Tháng 7 vừa qua, khi Nhà hát Hồ Gươm tại 40 phố Hàng Bài (Hà Nội) được Bộ Công an và UBND TP Hà Nội khánh thành, nhiều người hướng sự chú ý vào một kiến trúc nằm phía trước công trình này: Cổng trại Bảo An binh. Nhà sử học Dương Trung Quốc cho biết, ông rất phấn khởi khi những đề xuất của cá nhân ông và Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam lên các lãnh đạo thành phố trùng tu, tôn tạo và phát huy giá trị của di tích lịch sử này đã thành hiện thực.

 Cổng trại Bảo An binh bên công trình Nhà hát Hồ Gươm quy mô hiện đại.

Theo giới nghiên cứu sử học, vào cuối thế kỷ 19, sau khi chiếm được Hà Nội, lực lượng quân đội thuộc địa Pháp tại đây đóng trong thành. Để bảo vệ trị an cho thành phố, một trại lính được xây trên đất làng Vọng Đức (nay thuộc quận Hoàn Kiếm) vào năm 1895 để dành cho lực lượng mang tên Garde civile Indigène (lực lượng phòng vệ bản xứ), thường được dân gian gọi là lính khố xanh. Thời điểm đó, lực lượng hơn 1.000 lính khố xanh tại đây vẫn còn nguyên vẹn về quân số, vũ khí và có thể gây nguy hiểm cho chính quyền cách mạng, nếu không được sớm khống chế. Do vậy, vào trưa ngày 19-8-1945, một lực lượng cách mạng và quần chúng đã cùng Bí thư Thành ủy Hà Nội Nguyễn Quyết trực tiếp tới đây vận động, yêu cầu lực lượng Bảo An binh hạ vũ khí. Cuộc tổng khởi nghĩa giành chính quyền ở Hà Nội đã thành công trọn vẹn. Như vậy, ngoài vai trò là một công sở quân sự được chính quyền thuộc địa xây dựng gần như cùng lúc với thời điểm thành lập thành phố Hà Nội vào cuối thế kỷ 19, trại Bảo An binh cũng là chứng nhân quan trọng, gắn với lịch sử Việt Nam hiện đại, cũng như lịch sử Hà Nội trong cuộc Cách mạng Tháng Tám năm 1945 của dân tộc ta.

Đã có một thời gian dài, cổng trại Bảo An binh rơi vào tình trạng xuống cấp và gần như bị “bỏ quên” tại Hà Nội. Không ít người khi đi qua nơi đây vẫn lầm tưởng là dấu vết của một ngôi chùa cổ nào đó, thay vì một kiến trúc thời Pháp thuộc, có ghi đậm dấu ấn của Cách mạng Tháng Tám. “Những di tích có liên quan tới ngày 19-8-1945 tại Hà Nội gần như không còn nhiều. Trong những lần tiếp xúc với các cán bộ lão thành từng tham gia sự kiện này, tôi đều được nghe tâm nguyện của họ về việc cần gìn giữ, bảo tồn cổng trại Bảo An binh. Việc cổng trại Bảo An binh được quyết định trùng tu và bảo tồn gắn với công trình Nhà hát Hồ Gươm cho thấy rõ ý thức, trách nhiệm của những người làm quản lý trước một công trình tuy không lớn nhưng có giá trị lịch sử rất cao. Đó là minh chứng về việc chúng ta không chỉ tập trung xây dựng những công trình mới mà còn quan tâm bảo vệ những giá trị truyền thống và lịch sử”, nhà sử học Dương Trung Quốc bày tỏ.

Cổng trại Bảo An binh được phục hồi gần nhất với hiện trạng cổng cũ vào năm 1945. Công trình được tôn tạo với kỹ thuật thủ công, sử dụng vật liệu truyền thống, có sự giám sát về chuyên môn và đội ngũ thi công là các thợ thủ công lành nghề, giàu kinh nghiệm tại khu vực phía Bắc. Cổng trại Bảo An binh có hình dạng giống như trong tư liệu lưu trữ của người Pháp từ hệ thống ngói, các họa tiết hình rồng đắp nổi bằng sứ hoặc dòng tên Garde Indigene phía trên cao. Để tôn trọng lịch sử, các chuyên gia Hán-Nôm cũng đã khảo sát những ảnh tư liệu cũ để xác định nội dung của hai cặp câu đối từng tồn tại trên các trụ cổng, trước khi chúng được đắp lại trong quá trình trùng tu (đây đều là các cặp câu đối chữ Hán, sử dụng khá nhiều điển tích với tính ẩn dụ cao, có nội dung ca ngợi sự bình yên và vai trò của các đội quân có nhiệm vụ phòng ngừa trộm cướp, giặc giã).

Bài và ảnh: VIỆT LAM

*Mời bạn đọc vào chuyên mục Văn hóa xem các tin, bài liên quan.