Sứ mệnh đối ngoại đầy bản lĩnh

Ngay từ những thập niên đầu thế kỷ 20, khi phong trào giải phóng dân tộc ở Việt Nam còn trứng nước, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã nhận thức rõ sức mạnh của báo chí trong việc thức tỉnh và đoàn kết những người cùng cảnh ngộ, đồng thời vạch trần bộ mặt xấu xa của chủ nghĩa thực dân.

Năm 1922, tại Pháp, Người đã sáng lập và làm chủ bút tờ báo Le Paria (Người cùng khổ). Đây là một tờ báo đặc biệt, không chỉ phục vụ cộng đồng người Việt Nam yêu nước mà còn hướng tới công chúng rộng lớn ở chính quốc và các dân tộc bị áp bức trên thế giới. Le Paria được viết bằng tiếng Pháp, ngôn ngữ phổ biến tại châu Âu thời bấy giờ, giúp tờ báo dễ dàng tiếp cận với giới trí thức, chính trị gia và đông đảo quần chúng nhân dân Pháp. Tờ báo đã công khai lên án tội ác ghê tởm của chủ nghĩa thực dân, vạch trần sự bóc lột tàn bạo, áp bức dã man của các đế quốc đối với các dân tộc thuộc địa, trong đó có Việt Nam, Algeria, Madagascar… Mỗi bài viết là một lời tố cáo đanh thép, một bản cáo trạng chân thực về cuộc sống lầm than, tủi nhục của những người dân mất nước.

Trong kháng chiến chống Mỹ, chương trình phát thanh “Tiếng nói Việt Nam” phát đi bằng tiếng Anh từng được các phong trào phản chiến ở Mỹ, Pháp và nhiều nước sử dụng làm bằng chứng về thực trạng chiến tranh, góp phần tạo làn sóng phản đối chiến tranh xâm lược của Mỹ tại Việt Nam.

Sức mạnh của báo chí nằm ở khả năng tạo dựng dư luận quốc tế, huy động sự đồng tình, ủng hộ về mặt chính trị và tinh thần, từ đó tạo áp lực lên các thế lực xâm lược. Nhờ có báo chí, tiếng nói của một dân tộc nhỏ bé nhưng kiên cường đã vượt qua mọi rào cản địa lý và chính trị, đến được với trái tim và khối óc của hàng triệu người trên thế giới, góp phần không nhỏ vào thắng lợi cuối cùng của sự nghiệp giải phóng dân tộc.

Bước vào kỷ nguyên phát triển mới, báo chí cách mạng Việt Nam đứng trước cả cơ hội lẫn thách thức to lớn. Bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng, sự phát triển nhanh chóng của công nghệ thông tin, trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn và truyền thông xã hội đang làm thay đổi cách thức sản xuất, truyền tải và tiếp nhận thông tin của công chúng, người dân. Một mặt, báo chí đối mặt với nguy cơ bị "lép vế" trước mạng xã hội về tốc độ lan tỏa, sự thu hút công chúng và tính tương tác, mặt khác, xu hướng toàn cầu hóa đòi hỏi báo chí Việt Nam phải vươn ra thế giới, không chỉ phục vụ đối tượng công chúng trong nước, mà còn phục vụ cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài và bạn bè quốc tế quan tâm đến Việt Nam.

Ảnh minh hoạ. 

Công cụ kiến tạo và hội nhập

Để đáp ứng yêu cầu mới, báo chí cách mạng Việt Nam cần chuyển mình toàn diện, trở thành công cụ kiến tạo phát triển và hội nhập quốc tế, với một số định hướng lớn:

