Dấu ấn kiến trúc và ký ức đô thị chợ Tân Định

Vẻ đẹp kiến trúc của ngôi chợ có tuổi đời gần một thế kỷ

Trải qua gần 100 năm xây dựng và phát triển, chợ Tân Định đã đi qua nhiều thăng trầm của vùng đất Tân Định và của TP Hồ Chí Minh. Công trình chợ Tân Định nằm trong Danh mục kiểm kê di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh tại TP Hồ Chí Minh giai đoạn 2016 – 2020 (ban hành kèm theo Quyết định số 923/QĐ-UBND ngày 7-3-2017 của UBND TP Hồ Chí Minh), thuộc loại hình di tích kiến trúc nghệ thuật.

Mặt tiền chợ Tân Định tại đường Hai Bà Trưng.

Theo lý lịch di tích chợ Tân Định của Sở Văn hóa và Thể thao TP Hồ Chí Minh, vị trí hiện nay của chợ vốn là chợ Phú Hòa, thuộc làng Phú Hòa xưa. Từ những năm 1870 – 1880, chợ Phú Hòa đã là một trong những ngôi chợ quan trọng ở phía Bắc Sài Gòn. Năm 1926, chính quyền Pháp xây dựng lại chợ. Công trình hoàn thành và khánh thành ngày 26-7-1927. Chợ tọa lạc tại vị trí đẹp của khu vực Tân Định, bao quanh bởi bốn tuyến đường: Hai Bà Trưng, Nguyễn Hữu Cầu, Mã Lộ và Nguyễn Văn Nghĩa; mặt tiền chợ quay hướng Nam ra đường Hai Bà Trưng.

Kiến trúc chợ gây ấn tượng với hệ cột, kèo mạnh mẽ, kết hợp chi tiết trang trí tinh tế và màu sắc hài hòa. Chợ sử dụng vật liệu xi măng, sắt, thép, gạch, đá, gỗ, ngói với các gam màu chủ đạo vàng đất, trắng, xanh lá và đỏ. Công trình mang phong cách châu Âu, kết cấu bê tông cốt thép dạng vòm, mái lợp ngói, các mô típ mặt đứng mang đường nét hiện đại. Mặt tiền trước và sau của chợ tương đồng, có kiến trúc tháp nhọn, nổi bật với hệ cột – đà làm bằng bê tông. Tường gạch được đúc dày. Các cửa sổ lá sách gỗ vòm nhọn, cao và hẹp được bố trí xen kẽ các cột góp phần gia tăng thẩm mỹ và tạo sự lưu thông không khí cho không gian bên trong chợ.

Chợ có kiến trúc tháp nhọn, nổi bật với hệ cột – đà làm bằng bê tông.

Ở trung tâm mặt tiền là đồng hồ tròn, phía trên là dòng chữ “CHỢ TÂN ĐỊNH”. Ba tháp chuông hình vuông được bố trí chính giữa và hai bên mặt dựng là điểm nhấn độc đáo cho kiến trúc. Ngày nay, chợ vẫn còn lưu giữ một quả chuông đồng được treo trong tháp chuông ở giữa. Chiếc đồng hồ cổ gắn trên mặt tiền phía trước chợ đã được Ban Quản lý chợ tháo xuống lưu giữ trong kho và thay vào chiếc đồng hồ mới.

Phía trước mặt tiền bố trí mái vòm cuốn che mưa nắng cho vỉa hè phía trước chợ. Trước đây, bên dưới mái vòm ốp các thanh gỗ, theo thời gian các thanh gỗ đã mục và được thay thế bằng các tấm nhôm alu, để tăng độ bền và chịu được tác động của khí hậu và môi trường. Mái chợ gồm ba tầng: Tầng thứ nhất kéo dài che hàng hiên, tầng hai và tầng ba che vách. Nóc mái được cơi thông tầng với hệ thống lam gió dài giúp tăng ánh sáng và lưu thông không khí.

Diện tích chợ khoảng 3.000m², gồm nhà lồng chính và dãy sạp bao quanh. Nhà lồng hình chữ nhật, trải dọc trục Nam – Bắc, không xây tường, thông thoáng, kết cấu kèo bê tông hiện đại. Các hành lang lát gạch khang trang. Nhà lồng chợ có 8 cửa: 4 cửa chính ở bốn hướng Nam (cửa số 1), Bắc (cửa số 5), Đông (cửa số 7), Tây (cửa số 3); 4 cửa phụ bố trí đối xứng, xuyên suốt từ Đông sang Tây, gồm: Cửa 8 và cửa 2; cửa 6 và cửa 4.

