Trước nguy cơ bị xóa sổ bởi việc xây dựng khu đô thị thuộc dự án Thăng Long 9, Sở Văn hóa và Thể thao (VHTT) TP Hà Nội đang nỗ lực tìm biện pháp bảo tồn di chỉ này.

Khung cảnh khu di chỉ khảo cổ Vườn Chuối vào mùa mưa khiến người dân và các chuyên gia Viện khảo cổ học (thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam) lo lắng. Bởi khu vực hố thăm dò và khai quật trên diện tích 500m2 trong khu vực Vườn Chuối đang tiến hành luôn trong tình trạng ngập nước. Ông Nguyễn Văn Thắng, người dân xã Kim Chung cho biết, sau khi nhân dân địa phương cùng các chuyên gia lên tiếng kêu cứu số phận di sản 3.500 năm tuổi của Hà Nội trước nguy cơ bị mất đi từng ngày. Tháng 5 vừa qua, địa phương đã rất phấn khởi khi Bộ Văn hóa-Thể thao và Du lịch quyết định cho phép Ban quản lý Di tích danh thắng Hà Nội phối hợp Viện khảo cổ học, Bảo tàng Nhân học (Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn-Đại học Quốc gia Hà Nội) thăm dò, khai quật khu di chỉ Vườn Chuối tại ba khu vực: Gò Vườn Chuối, gò Mả Phượng, gò Dền Rắn. Thời gian thăm dò, khai quật kéo dài từ tháng 5 đến tháng 11-2019.

PGS, TS Bùi Văn Liêm, Phó viện trưởng Viện khảo cổ học, Chủ nhiệm dự án cho biết, sau một tháng thăm dò, khai quật, các nhà khảo cổ bước đầu xác định được quy mô, thực trạng của Vườn Chuối: “Một trong những phát hiện đáng giá nhất là mộ táng thuộc tầng văn hóa Đông Sơn vào khoảng 2.500-1.800 tuổi. Cho tới nay, các nhà khai quật biết tới bốn mộ táng khác ở Vườn Chuối".

Khu di chỉ Vườn Chuối từng trải qua 8 lần khai quật, hiện đang trong lần khai quật thứ 9. Sở dĩ nhiều lần giới khảo cổ và di sản kêu cứu là bởi khu vực này được coi là “ngôi nhà” của những cư dân Hà Nội đầu tiên. Theo đánh giá của các chuyên gia, đây là một trong những di tích hiếm hoi của Hà Nội chứa đựng đầy đủ các tầng văn hóa cư dân sinh sống tại Hà Nội trải qua hơn 2.000 năm đến nay. Di chỉ cho thấy phần nào đời sống của người Hà Nội cổ ở vùng Đồng bằng châu thổ sông Hồng, từ nghề trồng lúa nước, thủ công cho đến đánh bắt cá...

Từng viết thư kêu cứu lên UBND TP Hà Nội về số phận mong manh của di chỉ 3.500 tuổi này, PGS, TS Nguyễn Văn Huy, Phó giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Phát huy giá trị di sản, tỏ ra lấy làm tiếc vì di chỉ Vườn Chuối sau 50 năm phát hiện (từ năm 1969), đến nay vẫn chưa được lập hồ sơ xếp hạng di tích. Toàn bộ phần đất khoảng 19.000m2 thuộc di chỉ khảo cổ bị quy hoạch vào dự án Thăng Long 9 để xây dựng đô thị. Nguy cơ xóa sổ khu di chỉ 3.500 tuổi vẫn còn đó, bởi để chuẩn bị cho khu đô thị mới này, nhiều con đường mới được mở quanh Vườn Chuối. Mới nhất là đường vành đai 3.5 chạy cận kề chân gò Vườn Chuối, cách vùng lõi chỉ khoảng 50m. Đồng cảm với các nhà khảo cổ, PGS, TS Nguyễn Văn Huy lo ngại, nếu cơ quan chức năng của Hà Nội không sớm vào cuộc thì di chỉ này không được bảo tồn. Trường hợp con đường mới đi qua Vườn Chuối, khu vực này có nguy cơ bị san ủi toàn bộ. Trước những hiện vật và đánh giá khai quật ban đầu từ dự án khảo cổ, PGS, TS Nguyễn Văn Huy cho hay, hệ thống di vật tìm thấy đủ chứng minh tiến trình hình thành nhà nước thời đại đồng thau rất sớm, tương đương thời đại tiền Hùng Vương, trong khi những di chỉ khảo cổ ở Phú Thọ chưa có được hệ thống di vật quý này. Ông Huy đề xuất: "Cần sớm xác định lập hồ sơ đưa Vườn Chuối thành di tích mới có cơ hội tốt nhất để bảo vệ nó. Các nhà khoa học nghĩ tới phương án biến khu di chỉ này thành công viên khảo cổ".

Cũng theo GS, TS Nguyễn Văn Huy, cùng với khai quật khảo cổ học, cần có cơ quan chức năng và những nhóm nghiên cứu xem xét việc lập hồ sơ di tích, tính tới phương án bảo tồn và phát huy di sản. Chúng ta phải học tập các điểm khai quật khảo cổ trên thế giới. Nhiều quốc gia trên thế giới khi khai quật các di chỉ khảo cổ sẽ thiết lập vành đai bảo vệ, bảo tồn nguyên trạng và trở thành địa điểm tham quan.

Để chủ động phối hợp giữa các bên liên quan, mới đây, Sở VHTT TP Hà Nội đề nghị trong quá trình thực hiện dự án mở đường 3.5, UBND huyện Hoài Đức chỉ đạo chủ đầu tư phối hợp với Sở VHTT, Viện khảo cổ học và các đơn vị liên quan quản lý, bảo vệ hiện trạng mặt bằng di chỉ khảo cổ học Vườn Chuối, giải quyết những phát sinh theo quy định của pháp luật về công tác thăm dò, khai quật khảo cổ học trên địa bàn thành phố và tiến độ thực hiện dự án. Về công tác bảo tồn di chỉ khảo cổ học Vườn Chuối, Sở VHTT TP Hà Nội cùng các nhà khoa học cũng đã đi thực địa, đánh giá lại tình hình và đề xuất thống nhất phương án bảo tồn, khảo cổ học với UBND TP Hà Nội trong năm 2019, mục tiêu của bảo tồn di sản là hài hòa giữa lợi ích người dân và bảo tồn bền vững giá trị di sản.

 

CHÂU XUYÊN