Tránh làm kiểu "đông mà không tinh"

Trung tâm Hỗ trợ sáng tác VHNT hiện quản lý 7 nhà sáng tác từ Bắc vào Nam. Mỗi năm, trung bình 50-70 trại sáng tác được triển khai, quy tụ hơn 1.000 văn nghệ sĩ. Trong giai đoạn 2017-2022 có hơn 5.500 lượt văn nghệ sĩ tham gia các trại sáng tác, cho ra đời 19.157 tác phẩm.

Những con số này là minh chứng sinh động cho sự quan tâm, chăm lo của Đảng và Nhà nước đối với văn hóa, VHNT, nỗ lực hỗ trợ văn nghệ sĩ trên con đường sáng tạo thú vị nhưng cũng lắm nhọc nhằn.

Đại biểu tham quan triển lãm những tác phẩm ra đời từ các nhà sáng tác giai đoạn 2017-2022.

Theo báo cáo của các hội VHNT và các đơn vị tổ chức trại sáng tác, giai đoạn 2017-2022 đã có 283 tác phẩm đoạt các giải thưởng tại những cuộc thi và nhận các bằng khen trong và ngoài nước. Các tác phẩm không những đa dạng về loại hình mà còn phong phú về hình thức, khẳng định được giá trị nghệ thuật và sức lan tỏa trong đời sống, như: Tập truyện ngắn “Nhà Thánh” (Vũ Thanh Lịch), truyện dài “Thủ lĩnh băng vịt đồng” (Lê Quang Trạng), bộ ảnh “Xóm biển Tuy Phong” (Từ Thế Duy), ca khúc “Ơi con sông mặt trời” (Đình Nghĩ), kịch múa “Ballet Kiều” (Nguyễn Thị Tuyết Minh)...

Nhìn vào con số, có thể thấy tác phẩm đoạt giải thưởng, được công chúng biết đến không nhiều so với tổng số tác phẩm ra đời. Một trại sáng tác thông thường tổ chức 15 ngày với 15 trại viên. Ngoài ra có một số trường hợp đặc biệt được đầu tư chuyên sâu, được đi nhiều trại sáng tác với thời gian dài, như trường hợp nhà văn Chu Lai để viết nên tiểu thuyết “Mưa đỏ”. Trung tâm Hỗ trợ sáng tác VHNT có nhiệm vụ là bảo đảm cơ sở vật chất, phục vụ chu đáo các văn nghệ sĩ trong thời gian lưu trú. Việc đề xuất mở trại sáng tác, tuyển chọn trại viên, thẩm định tác phẩm là trách nhiệm của các hội VHNT chuyên ngành Trung ương, địa phương và các đơn vị văn hóa, VHNT.

Tuy nhiên, chuyện “lợi ích nhóm”, “ban phát ân huệ” không phải là hiếm gặp nên lựa chọn trại viên nhiều khi thiếu kỹ lưỡng hoặc ai rồi cũng trở thành trại viên theo kiểu “cả làng đều vui”. Mặt khác, nhiều văn nghệ sĩ thiếu chuyên nghiệp, xem việc đi trại sáng tác là đi nghỉ dưỡng, vui thú; mang tác phẩm đã có sẵn hoặc sáng tác ào ào nộp cho đủ chỉ tiêu.

 Đoàn Chèo Hải Phòng biểu diễn trích đoạn vở chèo "Mưa đỏ" chuyển thể từ tiểu thuyết cùng tên của nhà văn Chu Lai.

Trước thực trạng này, ông Trần Ngọc Khởi, Quyền Giám đốc Trung tâm Hỗ trợ sáng tác VHNT cho rằng: “Mục đích tham gia trại sáng tác là để sáng tạo chứ không phải là nơi để vui chơi, nghỉ dưỡng. Vì thế, trung tâm luôn xác định phải đặt chất lượng tác phẩm ra đời từ trại sáng tác lên hàng đầu. Do đó, các đơn vị đề cao tính công tâm trong lựa chọn văn nghệ sĩ trở thành trại viên dựa trên chất lượng đề cương, bản thảo; tránh việc lựa chọn trại viên mang nặng cảm tính, hình thức, phong trào, đông mà không tinh”.

