Trải qua thăng trầm của lịch sử, đối mặt với biết bao kẻ thù, mảnh đất ấy không chịu khuất phục, nhất tề “vùng đứng lên” chiến đấu và chiến thắng. Mảnh đất hào hùng ấy đã hun đúc và hình thành nên văn hóa người Hà Nội.
Hà Nội đã “Quyết tử để Tổ quốc quyết sinh”
“Chất” của người Hà Nội được đúc kết qua lịch sử, biểu đạt qua di sản văn hóa và được hiển thị bằng những con người tiêu biểu. Trong chiến tranh bảo vệ hay giải phóng Thủ đô, biết bao con người yêu nước từ nhiều phương trời đã góp phần tạo nên những chiến công hiển hách trên đất Thăng Long-Hà Nội. Trở lại thời điểm năm 1946 lịch sử, đáp lại lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Thà hy sinh tất cả, chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô lệ”, Hà Nội đã “Quyết tử để Tổ quốc quyết sinh”.
Sau cuộc trường chinh 9 năm, Hà Nội đã góp phần quan trọng làm nên Chiến thắng Điện Biên Phủ “chấn động địa cầu”. Trong số các bài học lịch sử làm nên ngày khải hoàn ấy chính là tinh thần quyết tâm cho chiến thắng, cho độc lập, tự do của cả dân tộc và người dân Hà Nội lúc ấy đã cháy bùng lên, khiến quân Pháp khi đó dù có trang thiết bị tối tân cũng không thể nào tiêu diệt được lực lượng kháng chiến, cách mạng ở ngay trong lòng Hà Nội.
Sáng 10-10-1954, các đơn vị quân đội, gồm bộ binh, pháo binh, cao xạ, cơ giới, dẫn đầu là Trung đoàn Thủ đô, giương cao cờ Quyết chiến quyết thắng từ 5 cửa ô tiến vào giải phóng Thủ đô. Đến 15 giờ ngày 10-10, việc tiếp quản thành phố đã hoàn thành thắng lợi. Cũng chiều hôm đó, 15 vạn nhân dân Hà Nội đã dự lễ mừng chiến thắng. Ngày 10-10 đã trở thành biểu tượng của Thủ đô ca khúc khải hoàn. Đây là sự kiện lịch sử trọng đại, một ngày hội lớn của Thủ đô và cả nước.
Mỗi dịp kỷ niệm Ngày giải phóng Thủ đô, nghe lại bài hát “Tiến về Hà Nội” của nhạc sĩ Văn Cao, câu hát “Chúng ta đem vinh quang, sức dân tộc trở về” càng khiến người nghe thấm thía. “Sức dân tộc” ấy chính là sức mạnh của lòng yêu nước, của ý chí quyết chiến, quyết thắng, của ý chí “quyết tử để Tổ quốc quyết sinh” như tượng đài của tinh thần yêu nước và khí phách người Hà Nội.
Đấy có lẽ chính là ý nghĩa lịch sử cốt lõi nhất, bao trùm nhất trong cuộc đấu tranh chúng ta đã giành thắng lợi và trở về trong niềm vinh quang bất tận. Tinh thần của ngày tiếp quản Thủ đô không chỉ dừng lại ở ngày 10-10-1954, mà mãi về sau vẫn được nhân lên và tiếp nối. Bởi đó chính là cội nguồn sức mạnh của Thủ đô, của đất nước và của dân tộc.
Tinh thần “quyết tử để Tổ quốc quyết sinh”, tinh thần “đem vinh quang sức dân tộc trở về” để xây dựng, phát triển Thủ đô Hà Nội tiếp tục được nhân lên với tầm cao mới. Khi chúng ta chuyển sang nhiệm vụ xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, làm hậu phương vững chắc cho công cuộc giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, Hà Nội chính là hậu phương lớn nhất và quan trọng nhất.
Hai phong trào được khởi phát từ Hà Nội đã thành làn sóng mãnh liệt trong cả nước, tạo nên sức mạnh kỳ diệu, huy động cao độ sức đóng góp vào công cuộc chống Mỹ, cứu nước, đó là Phong trào thanh niên “Ba sẵn sàng” và phụ nữ “Ba đảm đang”. Trong những năm kháng chiến chống Mỹ, cứu nước hàng chục vạn người con Thủ đô lên đường tòng quân chiến đấu khắp các chiến trường. Nơi hậu phương, Hà Nội trở thành trung tâm kinh tế lớn của miền Bắc xã hội chủ nghĩa, chi viện cho tiền tuyến miền Nam.
Nhưng nói như thế không có nghĩa là Hà Nội chỉ có những chiến công thầm lặng phía sau, mà chiến công và khí phách của người Hà Nội đã thể hiện đậm nét nhất, tạo thành kỳ tích anh hùng chính là Chiến thắng "Điện Biên Phủ trên không" của 12 ngày đêm năm 1972, buộc Chính phủ Mỹ khi đó phải quay lại bàn đàm phán và ký Hiệp định Paris, chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam. Đây là tiền đề quan trọng để cả nước làm nên Đại thắng mùa Xuân năm 1975, thu non sông về một mối. Sức mạnh ấy là tầm cao của thời đại, là những dấu mốc không bao giờ phai mờ; làm cho Hà Nội thành một Thủ đô văn hiến, Thành phố vì hòa bình.