Một là, nâng cao vị thế và ảnh hưởng trên trường quốc tế. Trong thời đại toàn cầu hóa, quốc gia nào kiểm soát tốt thông tin, quốc gia đó sẽ có lợi thế trong định hình hình ảnh và ảnh hưởng toàn cầu. Việt Nam đang ngày càng hội nhập sâu rộng, vai trò của báo chí cách mạng cần có những chuyển mình mạnh mẽ, vượt ra khỏi khuôn khổ truyền thống để trở thành một công cụ kiến tạo phát triển toàn diện. Báo chí cách mạng phải chủ động và linh hoạt trong việc truyền tải hình ảnh một Việt Nam đổi mới, năng động, phát triển, và đặc biệt là một quốc gia có trách nhiệm với cộng đồng quốc tế. Báo chí cần tiên phong trong việc cung cấp thông tin chính thống, đáng tin cậy về chính sách đối ngoại, những đóng góp của Việt Nam vào giải quyết các vấn đề toàn cầu như biến đổi khí hậu, gìn giữ hòa bình, phát triển bền vững. Điều này đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng, phân tích sâu sắc và khả năng trình bày thông tin một cách thuyết phục nhằm xây dựng hình ảnh Việt Nam là đối tác đáng tin cậy, một thành viên tích cực của cộng đồng quốc tế. 

Để làm được điều này, báo chí cần phản ánh chân thực và khách quan những thành tựu của Việt Nam trong phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo quyền con người, và thực hiện các cam kết quốc tế. Đồng thời, cần thẳng thắn nhìn nhận và phản ánh những thách thức, tồn tại để thể hiện sự cầu thị và quyết tâm khắc phục, tạo dựng niềm tin vững chắc từ cộng đồng quốc tế. Báo chí không chỉ là tiếng nói của chính phủ mà còn là tiếng nói của người dân, phản ánh sự đồng thuận và ý chí của toàn xã hội trong công cuộc xây dựng đất nước và hội nhập quốc tế.

Hai là, báo chí phải trở thành cầu nối văn hóa và đối ngoại nhân dân. Đảng ta xác định rõ vai trò của “đối ngoại văn hóa” và “đối ngoại nhân dân” như một trụ cột trong chiến lược ngoại giao Việt Nam. Báo chí không chỉ là kênh truyền tải thông tin chính trị, kinh tế mà còn là nhịp cầu văn hóa, kết nối con người mà còn cần đóng vai trò tiên phong trong việc giới thiệu văn hóa, con người, phong cảnh, ẩm thực, di sản và lối sống Việt Nam đến bạn bè năm châu, góp phần xây dựng “sức mạnh mềm” quốc gia. Báo chí cần đi sâu vào khám phá giá trị cốt lõi của văn hóa Việt Nam, giải thích ý nghĩa lịch sử và ý nghĩa của các di sản văn hóa, từ đó giúp bạn bè quốc tế hiểu rõ hơn về chiều sâu văn hóa của một dân tộc kiên cường và giàu bản sắc.

Chẳng hạn, các bài viết, phóng sự về áo dài, nón lá, hay các lễ hội truyền thống không chỉ dừng lại ở mô tả hình thức mà còn phải phân tích giá trị tinh thần, sự sáng tạo và cách văn hóa Việt Nam hòa nhập với thế giới hiện đại. Việc ứng dụng công nghệ đa phương tiện, như video 360 độ, thực tế ảo (VR) để tái hiện các không gian văn hóa, di tích lịch sử sẽ giúp trải nghiệm của khán giả quốc tế trở nên sống động và chân thực hơn.

Đồng thời, báo chí cũng cần chủ động tiếp thu, chọn lọc và giới thiệu những tinh hoa văn hóa thế giới đến với công chúng Việt Nam, góp phần làm phong phú thêm đời sống văn hóa tinh thần của đất nước. Điều này thể hiện sự cởi mở, sẵn sàng học hỏi và hội nhập của Việt Nam. Báo chí có thể tổ chức các chuyên mục, series bài viết về các nền văn hóa khác nhau, giới thiệu các tác phẩm văn học, nghệ thuật, âm nhạc nổi tiếng của thế giới, qua đó giúp công chúng Việt Nam mở rộng tầm nhìn, nâng cao kiến thức và sự hiểu biết về các nền văn minh. Đây là yếu tố then chốt để thúc đẩy hiểu biết lẫn nhau, củng cố tình hữu nghị và hợp tác giữa các quốc gia, tạo nền tảng vững chắc cho quan hệ đối ngoại nhân dân.

