Trong phong tục cưới hỏi của người Kinh Bắc, đôi bánh phu thê luôn nằm ở vị trí trang trọng nhất trên mâm sính lễ. Hình dáng nhỏ nhắn, màu sắc vàng trong, vị ngọt bùi đặc trưng khiến chiếc bánh trở thành biểu tượng của sự hòa hợp, gắn kết. Bà Nguyễn Thị Thu chia sẻ: “Trong lễ hỏi, lễ cưới bắt buộc phải có bánh phu thê vì nó tượng trưng cho hạnh phúc vợ chồng, lời chúc tròn vẹn”. Không chỉ trong dịp cưới, bánh phu thê còn hiện diện trong dịp Tết, lễ hội và làm quà tặng. Người ta mang bánh biếu như mang cái tình, cái nghĩa trao nhau”.

Trong gia đình ba đời làm bánh phu thê, bà Thu đã thuần thục các công đoạn làm bánh. Đến nay, ở tuổi 65, bà vẫn đứng bếp đảm nhận mọi công việc làm bánh. Với bà, nghề không chỉ là kế sinh nhai mà còn là trách nhiệm gìn giữ một phần văn hóa truyền thống của quê hương Kinh Bắc. “Những ngày thường, gia đình tôi làm khoảng 300 - 400 chiếc bánh bán cho khách thập phương hoặc người xung quanh mua về làm quà biếu. Riêng dịp lễ, Tết, có ngày phải làm tới gần 1.000 chiếc” - bà Thu cho biết. Công việc tuy vất vả nhưng với bà, niềm vui lớn nhất là được nhìn thấy bánh phu thê hiện diện trong các nghi lễ truyền thống, đặc biệt là lễ ăn hỏi, lễ cưới của người Việt.

Bà Nguyễn Thị Thu gói bánh phu thê. 

Theo bà Thu, làm bánh rất khó, phải làm bằng tinh bột nếp lọc đem phơi khô lấy bột làm bánh quanh năm. Đây là công đoạn đòi hỏi nhiều thời gian và kinh nghiệm, bởi chất lượng bột quyết định trực tiếp đến độ dẻo, trong của bánh. Quy trình làm bánh bắt đầu từ việc phơi gạo, xay bột. Phần vỏ bánh được tạo nên từ tinh bột nếp lọc, đu đủ, đường kính hoặc đường hoa mai, màu quả dành dành. Nhân bánh gồm đậu xanh, dừa, hạt sen, mứt bí, đường kính hoặc đường hoa mai. 

Để làm được một chiếc bánh ngon, theo bà Thu, bí quyết nằm ở phần lựa chọn nguyên liệu. Bột phải đạt độ mịn, trong và dẻo, chỉ cần sai lệch nhỏ, bánh sẽ không đạt yêu cầu. Bột ngon mà đỗ sượng thì cũng không cho ra thành phẩm ngon. Ngoài ra, sợi đu đủ xanh được trộn cùng vỏ bánh và màu vàng đặc trưng của quả dành dành cũng là yếu tố tạo nên hình thức và hương vị riêng biệt của bánh phu thê Đình Bảng.

Dù nghề truyền thống đang chịu sức ép của sản xuất bánh công nghiệp, bà Thu vẫn chọn cách giữ lại tinh thần thủ công trong từng chiếc bánh. Khách hàng của bà chủ yếu là người đến mua trực tiếp hoặc những người biết tiếng qua internet rồi gọi điện đặt hàng. Cửa hàng của bà cũng là một trong những cơ sở đạt OCOP 4 sao, giúp thương hiệu bánh phu thê Đình Bảng tiếp cận với nhiều khách hàng hơn. 

Với nghệ nhân Nguyễn Thị Thu, điều quan trọng nhất không chỉ là số lượng bánh bán ra mà là giữ được chất lượng và ý nghĩa của món bánh truyền thống. Khi những đôi bánh phu thê mới ra lò được buộc thành cặp, hơi nóng còn phả vào tay, người ta dễ hiểu vì sao món bánh này vượt khỏi ranh giới của một đặc sản để trở thành “ngôn ngữ” của tình yêu Việt: Giản dị nhưng bền bỉ, ngọt lành nhưng đủ sâu để gửi gắm ước vọng về hạnh phúc vợ chồng.

Nhờ tâm huyết của bà Thu cùng những người dân Đình Bảng, bánh phu thê vẫn vẹn tròn trong đời sống hôm nay, như lời nhắc về tình nghĩa, về sự đủ đầy, về một nét đẹp văn hóa ẩm thực đất Kinh Bắc chẳng thể mất đi theo thời gian.