Nguy cơ mai một trong đời sống đương đại

Trong bản sắc văn hóa của Tây Nguyên, nhà rông đóng vai trò quan trọng. Bên cạnh giá trị vật chất, nhà rông là nơi ẩn chứa những tầng văn hóa tâm linh của người dân Tây Nguyên. Theo quan niệm của đồng bào nơi đây, có nhà rông thì làng mới thực sự là làng, nhà rông là "trái tim" của ngôi làng, nơi gắn kết người dân, nơi dân làng tập trung trong những cuộc hội họp, công việc quan trọng.

Với chiều cao trung bình khoảng 18m, nhà rông thường được xây dựng từ những vật liệu tự nhiên như: Gỗ, tre, cỏ tranh, lồ ô... Nóc nhà rông được trang trí nhiều hoa văn, họa tiết mô phỏng hình mặt trời, rau dớn... Nhà rông có ý nghĩa như bộ mặt của làng, bởi đây là công trình kiến trúc cao lớn nhất, đẹp nhất, làng sung túc hay không chính là thể hiện qua kích thước, sự bề thế của nhà rông.

Nhà rông được phục dựng tại Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam.

Tuy nhiên, do đặc thù nguyên vật liệu dựng nhà rông khan hiếm, cùng sự phát triển văn hóa đương đại, kiến trúc nhà rông hiện đang dần bị bê tông hóa, tôn hóa. Điều này dẫn đến thực trạng mai một nhà rông cũng như ý thức bảo tồn văn hóa, tín ngưỡng của người dân Tây Nguyên nói chung và đồng bào dân tộc Bana nói riêng, đòi hỏi sự vào cuộc của cơ quan chính quyền, các tổ chức cũng như người dân.

Chung tay bảo tồn

Trước những thách thức về vấn đề bảo tồn, gìn giữ di sản kiến trúc dân gian hiện nay, đặc biệt là kiến trúc nhà rông, nhiều nghiên cứu, hội thảo, tọa đàm đã được tổ chức. Mới đây, tọa đàm “Nhà rông và vấn đề bảo tồn trong bối cảnh đương đại” do Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam tổ chức, đã đưa ra nhiều ý kiến tâm huyết từ các nhà quản lý, nhà nghiên cứu và đồng bào. Trong đó, việc xây dựng, tu bổ, gìn giữ mẫu nhà rông nguyên bản ở Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam những năm qua đã thể hiện nỗ lực, tâm huyết của những người làm văn hóa trong việc này.

TS Lưu Anh Hùng, nguyên Phó giám đốc phụ trách Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam chia sẻ: “Chúng tôi đã nghiên cứu và chọn lựa rất lâu mới tìm được một mẫu nguyên bản nhà rông của người Bana ở làng Kon Rbàng (xã Ngọk Bay, tỉnh Quảng Ngãi). Với thiết kế nhà rông được dựng ở Bảo tàng, sau mỗi lần sửa chữa, chúng tôi luôn cố gắng tạo dựng, kể cả nguyên vật liệu, những trang trí ở bên trong và bên ngoài, giữ nguyên như nó được xây dựng ban đầu”.

Tọa đàm “Nhà rông và vấn đề bảo tồn trong bối cảnh đương đại”.

Theo chia sẻ của TS Lưu Anh Hùng, nhà rông là một trong hai công trình khó khăn và nhiều thách thức nhất trong việc xây dựng và gìn giữ. Đầu tháng 10 vừa qua, 20 người dân, là những người “thợ” đến từ làng Kon Rbàng, đã trực tiếp tu sửa ngôi nhà rông trong khuôn viên Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam.

Già làng Kon Rbàng - một trong những người tham gia dựng và sửa nhà rông bày tỏ: “Chúng tôi rất vui mừng và tự hào mỗi lần được đến đây để sửa chữa lại nhà rông tại Bảo tàng. Mỗi lần đến đây có cả người trẻ, người già, có người đi một lần, có người đi 3 lần, có người đi hai lần. Điều ấy chứng tỏ nhà rông vẫn đang được các thế hệ nối tiếp gìn giữ cho đến ngày nay”.

Dân làng Kon Rbàng góp phần tái hiện không gian văn hóa nhà rông tại Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam.

“Với nhiều thế hệ đến sửa chữa, mỗi thế hệ là sự trao truyền và sáng tạo riêng, họ sẽ nhận những tri thức dân gian của mình và họ có thể có những cách điệu trên nền tảng truyền thống, đấy cũng là một trong những cách để hình dung ra sự biến đổi, dòng chảy của văn hóa qua từng giai đoạn lịch sử như thế nào”, TS Bùi Ngọc Quang, Phó giám đốc phụ trách Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam cho biết.

Với định hướng bảo tồn, Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam luôn cố gắng giữ được nguyên bản của ngôi nhà rông. Ngoài những biện pháp tu sửa hằng năm, Bảo tàng đã và đang dùng công nghệ, tư liệu để ghi lại tất cả những thông số kỹ thuật, nhằm lý giải về dòng chảy văn hóa qua từng giai đoạn lịch sử, giúp người tham quan hình dung rõ hơn sự biến đổi của nhà rông.

Những hoạt động trên đã thể hiện sự chung sức, đồng lòng của các nhà nghiên cứu, người làm công tác văn hóa di sản cùng người dân trong việc bảo tồn, phát huy giá trị, hồn cốt văn hóa của các dân tộc Việt Nam.

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Văn hóa xem các tin, bài liên quan.