Chuyển đổi số, ứng dụng AI trong công tác thông tin đối ngoại là yêu cầu cần thiết trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng. Ảnh minh hoạ: ictvietnam.vn

Ba là, phát triển đội ngũ phóng viên quốc tế chuyên nghiệp. Hiện nay, số lượng nhà báo có khả năng tác nghiệp quốc tế còn hạn chế. Để nâng cao chất lượng thông tin về thế giới, cũng như đưa tin từ góc nhìn Việt Nam ra nước ngoài, báo chí cách mạng cần đầu tư bài bản cho đội ngũ phóng viên quốc tế. Họ không chỉ giỏi ngoại ngữ, nghiệp vụ báo chí, mà còn am hiểu văn hóa – chính trị – kinh tế thế giới, có tư duy phân tích và khả năng tương tác trong môi trường đa quốc gia. Nhu cầu có mặt ở những điểm nóng toàn cầu – từ chiến sự, hội nghị thượng đỉnh, khủng hoảng khí hậu đến các sự kiện văn hóa – là yêu cầu tất yếu để xây dựng một nền báo chí có tầm vóc quốc tế. Khả năng đưa tin chính xác, kịp thời về các vấn đề quốc tế, phân tích tác động của chúng đến Việt Nam, cũng như khả năng giao tiếp đa văn hóa là những yếu tố then chốt. 

Đội ngũ phóng viên quốc tế cần được trang bị kỹ năng ngoại ngữ vượt trội, khả năng nghiên cứu, phân tích thông tin đa chiều từ nhiều nguồn khác nhau, và kỹ năng viết bài, sản xuất nội dung đa dạng (báo in, báo điện tử, truyền hình, phát thanh, podcast...). Họ không chỉ là người đưa tin mà còn là những chuyên gia phân tích, có khả năng diễn giải những vấn đề phức tạp một cách dễ hiểu, đồng thời đưa ra góc nhìn của Việt Nam một cách thuyết phục. Sự chuyên nghiệp này sẽ giúp Việt Nam có tiếng nói mạnh mẽ và thuyết phục hơn trên các diễn đàn quốc tế. 

Để đạt được điều này, cần có chiến lược đào tạo, bồi dưỡng bài bản, liên tục cập nhật kiến thức và kỹ năng cho phóng viên. Chương trình đào tạo cần chú trọng vào các khóa học về quan hệ quốc tế, kinh tế đối ngoại, luật pháp quốc tế, văn hóa các nước, cũng như kỹ năng xử lý khủng hoảng truyền thông và đối phó với thông tin sai lệch. Việc cử phóng viên tham gia các khóa học chuyên sâu ở nước ngoài, thực tập tại các hãng thông tấn quốc tế lớn cũng là một cách hiệu quả để nâng cao năng lực.

Bốn là, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc tế. Trong bối cảnh thông tin toàn cầu bùng nổ, báo chí Việt Nam cần nâng cao năng lực cạnh tranh bằng cách sản xuất các sản phẩm báo chí chất lượng cao, đa dạng về thể loại và hình thức, sử dụng nhiều ngôn ngữ. Báo chí Việt Nam cần học hỏi kinh nghiệm từ các tòa soạn lớn trên thế giới về cách xây dựng thương hiệu, tổ chức sản xuất nội dung, ứng dụng công nghệ AI, phân tích dữ liệu người dùng để cá nhân hóa thông tin. Điều này không chỉ nhằm đáp ứng nhu cầu thông tin của cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài mà còn thu hút sự quan tâm của bạn bè quốc tế đến Việt Nam. Báo chí cần đầu tư vào nghiên cứu thị trường, tìm hiểu nhu cầu và thị hiếu của độc giả quốc tế để sản xuất nội dung phù hợp. Các sản phẩm báo chí không chỉ giới hạn ở tin tức, bài viết mà còn mở rộng sang các định dạng khác như podcast, video tài liệu, infographic, interactive stories... Đặc biệt, việc sử dụng nhiều ngôn ngữ là yếu tố sống còn để tiếp cận rộng rãi hơn với độc giả toàn cầu. Việc ứng dụng công nghệ hiện đại để tối ưu hóa việc phân phối nội dung, tiếp cận các nền tảng số toàn cầu là điều kiện tiên quyết để đạt được mục tiêu này. Báo chí cần tận dụng tối đa các mạng xã hội, các nền tảng chia sẻ video, và các công cụ tối ưu hóa công cụ tìm kiếm để đưa nội dung đến với công chúng nhanh nhất có thể. Xây dựng các cổng thông tin đa ngôn ngữ, thiết kế giao diện thân thiện với người dùng, và tích hợp các tính năng tương tác cũng là những yếu tố quan trọng để tăng cường sức hấp dẫn và khả năng cạnh tranh.