Một Hà Nội linh hoạt trước đại dịch
Sau 67 năm, nhìn lại “ngày khải hoàn” 10-10-1954, nhiều bài học lịch sử vẫn nguyên giá trị. Trong đó, cùng với tinh thần đoàn kết, ý chí quật cường không bao giờ lùi bước trước khó khăn của các thế hệ cán bộ, nhân dân Thủ đô, sự thích ứng linh hoạt với hoàn cảnh chính là điểm tựa để Hà Nội vượt lên, tiếp tục phát triển.
Gánh trên vai sứ mệnh là trung tâm văn hóa, chính trị và kinh tế hàng đầu đất nước, người dân Hà Nội đã đoàn kết, đồng lòng đi đầu và chấp nhận mọi gian khổ, hy sinh để cùng cả nước vượt qua thách thức vô cùng hiểm nguy của đại dịch Covid-19. Những ngày tháng đầy khó khăn ấy càng làm nổi bật tinh thần yêu nước, những cách thích ứng linh hoạt của người Hà Nội.
Trong giai đoạn cam go nhất của “trận chiến” chống dịch Covid-19 vừa qua, mỗi người dân Thủ đô đã thể hiện lòng yêu nước, trách nhiệm cao cả với gia đình và cộng đồng. Người Hà Nội nhanh chóng thay đổi thói quen quảng giao trực tiếp, chuyển ngay mọi hoạt động sang không gian số. Từ những lớp học trực tuyến đến hội họp, tham quan, triển lãm, ca nhạc, thậm chí đám cưới cũng tổ chức online. Ở khu vực ngoại thành, nhiều địa phương thực hiện giãn cách xã hội theo mô hình “khu dân cư an toàn chống dịch”. Mỗi làng, mỗi phố, thậm chí mỗi gia đình đều trở thành những “pháo đài chống dịch” bất khả công phá.
Đã có một Hà Nội hoàn toàn khác trong những ngày cách ly xã hội. Đường phố vắng lặng như chưa bao giờ vắng thế, nhưng cuộc sống lao động và học tập thì lại khẩn trương hơn và quy gọn trong không gian hẹp của mỗi gia đình. Trải qua gần 70 ngày đêm cam go quyết liệt phòng, chống dịch, “màu xanh” đã dần dần trở lại trên khắp các phường, xã, quận, huyện... Dù chưa thể hết ngay những F0 còn trong cộng đồng, nhưng đây là điều đã được các chuyên gia y tế dự báo và lý giải cho việc thành phố đang thực hiện từng bước chắc chắn để thiết lập trạng thái thích ứng an toàn, linh hoạt, kiểm soát hiệu quả dịch bệnh. Đây thực sự là một kỳ tích mới của người Hà Nội.
“Vinh quang sức dân tộc” tiếp tục soi đường
Hà Nội đã thực hiện đúng lời căn dặn của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Cả nước nhìn về Thủ đô ta. Thế giới nhìn về Thủ đô ta. Tất cả chúng ta phải ra sức giữ gìn trật tự an ninh, làm cho Thủ đô ta bình yên, tươi đẹp, mạnh khỏe cả về vật chất và tinh thần”.
Đi qua những giai đoạn phát triển, Hà Nội đã có những đổi thay mạnh mẽ. Những năm 90 của thế kỷ trước, Hà Nội vẫn còn nghèo xác xơ, nhưng chỉ ít năm sau đã phát triển ngoạn mục trên tất cả lĩnh vực kinh tế-xã hội, văn hóa, giáo dục, đối ngoại... Tuy đã đạt nhiều thành tựu rất đáng tự hào, nhưng Hà Nội vẫn còn không ít công việc cần phải dồn tâm, dốc sức để giải quyết như quy hoạch, phát triển đô thị bền vững, hoàn thiện mô hình chính quyền đô thị và xây dựng thành phố sáng tạo.
Ngày nay, trong điều kiện, yêu cầu, hoàn cảnh đã khác, nhưng khí phách luôn vượt lên khó khăn, luôn thích ứng linh hoạt, không ngừng vươn lên của Hà Nội để “vinh quang sức dân tộc” vẫn tiếp tục soi đường, luôn là nguồn lực tiếp tục dẫn dắt chúng ta trong sự nghiệp xây dựng và phát triển Thủ đô.
Lịch sử 1010 năm đã xây dựng nên truyền thống của một Thăng Long-Hà Nội anh hùng với những chiến công oanh liệt: Đông Bộ Đầu, Chương Dương-Hàm Tử, Ngọc Hồi-Đống Đa, "Điện Biên Phủ trên không" và chống “giặc Covid-19”. Đó là những bản hùng ca, hun đúc nên hào khí Thăng Long-Đông Đô-Hà Nội, để Thủ đô mãi trở thành biểu tượng của niềm tin, ý chí quyết chiến, quyết thắng của dân tộc Việt Nam.
GS, TS NGUYỄN QUANG NGỌC, Phó chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam