Thổi hồn đương đại - khảm nét truyền thống

“Hỡi cô thắt cái bao xanh

Có về Chuôn Ngọ với anh thì về

Chuôn Ngọ có cây bồ đề

Có sông tắm mát có nghề khảm khay”

Mỗi lần nhắc về làng Chuôn Ngọ, xã Chuyên Mỹ, Hà Nội, câu ca dao như in đậm vào tiềm thức bao người về làng nghề khảm trai với truyền thống nhiều đời nay. Sản phẩm chạm khảm Chuôn Ngọ nổi tiếng bởi nét đặc sắc tinh tế, những mảnh trai luôn phẳng, mịn, không gãy vụn, được gắn khít khao tuyệt đối vào nền gỗ. Vì thế, nhắc đến khảm trai, người ta thường nghĩ ngay đến làng Chuôn Ngọ - “viên ngọc quý giữa lòng đồng bằng Bắc Bộ”. 

Để tạo nên một tác phẩm khảm trai hoàn thiện cần trải qua rất nhiều công đoạn. Ảnh: HUỆ CHI

Tinh xảo, cầu kỳ, các sản phẩm khảm trai Chuôn Ngọ cũng khá kén người chơi bởi đa phần đều là sản phẩm có giá trị cao nên phải là người có niềm yêu thích lớn hoặc có điều kiện kinh tế. Thêm nữa, với đặc trưng sản phẩm đòi hỏi sự tỉ mẩn, kiên nhẫn và khéo léo trong từng công đoạn, lượng nhân công tại làng nghề ngày một ít. Tính đến hiện tại, chỉ gần một nửa nhân lực trong làng còn giữ nghề. Nghệ nhân Nguyễn Đình Hải chia sẻ: “Có những bức tranh khảm lên đến 400-500 triệu đồng, còn tủ và sập thì có thể lên đến hơn 1 tỷ đồng. Cũng vì thế nên khảm trai rất kén người chơi”.

Trước thực tế ấy, việc các bạn trẻ chủ động sáng tạo, tìm thị trường mới cho làng nghề là tín hiệu đáng mừng. Bạn trẻ Minh Châu là một trường hợp như thế. Là người con của làng Chuôn Ngọ, Minh Châu đã mang theo tình yêu sản phẩm quê hương và khát vọng lan tỏa vẻ đẹp từ những sản phẩm khảm trai tới gần hơn với người trẻ. “Từ khi lên đại học, tôi nhận thấy sự mai một dần của khảm trai ngay từ chính làng của mình, nhất là từ sau dịch Covid-19, nhiều người trẻ trong làng cũng chuyển sang nghề khác ổn định và có nhiều cơ hội phát triển hơn, từ đó càng khiến nhân lực giữ nghề ngày một hiếm” - Minh Châu cho biết. 

Mỗi sản phẩm trong bộ sưu tập của Mun lại mang một thông điệp riêng được Minh Châu cùng đội ngũ kỹ lưỡng lên ý tưởng và được các nghệ nhân tại làng Chuôn Ngọ chế tác hoàn toàn thủ công. Ảnh: NVCC

Từ những trăn trở về sự thất truyền của nghề khảm trai cùng nền tảng về thiết kế của mình, Minh Châu đã khởi tạo Mun Artisan - thương hiệu chế tác thủ công xoay quanh nghệ thuật khảm trai. Nhằm đưa làng nghề mình đến gần hơn với giới trẻ, quảng bá nét đặc trưng của làng Chuôn Ngọ dưới con mắt đương đại, Minh Châu đã sử dụng chất liệu khảm trai truyền thống trên những thiết kế hiện đại, qua các vật dụng như: Trâm tóc bằng gỗ, gương, vòng cổ, móc khóa,... Chính nét mới lạ, vừa truyền thống, tinh xảo, vừa gần gũi, thông dụng của các sản phẩm đã hấp dẫn khách hàng, nhất là các bạn trẻ. Sự sáng tạo đã khiến mỗi phụ kiện không chỉ là một vật vô tri, mà còn ẩn chứa câu chuyện nghệ thuật đằng sau. Câu chuyện và những sản phẩm, qua từng nét đục chạm trên mảnh xà cừ, như sợi dây kết nối giữa người trẻ với nghệ thuật truyền thống, họ trò chuyện với nét xưa thông.

Song song với những hình thức quảng bá sản phẩm trên các nền tảng mạng xã hội, Mun Artisan còn tổ chức những buổi triển lãm, pop up trực tiếp. Theo Minh Châu, đó không chỉ là cơ hội để những sản phẩm khảm trai từ làng Chuôn Ngọ tiệm cận hơn với đối tượng trẻ, mà còn là dịp để bản thân cô hiểu hơn về trải nghiệm của khách hàng, từ đó mang tới nhiều dự án nhằm đưa nét khảm lưu truyền nghìn năm của làng Chuôn Ngọ tới đông đảo hơn các lứa tuổi trong tương lai.

Chính nét mới lạ, vừa truyền thống, tinh xảo, vừa gần gũi, thông dụng của các sản phẩm đã hấp dẫn khách hàng, nhất là các bạn trẻ.

Chia sẻ về những khó khăn trong quá trình đưa khảm trai đến gần hơn với người trẻ, Minh Châu bày tỏ: “Hạn chế lớn nhất tôi gặp phải trong quá trình sáng tạo nên các sản phẩm khảm xà cừ là về mặt kỹ thuật. Bởi có nhiều thiết kế tưởng tượng và thực tế khi làm khác xa nhau”. Tuy nhiên, việc được nuôi dưỡng trong cái nôi của nghề khảm trai đã giúp cô dễ dàng hơn trong việc kết hợp nghệ thuật khảm trai truyền thống với xu hướng đương đại, làm cầu nối truyền tải các sản phẩm từ khảm xà cừ giữa các nghệ nhân lâu năm tới thế hệ trẻ. 

Việc người trẻ quan tâm tới những nghệ thuật truyền thống là tín hiệu đáng mừng cho thấy làng nghề thủ công vẫn giữ giá trị quan trọng trong nhịp sống hiện đại. Ảnh: NVCC

Nghề khảm trai vẫn được các nghệ nhân làng Chuôn Ngọ trân quý và gìn giữ bằng sự cống hiến miệt mài, gói trọn tinh hoa và tâm huyết trong từng sản phẩm, như là nỗ lực gìn giữ một di sản văn hóa Việt Nam. Ngày nay, trước sức ép của công nghệ và sự dịch chuyển thị hiếu, việc người trẻ chủ động tiếp cận, đưa cách tiếp cận mới cho các sản phẩm truyền thống là điều vô cùng đáng quý. Những sản phẩm mang đặc trưng của làng Chuôn Ngọ, qua hành trình “giữ lửa” của người trẻ đã trở thành một thông điệp cho sự lan tỏa của những giá trị văn hóa từ làng nghề đến những vùng đất mới, góp phần làm phong phú thêm bản sắc văn hóa dân tộc.

HUỆ CHI

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Văn hóa xem các tin, bài liên quan.