Năm là, thay vì chỉ là người tiếp nhận thông tin từ các hãng thông tấn lớn trên thế giới, báo chí Việt Nam cần chuyển mình thành một nhà cung cấp thông tin đáng tin cậy, góp phần định hình dư luận quốc tế về các vấn đề quan trọng.

Các phóng viên Báo QĐND chụp ảnh chung với phóng viên báo bạn tại nước ngoài. 

Điều này đòi hỏi sự chủ động trong việc đề xuất các chủ đề, cung cấp góc nhìn riêng của Việt Nam, và tham gia vào các cuộc tranh luận toàn cầu một cách có trách nhiệm và có lập trường vững vàng. Báo chí cần thường xuyên theo dõi, phân tích các xu hướng thông tin toàn cầu, các vấn đề nóng đang được dư luận quốc tế quan tâm để kịp thời đưa ra góc nhìn của Việt Nam. Đây không chỉ là việc bảo vệ lợi ích quốc gia mà còn là việc đóng góp vào sự đa dạng và phong phú của dòng chảy thông tin toàn cầu. Để thực hiện điều này, báo chí cần tăng cường hợp tác với các hãng thông tấn, tổ chức báo chí quốc tế, tham gia các diễn đàn, hội thảo chuyên ngành để mở rộng mạng lưới, trao đổi thông tin và tìm kiếm cơ hội hợp tác. Việc xây dựng mối quan hệ tốt với các nhà báo, chuyên gia quốc tế sẽ giúp báo chí Việt Nam có thêm kênh để lan tỏa thông tin và góc nhìn của mình.

Vươn tầm quốc tế bằng bản lĩnh nghề nghiệp và sức mạnh công nghệ

Trong kỷ nguyên phát triển mới, Báo chí cách mạng Việt Nam sẽ chuyển mình mạnh mẽ, từ vai trò lịch sử là "vũ khí sắc bén" thành một công cụ kiến tạo phát triển toàn diện. Sự thay đổi này sẽ được thúc đẩy bởi ứng dụng công nghệ vượt trội, biến báo chí thành một nền tảng đa phương tiện, đa nền tảng hiện đại. Công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), thực tế ảo (VR) và thực tế tăng cường (AR) sẽ được tích hợp sâu rộng vào quy trình sản xuất, phân phối và tương tác với công chúng, giúp báo chí trở nên sinh động, cá nhân hóa và tiếp cận được với mọi đối tượng. 

Đồng thời, trong bối cảnh toàn cầu hóa sâu rộng, báo chí sẽ trở thành cầu nối văn hóa và hội nhập quốc tế, nâng cao vị thế và tiếng nói của Việt Nam trên trường quốc tế một cách bền vững. Để đạt được tầm nhìn này, đòi hỏi sự đổi mới toàn diện từ tư duy, cách làm, đến đầu tư công nghệ và đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao. Báo chí cách mạng Việt Nam sẽ không ngừng học hỏi, thích nghi và phát triển, để xứng đáng với vai trò tiên phong trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong kỷ nguyên mới. Sự thay đổi này không chỉ là một thách thức mà còn là một cơ hội lớn để báo chí Việt Nam vươn tầm quốc tế, khẳng định bản lĩnh và trí tuệ của một quốc gia đang trên đà phát triển mạnh mẽ, sánh vai với các cường cuốc năm châu.

PGS, TS TRẦN QUANG DIỆU, Giám đốc Trung tâm Công nghệ và Chuyển đổi số, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Diễn đàn 100 năm báo chí đồng hành cùng dân tộc xem các tin, bài liên quan.