Trăm năm báo chí cách mạng và hành trình viết tiếp tương lai - Bài 1: Máu đào của hơn 500 nhà báo liệt sĩ “giữ lửa” cho nền báo chí cách mạng

“Lịch sử báo chí cách mạng Việt Nam ghi nhận, có hơn 500 người làm báo đã hy sinh, dâng hiến cuộc đời mình cho độc lập, tự do của Tổ quốc và hạnh phúc của nhân dân. Có thể nói, máu đào của các nhà báo liệt sĩ đã “giữ lửa” cho báo chí cách mạng Việt Nam suốt 100 năm qua. Và ngọn lửa đó chính là động lực và hành trang quý giá để báo chí Việt Nam bước tiếp cùng dân tộc, cùng đất nước, viết tiếp những thành công trong kỷ nguyên phát triển mới của dân tộc”.

Đó là nhận định của GS, TS Tạ Ngọc Tấn, Phó chủ tịch Thường trực Hội đồng Lý luận Trung ương, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, nguyên Tổng biên tập Tạp chí Cộng sản, nguyên Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, nguyên Phó chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam.

GS, TS Tạ Ngọc Tấn.

Báo chí cách mạng góp phần khắc họa và lưu giữ tinh thần thời đại

Phóng viên (PV): Là một trong những chuyên gia hàng đầu về nghiên cứu báo chí và tác giả của nhiều công trình, cuốn sách có giá trị về báo chí và nghề làm báo, theo đồng chí, lịch sử ra đời, phát triển và sứ mệnh của báo chí cách mạng Việt Nam có điều gì đặc biệt so với các nền báo chí khác?

GS, TS Tạ Ngọc Tấn: Ngày 21-6-1925, Báo Thanh niên-cơ quan ngôn luận của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên-do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập ra số 1, đánh dấu sự xuất hiện chính thức của nền báo chí cách mạng Việt Nam. Đây là tờ báo đầu tiên truyền bá có hệ thống tư tưởng cách mạng và lý luận Chủ nghĩa Mác-Lênin.

Trước và cùng khi Báo Thanh niên ra đời, trong nước ta đã xuất hiện những tờ báo yêu nước như Nữ giới chung của Sương Nguyệt Anh, La Cloche Fêlée (Tiếng chuông rè) của Nguyễn An Ninh, Tiếng Dân của Huỳnh Thúc Kháng... nhưng các tờ báo này đều chưa có định hướng chính trị rõ ràng. Báo chí cách mạng Việt Nam ngay từ thuở ban đầu đã mang trong mình một khuynh hướng chính trị rõ ràng, đó là tiến hành cách mạng để giải phóng dân tộc, tiến lên xây dựng chủ nghĩa xã hội, vì hạnh phúc của nhân dân.

Đó cũng là nền báo chí gắn liền với một tượng đài lịch sử vĩ đại, anh hùng giải phóng dân tộc, danh nhân văn hóa thế giới-Chủ tịch Hồ Chí Minh. Người không chỉ sáng lập ra nền báo chí cách mạng Việt Nam mà còn là người thầy của các nhà báo cách mạng-nhà báo lỗi lạc của cách mạng Việt Nam.

Cán bộ, phóng viên Báo Quân đội nhân dân và đại biểu Hội Nhà báo Việt Nam, Hội Nhà báo Thái Nguyên dâng hương tri ân tại Di tích quốc gia Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng, tháng 4-2025. Ảnh: VIỆT TRUNG

PV: Nhìn lại hành trình 100 năm báo chí cách mạng Việt Nam, điều gì khiến đồng chí tâm đắc và xúc động khi nói về truyền thống báo chí nước ta?

GS, TS Tạ Ngọc Tấn: Trong điều kiện cực kỳ khó khăn, phức tạp, giữa sự kiểm soát khắc nghiệt của cảnh sát thực dân, những người làm báo cách mạng vẫn tìm mọi cách để xuất bản, phát hành, truyền bá tư tưởng cách mạng đến với nhân dân.

Trong những năm tháng gian khổ, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc không chỉ tổ chức từ nội dung, biên tập mà còn trực tiếp phát hành, tổ chức chuyển Báo Thanh niên về nước. Sau này, với Tạp chí Đỏ, Bác cũng là người đảm nhiệm từ việc tổ chức nội dung cho đến in bằng phương pháp viết ngược thủ công trên đá. Trong thời kỳ kháng chiến, có tờ báo như Báo Cứu quốc được biên tập, in ấn trong những căn buồng tối chỉ cách cảnh sát thực dân vài bước chân. Thậm chí ngay trong lao tù đế quốc ở Sơn La, Côn Đảo, ngục Kon Tum... các chiến sĩ cách mạng cũng làm những tờ báo đặc biệt để chuyền tay nhau đọc. Đó là những người làm báo không chỉ dũng cảm mà còn có bản lĩnh và sáng tạo vượt bậc.

