Phóng viên (PV): Vừa qua, nghệ thuật sân khấu cả nước có nhiều hoạt động sôi nổi kỷ niệm 65 năm thành lập Hội NSSK Việt Nam (1957-2022) và Ngày Sân khấu Việt Nam (12 tháng 8 âm lịch). Bà đánh giá như thế nào về những hoạt động này?
NSND Trịnh Thúy Mùi: Thời gian 65 năm có thể dài so với một đời người, nhưng vẫn là ngắn ngủi đối với sự hình thành và phát triển của một tổ chức chính trị-xã hội-nghề nghiệp như nghệ thuật sân khấu trong dòng chảy của lịch sử dân tộc. Đến nay, Hội NSSK Việt Nam có 2.600 hội viên đang hoạt động ở khắp mọi miền trên cả nước trong các loại hình nghệ thuật: Chèo, tuồng, cải lương, múa rối, dân ca kịch, kịch nói, xiếc, sân khấu dù kê... Chính vì thế, những ngày qua công chúng cảm nhận được sự nhiệt huyết, cảm xúc của đội ngũ nghệ sĩ tham gia các hoạt động tri ân hướng về tổ nghề; sôi nổi tổ chức và biểu diễn các chương trình nghệ thuật, vở diễn, tặng quà nghệ sĩ cao tuổi, hoàn cảnh khó khăn... tạo nên không khí ấm áp, đoàn kết, sẻ chia giữa các thế hệ người làm sân khấu.
Từ những ngày đầu khai sinh, hội đã tập hợp đông đảo văn nghệ sĩ, tận dụng và phát huy các giá trị nghệ thuật mà thế hệ cha ông đã tích lũy, hun đúc trong tiến trình lịch sử của dân tộc để xây dựng một nền sân khấu phục vụ sự nghiệp cách mạng mà Đảng, Bác Hồ và nhân dân. Những ghi nhận, tôn vinh của Đảng, Nhà nước và khán giả đối với các thế hệ NSSK rất đáng tự hào. Thế nhưng, chúng tôi luôn trăn trở, không thể thỏa mãn, ngủ quên trước những vinh quang đã thuộc về quá khứ. Chặng đường phía trước của Hội NSSK Việt Nam còn rất dài và nhiều khó khăn, thách thức. Sự đòi hỏi cấp thiết của đời sống xã hội đang đặt ra nhiều câu hỏi, nhiều bài toán mà tập thể Ban Chấp hành Hội NSSK Việt Nam khóa IX, các nghệ sĩ sân khấu cả nước cần có lời giải. Đó là làm thế nào để bù đắp được sự thiếu hụt lực lượng sáng tạo có tài năng; làm thế nào để bảo tồn, phát huy các giá trị của nghệ thuật sân khấu truyền thống, đóng góp tích cực cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; làm thế nào để nghệ thuật sân khấu có khán giả...?
PV: Có thể thấy việc cạnh tranh với nhiều loại hình nghệ thuật, giải trí khiến nghệ thuật sân khấu đang gặp nhiều lúng túng và bộc lộ những bất cập. Vậy theo bà đâu là những khó khăn, thách thức?
NSND Trịnh Thúy Mùi: Thấy rõ nhất là đội ngũ sân khấu hiện thiếu cơ hội được tiếp cận với tinh hoa nghệ thuật thế giới, thiếu tài năng xuất chúng. Văn học nghệ thuật nói chung, sân khấu Việt Nam nói riêng từng có những "thế hệ vàng” khi được Nhà nước quan tâm, đầu tư cử đi học tập, nâng cao tay nghề ở hầu hết các thành phần sáng tạo: Viết kịch bản, đạo diễn, biên tập, thiết kế mỹ thuật... Sự “kết duyên” giữa các tài năng trong văn học nghệ thuật trước đây cũng tạo nên những tác phẩm văn học và chuyển thể sang tác phẩm nghệ thuật có giá trị. Tuy nhiên hiện nay, đội ngũ sáng tạo có trình độ chuyên nghiệp, có thực tế, dày dặn vốn sống và giỏi nghề vẫn rất thiếu vắng và đang bị đứt gãy sự kế tục.
