Trên những con dốc dẫn về các bản làng ở Tà Xùa (Sơn La), du khách dễ dàng bắt gặp hình ảnh những người phụ nữ Mông với chiếc khăn thổ cẩm quấn trên đầu. Sắc khăn rực rỡ giữa nền xanh của trời, trắng của mây và sương như thể mang theo cả câu chuyện của đất trời. Với người Mông, chiếc khăn không chỉ là vật dụng giữ ấm hay trang sức tô điểm - đó là dấu hiệu nhận diện văn hóa, là “mảnh ký ức” được truyền từ đời này sang đời khác.

Phụ nữ Mông ở Tà Xùa với chiếc khăn thổ cẩm rạng rỡ.  

Có dịp lên vùng núi cao Tây Bắc, ta sẽ bắt gặp hình ảnh phụ nữ Mông luôn có chiếc khăn trên đầu - từ đi nương, đi chợ cho đến lễ hội. Có những tập quán tồn tại không cần phải lý giải hợp lý, mà vì nó thuộc về văn hóa. Khi tập quán đã trở thành nếp sống, nó sẽ không cần phải cắt nghĩa nữa. Nó được gìn giữ vì người trước làm, người sau tiếp nối. Và chiếc khăn của người Mông ở Tà Xùa cũng ở lại theo cách như thế. Chị Giàng Thị Dúa (bản Tà Xùa) chia sẻ: “Mẹ đội, bà đội nên tôi cũng đội thôi. Đội quen rồi. Có khăn thì kín đáo, gọn gàng. Không có khăn là thấy thiếu”.

Những chiếc khăn xếp ngay ngắn ở sạp bán của người Mông.

Chiếc khăn được dệt từ sợi lanh hoặc len, nhuộm bằng chàm và kết hợp cùng kỹ thuật thêu tay, chắp vải và vẽ sáp ong. Vậy nên mỗi họa tiết trên khăn đều xuất phát từ cuộc sống: Hình núi, dòng suối, bông hoa rừng, con bướm mùa xuân, hay những mô típ tượng trưng cho tổ tiên và vòng quay của vũ trụ. Không phải họa tiết nào cũng được giải thích rành rọt; nhiều hoa văn tồn tại như một thứ “ngôn ngữ thầm”, được người mẹ truyền cho con gái khi ngồi bên ánh bếp, vừa thêu vừa kể chuyện về bản làng.

Trong đời sống, chiếc khăn đi cùng người Mông trong mọi khoảnh khắc: Từ lao động trên nương, xuống chợ phiên, đến lễ cưới, lễ tết. Chiếc khăn tuy nhỏ bé, với kích thước chỉ khoảng 70x70cm nhưng lại có rất nhiều công dụng: Quấn đầu khi làm nương để đỡ vướng tóc, quàng cổ giữ ấm trong sương núi, khoác lên vai khi đi chợ, dùng trong dịp lễ tết, cưới hỏi. Trong quan niệm cũ, chiếc khăn còn là cách phụ nữ người Mông duyên dáng che mái tóc - điều mà trong quan niệm xưa: “Cái răng cái tóc là góc con người”, cần phải được che giấu kỹ càng. Thế nên, chiếc khăn ấy đi đi sâu vào nếp sống văn hóa, trở thành món đồ không thể thiếu của người phụ nữ Mông.

Các quán cà phê ở Tà Xùa (Sơn La) bày bán khăn thổ cẩm, giúp du khách dễ dàng mang về một “mảnh Tà Xùa” làm kỷ niệm.  

Những năm gần đây, khi du lịch Tà Xùa phát triển, chiếc khăn lại càng hiện diện rõ nét hơn. Nhiều du khách sau chuyến săn mây đã mang về cho mình một “mảnh Tà Xùa” - không phải tấm ảnh check-in, mà là một chiếc khăn thổ cẩm gấp gọn trong ba lô. Họ học cách quấn khăn từ người bản địa, tự trải nghiệm nét đẹp văn hóa và mang theo chiếc khăn như một kỷ niệm của núi rừng.

Chiếc khăn thổ cẩm của người Mông như một bản nhạc không lời - trầm lắng, tinh tế mà đầy sức sống. Văn hóa của họ không ồn ào, chỉ nhẹ nhàng lan tỏa theo nhịp sống hằng ngày: Bà đội khăn, mẹ tiếp nối, rồi con gái cũng quấn khăn theo. Và cứ thế, truyền thống ấy thấm sâu vào từng nếp nhà, từng bước chân lên nương. Nếu có dịp đến Tà Xùa, hãy thử đội chiếc khăn ấy - để cảm nhận một phần hồn của miền sơn cước và mang theo mình ký ức đẹp về vùng mây trắng./.

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Văn hóa xem các tin, bài liên quan.