Những người làm báo cách mạng trong thời kỳ bí mật hay trong kháng chiến cũng chính là những chiến sĩ trên mặt trận, đồng cam cộng khổ với bộ đội, nhân dân, bất chấp tù đày, hy sinh tính mạng. Nhiều nhà báo đã ngã xuống trong cuộc chiến tranh cách mạng, cống hiến cuộc đời mình cho độc lập, tự do của dân tộc, hạnh phúc của nhân dân. Đó là các nhà báo liệt sĩ: Trần Kim Xuyến, Trần Đăng, Nam Cao, Trần Mai Ninh, Thâm Tâm, Thôi Hữu, Lê Anh Xuân, Dương Thị Xuân Quý, Chu Cẩm Phong, Lê Đình Dư...

Trong số các nhà báo liệt sĩ đó, có nhà báo, Anh hùng LLVT nhân dân Lê Đình Dư, phóng viên Báo Quân đội nhân dân trước khi ngã xuống tại chiến trường Cửa Việt, Quảng Trị năm 1968 đã để lại câu nói bất hủ: “Người chiến sĩ có thể đứng bắn, quỳ bắn, nằm bắn, còn phóng viên chúng tôi chỉ có quyền đứng thẳng trên chiến hào, dùng vũ khí là máy ảnh, bút máy ghi lại chiến công của đồng đội và tội ác của quân thù”.

Có thể khẳng định rằng, máu đào của hơn 500 nhà báo liệt sĩ đã tô thắm truyền thống rực rỡ của nền báo chí cách mạng Việt Nam và cũng là dấu ấn đặc biệt làm nên vẻ đẹp bất tử của nền báo chí Việt Nam. Trên thế giới hiếm có quốc gia nào có nhiều người làm báo lại hy sinh tính mạng của mình tại chiến trường nhiều đến vậy, kể cả những quốc gia đông dân nhất thế giới tham gia Chiến tranh thế giới thứ hai.

PV: Theo đồng chí, những phẩm chất nổi bật nào đã góp phần làm nên tư cách nghề nghiệp của các thế hệ làm báo cách mạng trong kháng chiến?

GS, TS Tạ Ngọc Tấn: Đó chính là tinh thần dấn thân, dũng cảm, nhạy bén, sáng tạo. Những người làm báo ở mặt trận không chỉ là nhân chứng của lịch sử, mà còn là những người góp phần khắc họa và lưu giữ tinh thần của thời đại qua từng chi tiết báo chí sống động, từng lời nói, hình ảnh mang tính biểu tượng. Từ trực tiếp có mặt tại chiến trường, lắng nghe âm vang của súng đạn và nhịp thở của người lính, họ tìm gặp các nhân chứng, nghiên cứu di tích lịch sử, lần theo những dòng nhật ký, bút tích của cán bộ chỉ huy để tái hiện một trận đánh hay cả một giai đoạn kháng chiến.

Tài năng của nhà báo cách mạng không chỉ nằm ở việc phát hiện cái hay, cái đẹp giữa bom đạn mà còn ở khả năng khái quát, nâng tầm giá trị của những khoảnh khắc lịch sử thành những biểu tượng giàu sức gợi cảm, có khả năng lay động tâm hồn và hun đúc tinh thần yêu nước, ý chí chiến đấu của hàng triệu người. Ví như câu nói “Nhằm thẳng quân thù mà bắn” của liệt sĩ Nguyễn Viết Xuân, hay hình ảnh “Dáng đứng Việt Nam” được nhà báo, nhà thơ Lê Anh Xuân khắc họa, không đơn thuần là những câu từ tình cờ mà là kết quả của sự quan sát nhạy bén, cảm nhận sâu sắc và tư duy chọn lọc của người làm báo chiến trường. 

Giữ vững “lửa nghề” và sứ mệnh tiên phong trên mặt trận tuyên truyền của Đảng

PV: Từng có một thế hệ nhà báo cách mạng đã sống và viết bằng cả sinh mệnh của mình. Đồng chí nghĩ gì về trách nhiệm của thế hệ làm báo hôm nay để không phụ lòng với di sản quý báu đó của thế hệ cha anh?

GS, TS Tạ Ngọc Tấn: Nếu như trong thời kỳ chiến tranh cách mạng, làm báo là một nghề đầy gian khổ và hiểm nguy, thì trong thời bình hiện nay, khi đất nước đang trên hành trình xây dựng và phát triển, nghề báo vẫn không hề giảm đi sự khó khăn, phức tạp. Thách thức giờ đây không còn là bom đạn, mà là sự đan xen giữa đúng-sai, thật-giả trong biển thông tin khổng lồ và đầy biến động. Trong hoàn cảnh đó, bản lĩnh của người làm báo-những chiến sĩ tiên phong trên mặt trận tư tưởng-văn hóa của Đảng càng được khẳng định rõ hơn bao giờ hết.

Báo chí là tiếng nói của nhân dân, là cầu nối giữa Đảng và dân, là một trong những kênh quan trọng nhất để tham gia hoạch định đường lối của Đảng, chính sách của Nhà nước. Sự tham gia đó của báo chí không chỉ là phản ánh mà còn là phản biện, góp ý, đề xuất với tinh thần xây dựng và trách nhiệm cao cả.