Nhìn vào khía cạnh tích cực của trại sáng tác có hai điều đáng chú ý. Đầu tiên là văn nghệ sĩ dứt ra khỏi đời sống thường nhật với bao việc lo toan để tập trung sáng tạo. Ngoài ra, đi trại sáng tác được trao đổi, góp ý, phản biện tác phẩm giữa các trại viên nhằm nâng cao chất lượng tác phẩm. Vì thế, nhiều tác phẩm để đời, được trao Giải thưởng Nhà nước, Giải thưởng Hồ Chí Minh về VHNT đã ra đời từ các trại sáng tác như: Các tiểu thuyết của nhà văn Nguyễn Xuân Khánh, Ma Văn Kháng, Lê Lựu; các vở kịch của Xuân Đức; ca khúc “Khúc hát sông quê” (nhạc: Nguyễn Trọng Tạo, thơ: Lê Huy Mậu)... Điều đó khẳng định vị trí quan trọng, vai trò không thể thay thế của các trại sáng tác gắn với thiết chế văn hóa đặc thù là các nhà sáng tác. 

Khắc phục những khâu yếu

Kinh nghiệm của Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam nhiều năm qua là trại viên phải nộp bản thảo hoặc chí ít là đề cương kịch bản. Chỉ những bản thảo, đề cương có triển vọng trở thành kịch bản chất lượng thì tác giả mới được mời tham dự trại sáng tác. Nhà văn Chu Lai nhấn mạnh: "Vào trại sáng tác là đi vào “kỷ luật sáng tạo”, viết xong, đọc cho nhau nghe rồi chỉnh sửa để hoàn thiện tác phẩm. Nếu không như vậy, muôn đời cũng không viết được gì nên hồn". Giải pháp đầu tiên và quan trọng nhất để nâng cao hiệu quả trại sáng tác là nghiêm túc tuyển chọn trại viên “đầu vào” vừa có tầm vừa có tâm.

 Tiết mục múa "Du ca hạnh phúc" (Nghệ sĩ Nhân dân Phạm Anh Phương biên đạo) - một trong những tiết mục múa tiêu biểu ra đời từ trại sáng tác.

VHNT muốn có sức lan tỏa phải được công chúng tiếp nhận, đồng sáng tạo. Do vậy, bản thân việc đi dự trại sáng tác không phải sáng tạo chỉ theo ý thích cá nhân, định hướng của đơn vị tổ chức mà còn phải chú ý đến thị hiếu công chúng. Đáp ứng thị hiếu công chúng nếu hiểu theo nghĩa lành mạnh là rất tốt. Thực tế, nhiều tác phẩm nghệ thuật thời gian qua, nhất là các ca khúc như: “Một vòng Việt Nam”, “Việt Nam trong tôi là”, “Chúng em yêu Bác Hồ Chí Minh”, “Viết tiếp câu chuyện hòa bình”... vừa có nội dung tích cực, truyền cảm hứng vừa phù hợp với thị hiếu giới trẻ. Trại sáng tác do vậy cần linh hoạt tổ chức cho nhiều đối tượng, nhiều chủ đề khác nhau mới phát huy hiệu quả tối đa. 

Một trong những khâu yếu nhất hiện nay là quảng bá, thương mại hóa tác phẩm VHNT ra đời từ các trại sáng tác. Theo quy định, Trung tâm Hỗ trợ sáng tác VHNT tổ chức lễ công bố định kỳ 2 năm/lần. Giai đoạn vừa qua, vì nhiều yếu tố khách quan, nhất là do đại dịch Covid-19 nên tới tận thời điểm 2025 mới tổ chức công bố tác phẩm giai đoạn 2017-2022. Thực tế còn rất nhiều tác phẩm giá trị ra đời từ các trại sáng tác nhưng chưa được công chúng biết đến. Do vậy cần quan tâm, đầu tư quảng bá tác phẩm VHNT rộng rãi, nhất là trên không gian mạng, các nền tảng mạng xã hội.

Họa sĩ Nguyễn Thị Hải Nhung, giảng viên Trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Nghệ An chia sẻ: “Được mời tham dự trại sáng tác là cơ hội quý để sáng tạo. Tôi mong muốn cơ quan chức năng cần quan tâm, đầu tư hơn cho quảng bá tác phẩm VHNT, cụ thể ở đây là những tác phẩm ra đời từ các nhà sáng tác. Làm tốt công việc này không chỉ giúp công chúng, nhất là giới trẻ tiếp cận tác phẩm giàu giá trị nội dung và hình thức nghệ thuật mà còn mở ra cơ hội giúp văn nghệ sĩ thương mại hóa tác phẩm nghệ thuật, giúp họ sống được bằng nghề”.

Bài và ảnh: TRẦN HOÀNG HOÀNG

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Văn hóa xem các tin, bài liên quan.