Cách đây hơn hai thế kỷ, trong tác phẩm trứ danh “Cung oán ngâm khúc”, thi sĩ Nguyễn Gia Thiều từng thốt lên như một lời ai oán: “Mồi phú quý dử làng xa mã/ Bả vinh hoa lừa gã công khanh”. Phú quý như một thứ “mồi nhử” có sức cám dỗ con người ghê gớm; còn vinh hoa là một thứ “bả” có sức mê hoặc khiến con người không còn tỉnh táo, không làm chủ được bản thân nên bị sa vào cạm bẫy lúc nào mà không hay biết.

Khách quan mà nói, cái “sự tham” của con người không hẳn hoàn toàn xấu, vì đây là một trong những động lực thôi thúc người ta phấn đấu trưởng thành, tiến bộ. Tuy vậy, người nào kiểm soát được lòng tham, không để lòng tham đi quá giới hạn cho phép thì người đó làm chủ được cuộc đời. Ngược lại, người nào để cho lòng tham như một “con ngựa bất kham” thì người đó sẽ khó “cầm cương” được sinh mệnh mình.

leftcenterrightdel

Khi hiểu đúng về vinh hoa phú quý để có cách ứng xử phù hợp, đúng mực. Ảnh minh họa: baobinhthuan.com.vn

Nhà Phật cho rằng, cuộc đời này có “ngũ trần dục lạc”, đó là “tài dục” (tham muốn của cải, vàng ngọc), “sắc dục” (tham muốn sắc đẹp mỹ miều), “danh dục” (tham muốn địa vị cao sang, tiếng tốt), “thực dục” (tham muốn thức ăn ngon), “thùy dục” (tham muốn ngủ nghỉ nhiều). Cũng theo lời nhà Phật, chúng sinh dễ mắc vào “tam độc” là “tham, sân, si”. Trong 3 thứ phải tránh đó, muốn không phải rơi vào kiếp khổ đau, đày đọa thì người đời trước tiên cần phải biết tránh xa lòng tham. Hơn nữa, nếu ham mê, sa đà đến mức đắm chìm vào “ngũ dục”, số phận con người như bị trói buộc bởi “ngũ độc tiển”, nghĩa là “năm mũi tên độc hại” chĩa vào bản thân mình!

Thật ra trong kiếp trần gian, mấy ai mà không ít nhiều bị vương vấn, quyến luyến bởi “ngũ trần dục lạc”, nhưng nếu ai vương vấn đến mức mụ mị đầu óc, quyến luyến đến mức bị mê hoặc mù quáng thì chẳng khác nào lạc lối vào “mê cung” vui ít buồn nhiều, sướng trong ngắn ngủi, khổ dài lê thê.

Ví như về sự “tài dục”. Người nghèo thì ham muốn có chút của cải, tiền bạc để trang trải đủ sinh hoạt, cuộc sống đã đành. Đằng này không ít quan chức đã có của ăn của để, thậm chí sở hữu tài sản mấy đời ăn không hết, thế nhưng vì lòng tham không đáy nên vẫn tìm mọi cách để bòn rút của công theo kiểu “sạch sành sanh vét cho đầy túi tham”. Đến khi sa vào vòng lao lý, vào nhà đá “bóc lịch” thì mới thấm thía câu “tham vàng bỏ ngãi”, tức là tham tiền mà đánh mất hết cả lương tri, tình nghĩa; hay “tham thực cực thân”, tức là chỉ vì tham tiền, tham ăn đến mức cái thân bị đày đọa.

Mong muốn có địa vị xã hội, có danh thơm tiếng tốt là chính đáng, song phải đi lên bằng đôi chân, bằng chân tài thực đức của mình thì cái danh ấy mới được người đời vị nể, trọng vọng. Còn những ai đó chỉ vì danh vị mà phải lao tâm khổ trí, ra luồn vào cúi, chạy chọt chức quyền bất chấp cả điều hay lẽ phải, luân thường đạo lý thì cái danh trở nên rẻ mạt, vị trí sẽ sớm lung lay.

Thì đấy, từng có “thương vụ” đổi chác, mua quyền-bán chức ngấm ngầm tinh vi, nhưng khi ánh sáng công lý soi rọi vào thì những kẻ đắm đuối vào ma trận “danh dục” đã bị bóc mẽ, lộ rõ chân tướng là kẻ háo danh, để rồi khi bị cách chức tước quyền mới ngậm đắng nuốt cay với câu “tham thì thâm”, tức là tham đến mức mà vận đen, điều rủi đến với mình hơn cả những gì mình nghĩ, mình tưởng tượng!

Trở lại lời nhà Phật khuyên răn, để tránh rơi vào cạm bẫy “ngũ dục”, nếu ai có “tâm tham”, nhất là những người có chức sắc, địa vị xã hội thì đừng quên “tu tâm” và tập tính “thiểu dục, tri túc”. “Tu tâm” để có tâm tính tốt đẹp, tử tế. “Thiểu dục” là biết ham muốn vừa phải, đúng mực, “tri túc” là biết đủ, biết dừng lại đúng lúc, đúng chỗ. Biết “thiểu dục, tri túc” thực chất là biết kiểm soát lòng tham của mình để từ đó có một cuộc sống giản dị, thảnh thơi, đồng thời tránh sa cơ lỡ vận và không bị bủa vây, cương tỏa bởi “mồi phú quý, bả vinh hoa” như lời tiền nhân cảnh tỉnh.

CHÍNH NGÔN

*Mời bạn đọc vào chuyên mục Văn hóa xem các tin, bài liên quan.