Vùng đất Tân Định là địa danh có lịch sử lâu đời và mang dấu ấn cách mạng qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ. Đây là một trong những cái nôi đấu tranh của phong trào đô thị. Tiểu thương chợ Tân Định cùng tiểu thương chợ Đa Kao, chợ Bến Thành từng tham gia mít tinh, biểu tình đòi giảm tiền chỗ, giảm thuế, ủng hộ tài chính và vật lực cho cách mạng. Trong Chiến dịch Hồ Chí Minh, nhân dân địa phương phối hợp lực lượng vũ trang chuẩn bị nhiều mặt, góp phần vào thắng lợi cuối cùng. Phường Tân Định là phường giành chính quyền đầu tiên của Quận 1. Trong những thắng lợi ấy, công sức và tinh thần của tiểu thương chợ Tân Định là dấu ấn không thể thiếu.

Văn hóa kinh doanh, nền tảng cho thương hiệu chợ cổ

Với những giá trị kiến trúc lẫn lịch sử trang trọng, chợ Tân Định được công nhận Di tích kiến trúc nghệ thuật (cấp thành phố). Đây là niềm tự hào của tập thể quản lý và hàng trăm tiểu thương gắn bó qua nhiều thế hệ. Ông Lê Quang Thiện, Trưởng Ban Quản lý chợ Tân Định, chia sẻ: “Chợ không chỉ là nơi giao thương mà còn lưu giữ giá trị lịch sử, văn hóa và kiến trúc đặc trưng”.

Chợ Tân Định hiện có khoảng 400 gian hàng bán sỉ lẻ, đa dạng ngành hàng từ thực phẩm, đồ khô, trái cây đến quần áo, giày dép. Ban Quản lý định hướng triển khai mô hình “Gian hàng chuẩn – Friendly Counter” với tiêu chí niêm yết giá, chất lượng rõ ràng, phục vụ văn minh. Mỗi ngành hàng sẽ lựa chọn sản phẩm tiêu biểu làm đặc sản đặc trưng, nhằm thu hút khách tham quan và du lịch. Tiểu thương bố trí kinh doanh theo phương châm “vui lòng khách đến, vừa lòng khách đi”.

Mô hình “Gian hàng chuẩn – Friendly Counter”  của chợ thực hiện theo phương châm “vui lòng khách đến, vừa lòng khách đi”.

Bà Nguyễn Thị Thoa, tiểu thương hơn 30 năm gắn bó, bày tỏ: “Chợ Tân Định là nơi mưu sinh, là ngôi nhà thứ hai và là ký ức của nhiều thế hệ. Các tiểu thương cam kết chung tay giữ gìn chợ sạch đẹp, không lấn chiếm lối đi, bán hàng tử tế, niêm yết và bán đúng giá; đồng thời tích cực chuyển đổi số để chợ ngày càng hiện đại nhưng vẫn giữ được nét truyền thống”.

Ngoài hoạt động kinh doanh, Ban Quản lý và tiểu thương còn tham gia nhiều hoạt động cộng đồng, gồm: Thăm hỏi hộ nghèo, gia đình thương binh liệt sĩ; tặng bữa ăn tình thương cho bệnh nhi; đóng góp xây dựng nhà tình thương; lập quỹ hỗ trợ phụ nữ tiểu thương phát triển kinh doanh… Với nhiều đóng góp tích cực, chợ Tân Định nhiều năm liền đạt tiêu chuẩn Chợ văn minh thương nghiệp, Kỷ niệm chương của Ban Tổ chức Chương trình TP Hồ Chí Minh 100 điều thú vị. Các cá nhân, tập thể cán bộ, nhân viên, tiểu thương Chợ Tân Định được tặng cờ thi đua, bằng khen, giấy khen của Thủ tướng Chính phủ, UBND TP Hồ Chí Minh, UBND Quận 1…

Chợ Tân Định đạt tiêu chuẩn Chợ văn minh thương nghiệp.

Trong thời gian tới, chợ Tân Định sẽ được bảo tồn theo hướng khoa học, ưu tiên giữ gìn tối đa các chi tiết kiến trúc gốc như mặt tiền, mái vòm và kết cấu chính. Ban Quản lý cũng định hướng nâng cấp hình ảnh chợ, phù hợp danh hiệu di tích kiến trúc nghệ thuật cấp thành phố, đồng thời tạo sự thuận tiện cho mua sắm và thu hút du khách, hướng đến chuẩn mực phù hợp với danh hiệu di tích kiến trúc nghệ thuật cấp thành phố.

 * Mời bạn đọc vào chuyên mục Văn hóa xem các tin, bài liên quan.