Bên cạnh đó, cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, nhất là khi những sai phạm đến từ chính những người giữ vị trí quan trọng trong bộ máy công quyền càng đòi hỏi báo chí phải có tinh thần dũng cảm, ý chí kiên định, cách nhìn khách quan để bảo vệ công lý, lẽ phải. Việc báo chí tham gia đấu tranh góp phần loại bỏ tham nhũng, lãng phí, tiêu cực chính là hành động thiết thực bảo vệ Đảng, Nhà nước và chế độ xã hội chủ nghĩa.

PV: Trong bối cảnh xa lộ thông tin toàn cầu hiện nay, báo chí Việt Nam cần quan tâm, chú trọng vào vấn đề căn cốt gì để vừa giữ được “gốc cách mạng”, vừa bắt nhịp với xu thế làm báo hiện đại của kỷ nguyên công nghệ số, thưa đồng chí?

GS, TS Tạ Ngọc Tấn: Để giữ vững bản chất cách mạng của báo chí trong giai đoạn hiện nay, chúng ta cần trở lại tinh thần cốt lõi mà Bác Hồ từng khẳng định: “Người làm báo phải có lập trường chính trị vững chắc. Chính trị phải làm chủ”.

Chính trị ở đây là sự thấu hiểu sâu sắc và cam kết mạnh mẽ đối với vận mệnh của đất nước, của dân tộc và của nhân dân. Khi người làm báo có được nền tảng chính trị vững vàng, họ sẽ có định hướng rõ ràng trong việc triển khai các hoạt động chuyên môn, từ việc tư vấn, phản biện chính sách, phổ biến tri thức khoa học đến việc nâng cao chất lượng nội dung thông tin và hiệu quả truyền thông.

Bối cảnh truyền thông hiện nay đang thay đổi sâu sắc, công nghệ số và mạng xã hội đã mở ra một thời kỳ truyền thông mới, trong đó bất kỳ cá nhân nào cũng có thể trở thành “người đưa tin”. Trong không gian ấy, mỗi tài khoản mạng xã hội, mỗi dòng trạng thái, video, bài viết... đều có khả năng ảnh hưởng đến cộng đồng. Bởi vậy, vai trò của người làm báo chuyên nghiệp càng phải được định vị rõ ràng, mạnh mẽ hơn. Sự thay đổi về mặt phương tiện truyền tải thông tin không thể làm thay đổi vị thế, bản lĩnh của nhà báo như một chiến sĩ tiên phong trên mặt trận bảo vệ thành quả cách mạng, bảo vệ Đảng, Nhà nước và nhân dân.

PV: Từng đảm nhiệm nhiều cương vị quan trọng và là người giàu tâm huyết, trí tuệ với nghề báo, trong suốt hành trình của mình, điều gì như “ngọn lửa” mà đồng chí luôn mang theo và muốn trao truyền, gửi gắm cho thế hệ nhà báo trẻ hôm nay?

GS, TS Tạ Ngọc Tấn: Điều quan trọng trước hết đến từ sự say mê, nhiệt tình, gắn bó với công việc. Tình yêu với nghề báo như một ngọn lửa liên tục thôi thúc mình làm việc, như Bác Hồ nói đó là duyên nợ. Ngay cả khi đảm nhận những cương vị lãnh đạo, quản lý mà Đảng, Nhà nước giao, dù bận nhiều việc liên quan đến công tác, nhưng tôi vẫn không quên viết báo thường xuyên. Tôi viết bút ký, tiểu phẩm, bình luận... cho nhiều tờ báo, tạp chí, coi đó là một cách để “giữ lửa” ngòi bút của mình.

Với nghề báo, tôi thấy tính kỷ luật cũng rất quan trọng. Có lẽ nhờ 7 năm trong môi trường quân ngũ, tôi đã học tập được tính kiên nhẫn, cẩn thận, kỷ luật chặt chẽ, làm việc gì ra việc nấy. Tôi nghĩ, người làm báo rèn luyện đức tính tỉ mỉ, thận trọng là thể hiện tác phong, phương pháp làm việc chuyên nghiệp, chuẩn mực, qua đó phòng ngừa những sai sót không đáng có. 

Từ trải nghiệm nghề nghiệp của bản thân, tôi mong các thế hệ nhà báo hôm nay luôn trau dồi bản lĩnh chính trị, ý thức kỷ luật, đề cao trách nhiệm trước mỗi thông tin, hình ảnh, câu từ của mình; đồng thời biết dấn thân, xông pha vào những nơi khó khăn, gian khổ, “điểm nóng” để vừa có những thông tin thời sự, kịp thời, chính xác, vừa giữ vai trò là người dẫn dắt, định hướng dư luận đến với những thông tin bổ ích, lành mạnh, văn minh.

PV: Trân trọng cảm ơn đồng chí!

THIỆN VĂN - THU HÀ (thực hiện)

*Mời bạn đọc vào chuyên mục Văn hóa xem các tin, bài liên quan.