Vừa vào đến nơi, tôi gặp ngay anh Trần Đăng Mậu, Phó chủ tịch Thường trực Hội Nhà báo tỉnh Quảng Trị-người đã rất tích cực giúp Bảo tàng Báo chí Việt Nam nhận được sự đồng ý của lãnh đạo tỉnh Quảng Trị trong việc chuyển giao chiếc loa. Khi nhìn thấy chiếc loa, tôi đã ngỡ ngàng bởi kích thước “khủng” của nó. Loa có chiều dài 2,04m; chiều rộng miệng loa 1,64m. Chiếc loa được phân làm 3 đoạn, hai đoạn đầu tạo thành thân loa có chiều dài 1,41m; đoạn cuối là vỏ chứa tổ hợp khuếch đại âm thanh có chiều dài 0,72m. Toàn bộ mặt bên trong của loa phẳng, mặt bên ngoài được đúc gờ nổi dọc thân loa. Tôi nghe mọi người trong Ban Quản lý di tích tỉnh Quảng Trị nói rằng, hồi xưa loa phát lên thì gà vịt chạy ngang qua là lăn quay ra vì với độ phóng 500W thì sức nén rất khủng.

leftcenterrightdel
Loa bờ bắc sông Bến Hải được trưng bày tại Bảo tàng Báo chí Việt Nam.

Đứng ở nhà lưu niệm bên bờ Bến Hải, nghe những câu chuyện liên quan đến chiếc loa khiến tôi dâng trào cảm xúc. Quảng Trị-vùng đất thép hiên ngang, chắc tay súng bảo vệ vùng trời quê hương, ở đó cùng với tiếng súng là tiếng loa vang lời thề thống nhất vọng cả đôi bờ. Thời kháng chiến, câu xướng: "Đây là Đài Truyền thanh Vĩnh Linh..." hằng ngày vang lên át tiếng súng chiến trường cháy bỏng. Những phóng viên, kỹ thuật viên, phát thanh viên của Đài Truyền thanh giới tuyến Vĩnh Linh giờ người còn, người mất, nhưng họ tự hào một thời làm công tác tuyên truyền trong điều kiện cơ sở vật chất thiếu thốn, đối mặt với quân thù, với gian khổ hy sinh nơi đầu cầu giới tuyến. Ông Đỗ Công Tích, nguyên phát thanh viên Đài Truyền thanh giới tuyến Vĩnh Linh cho biết: “Do yêu cầu của công tác tuyên truyền ở giới tuyến nên Trung ương bổ sung cho Vĩnh Linh một cái loa 500W. Vì cả máy, cả củ loa và tăng âm nặng gần 1 tấn nên phải dùng một chiếc rơ-móc để kéo sau xe. Mỗi lần đi tuyên truyền ở giới tuyến phải đưa loa sát vào trong bờ Bắc, quay xe lại cách xa 300m để phát, chứ nếu phát tại chỗ thì micro không chịu nổi”.

Để di chuyển “cụ loa” từ Quảng Trị về Hà Nội là công việc không hề đơn giản. Chúng tôi phải huy động 6 người khỏe mạnh khênh chiếc loa ra xe. Ban đầu, chúng tôi định vận chuyển loa bằng tàu nhưng vì loa cồng kềnh, mà tàu chỉ dừng ở ga có 3 phút nên sẽ không kịp. Sau khi tính toán kỹ, chúng tôi quyết định đưa loa ra bến tìm xe tải chở hàng ra Hà Nội. Ban đầu, anh tài xế tưởng là cổ vật nên không nhận chở, phải thuyết phục mãi, đưa cả giấy tờ liên quan đến chiếc loa ra thì anh mới đồng ý. Đến Hà Nội, xe tải phải đậu ở gầm cầu Thanh Trì, chúng tôi lại phải kỳ cạch đi thuê xe cẩu để đưa loa về đến nơi. Khi chiếc loa được chuyển vào phòng bảo quản tại Bảo tàng Báo chí Việt Nam, cả cơ quan ai cũng mừng bởi đây là một trong 3 phiên bản phục chế quý giá từ bản gốc của chiếc loa đại tại bờ Bắc sông Bến Hải, gắn với một giai đoạn lịch sử hào hùng của dân tộc nơi đất lửa Vĩnh Linh anh hùng. Hiện nay, chiếc loa đã được trưng bày trang trọng trong Bảo tàng Báo chí Việt Nam và sẵn sàng phục vụ công chúng.

Bài và ảnh: MAI CHÍ VŨ