỷ nguyên số.

Thông qua diễn đàn, các nhà lãnh đạo, quản lý báo chí cho rằng, những năm gần đây, báo chí truyền thống đã, đang chịu sức ép cạnh tranh rất lớn từ truyền thông xã hội. Nhưng thực tế đời sống báo chí thời gian qua cho thấy báo chí truyền thống không nên và không thể cạnh tranh với mạng xã hội về tốc độ đưa tin. Muốn giữ độc giả và khẳng định tính chuyên nghiệp, nhân văn của báo chí cách mạng, các cơ quan báo chí cần coi trọng thực hiện báo chí giải pháp để bảo đảm dòng thông tin chủ lưu, định hướng, dẫn dắt dư luận và đóng góp vào sự phát triển kinh tế-xã hội của đất nước, thể hiện sứ mệnh phụng sự Đảng, Nhà nước và nhân dân. 

PV: Việc thực hiện báo chí giải pháp có ý nghĩa như thế nào trong đời sống xã hội hiện nay, thưa đồng chí?

Đồng chí Lưu Đình Phúc: Chúng ta đang sống trong thời đại toàn cầu hóa với rất nhiều thách thức đặt ra, trong đó có vấn đề ô nhiễm môi trường. Thời gian gần đây, nhiều chuyên gia cảnh báo độc giả cũng đang phải đối mặt với thực trạng “ô nhiễm” thông tin, nhất là thông tin trên mạng xã hội.

Về mặt đời sống vật chất, con người cần ăn sạch, uống sạch, hít thở không khí sạch để tồn tại và phòng ngừa bệnh tật; thì về mặt văn hóa, tinh thần, chúng ta cũng cần thông tin sạch để nuôi dưỡng tâm hồn lành mạnh và không bị “đầu độc” bởi những thông tin hỗn tạp, sai trái, tiêu cực tràn lan trên mạng xã hội. Thực hiện báo chí giải pháp nhằm góp phần hiện thực hóa nhu cầu, khát vọng chính đáng đó của đông đảo độc giả thời nay, qua đó góp phần xây dựng đời sống văn minh, tinh thần lành mạnh cho con người và xã hội.

PV: Theo đồng chí, làm thế nào để việc thực hiện báo chí giải pháp mang lại hiệu quả thiết thực?

Đồng chí Lưu Đình Phúc: Thông qua việc phỏng vấn chuyên gia hoặc trích dẫn, cung cấp các nguồn thông tin đáng tin cậy, báo chí có thể giới thiệu các giải pháp tiềm năng cho những vấn đề đang được thảo luận; có thể tạo diễn đàn để công chúng, chuyên gia và các nhà lãnh đạo thảo luận, tranh luận về các giải pháp khả thi; làm rõ vấn đề và đề cập đến những cách giải quyết mà cộng đồng hoặc các nhà lãnh đạo có thể xem xét để điều chỉnh, bổ sung, hoàn thiện chính sách.

Thời gian qua, nhiều cơ quan báo chí ở nước ta đã tổ chức tọa đàm, hội thảo chuyên sâu để có lời giải trong xây dựng luật pháp, chính sách; khơi mở những vấn đề về phát triển thị trường bất động sản, môi trường, đầu tư, xuất khẩu nông sản, xúc tiến thương mại... Bằng cách truyền cảm hứng từ các mô hình giải pháp thành công, báo chí giải pháp khuyến khích sự tham gia tích cực từ cộng đồng; góp phần xóa bỏ tâm lý bi quan của công chúng khi tìm thấy có lời giải cho các vấn đề phức tạp, từ đó họ nhìn về phía trước với hy vọng và niềm tin tích cực hơn.

Từ tin tức đến hành động là một quá trình nhận thức. Các giải pháp mà báo chí phản ánh, đề xuất trung thực, khách quan có thể có tác động làm thay đổi nhận thức và thậm chí gây áp lực công luận để thay đổi một chính sách, thay đổi nhận thức để ra một quyết định hoặc một cách tiếp cận vấn đề. Tựu trung là thúc đẩy thay đổi nhận thức, mang lại thay đổi tốt đẹp hơn cho xã hội.

Vòng quay vận động mang tính quy luật khi báo chí kiến tạo những giá trị tích cực cho xã hội thì báo chí sẽ được hưởng thành quả từ chính việc mình đã làm ra. Thúc đẩy thay đổi xã hội tốt đẹp hơn là mục tiêu của báo chí, đưa ra giải pháp là để hành động. Tương lai của báo chí như thế nào phụ thuộc vào hành động của báo chí ở hiện tại. Báo chí cần tăng tính phản biện xã hội, gắn với tiếng nói của người dân, đồng hành với Nhà nước trong giải quyết các vướng mắc, việc khó. Đó cũng là một trong những giải pháp căn cơ để chúng ta giữ được giá trị căn cốt của báo chí cách mạng và có cách tiếp cận vấn đề phù hợp với xu thế làm báo hiện đại trong kỷ nguyên số.

PV: Trân trọng cảm ơn đồng chí!

(còn nữa)

THIỆN VĂN - THU HÀ (thực hiện)

*Mời bạn đọc vào chuyên mục Văn hóa xem các tin, bài liên quan.