    |
 |
| Cảnh trong vở diễn “Vũ Như Tô” nổi tiếng của tác giả Nguyễn Huy Tưởng được Nhà hát Kịch Việt Nam phục dựng.Ảnh: VIỆT LAM. |
Vấn đề khó nữa là đội ngũ lý luận, phê bình sân khấu. Hiện các chuyên gia giỏi đã cao tuổi, chuyên gia trẻ mới chỉ dừng ở quảng bá vở diễn chứ chưa có bài viết lý luận phê bình, đánh giá tác phẩm chất lượng. Lý luận phê bình nắm vai trò định hướng, dẫn dắt thẩm mỹ của khán giả cũng như người làm nghề. Không có lý luận phê bình nghệ thuật, không chỉ khán giả tù mù mà ngay cả người làm nghề cũng khó nhìn ra mặt hạn chế của mình.
Chưa kể, những năm qua các đơn vị nghệ thuật thực hiện cơ chế sáp nhập vào các đơn vị tuyên truyền phong trào nên nghệ thuật sân khấu nhiều nơi bị chuyển sang tình trạng nghiệp dư. Tính chuyên nghiệp và nghệ thuật truyền thống đều bị phai nhạt đáng tiếc.
PV: Có thể nói yếu tố khán giả vẫn là then chốt để sân khấu tồn tại và phát triển, nhưng có vẻ đây vẫn là bài toán khiến nghệ thuật sân khấu nhiều năm nay loay hoay?
NSND Trịnh Thúy Mùi: Đúng vậy, nếu không tìm được giải pháp thì nghệ thuật sân khấu, nhất là các loại hình của sân khấu truyền thống có nguy cơ tụt hậu, đứng trước thách thức lớn trong việc phát triển. Có một thời gian dài chúng ta chưa chú ý đến việc đào tạo khán giả trẻ của sân khấu truyền thống. Lớp khán giả trung, cao niên hiểu và say mê sân khấu truyền thống trước đây đang ngày một ít dần và một ngày không xa sẽ không còn nữa. Bên cạnh đó là yếu tố truyền thông, đây vẫn là khâu khó khăn của các đơn vị nghệ thuật khi dàn dựng, công diễn tác phẩm nhưng chưa tập trung đẩy mạnh yếu tố truyền thông, quảng bá.
PV: Để hoạt động sân khấu vượt qua khó khăn, thách thức, Hội NSSK Việt Nam có những kế hoạch gì, thưa bà?
NSND Trịnh Thúy Mùi: Hội xác định 3 vấn đề lớn. Đó là, bằng mọi cách phải bảo tồn, phát huy các giá trị của nghệ thuật sân khấu truyền thống; thường xuyên tiếp cận, tiếp thu tinh hoa của nghệ thuật sân khấu thế giới một cách chọn lọc nhằm xây dựng một nền sân khấu tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; đề cao các giá trị chân, thiện, mỹ trong mỗi tác phẩm, hướng nhận thức của khán giả tới những điều tốt đẹp, nhân văn.
Để làm được những điều đó, ngành sân khấu rất mong Nhà nước có các cơ chế đặc thù thúc đẩy sự phát triển của nghệ thuật biểu diễn sân khấu, quan tâm bảo đảm đời sống, giảm bớt khó khăn cho nghệ sĩ. Đầu tư đào tạo nguồn nhân lực, gửi người đi học tập tại các nước phát triển để tiếp nối thế hệ tài năng. Một trong những đề án cần được quan tâm của chúng tôi là đề án giới thiệu nghệ thuật truyền thống trong các trường học nhằm bảo tồn và phát huy những giá trị tinh hoa nghệ thuật truyền thống đang có nguy cơ thất truyền, đồng thời nhằm xây dựng, đào tạo thế hệ khán giả trẻ của sân khấu. Đây là hoạt động hết sức cần thiết nhằm trang bị kiến thức lịch sử nước nhà cho giới trẻ, đồng thời có tác dụng đào tạo định hướng khán giả chung cho nghệ thuật sân khấu.
PV: Trân trọng cảm ơn bà!
VƯƠNG HÀ (thực hiện)