Nhân kỷ niệm 75 năm Ngày Báo QĐND ra số đầu tiên (20-10-1950 / 20-10-2025) và 100 năm Ngày sinh của Thiếu tướng Trần Công Mân (20-10-1925 / 20-10-2025), xin kể lại một vài mẩu chuyện riêng với Tổng biên tập Trần Công Mân. Đây như một nén tâm nhang xin được tri ân ông, một nhà báo có “bản lĩnh vững vàng, sắc sảo, có uy tín” như lời Đại tướng Võ Nguyên Giáp viết tựa cho cuốn sách “Trần Công Mân-Tác phẩm báo chí chọn lọc”.
Tư duy uyên bác, nhạy bén và sắc sảo
Thời chúng tôi, những năm 80 của thế kỷ trước, báo chí chưa phát triển đa phương tiện như bây giờ. Báo chí chủ yếu có 3 loại hình: Báo viết, báo nói và báo hình.
Tháng 7-1985, chỉ vài tháng sau khi tôi về nhận công tác tại Phòng biên tập Quân sự (nay là Phòng biên tập Quốc phòng-An ninh), Báo QĐND thì có hai nữ phóng viên truyền hình hãng CNN Mỹ đến làm việc với Tổng biên tập Trần Công Mân. Đó là dịp cả đất nước vừa kỷ niệm 10 năm giải phóng miền Nam, thống nhất Tổ quốc. Chính vì vậy, hai nữ phóng viên đề nghị cho gặp những phóng viên Báo QĐND đã trực tiếp sống, chiến đấu trên chiến trường miền Nam. Tổng biên tập chỉ định 3 người, anh Đặng Đình Thi, Phạm Minh Châu và tôi. Tôi là người trẻ nhất vừa mới về Báo. Có lẽ vì thế ông gọi tôi lên và dặn dò những điều cần phải chú ý khi tiếp xúc với nhà báo phương Tây. Ông nhấn mạnh, khi phỏng vấn, phóng viên phương Tây thường không hỏi trực tiếp những điều họ cần biết. Điều cần biết của họ thường ẩn sau những trả lời trực tiếp của mình.
 |
| Thiếu tướng Trần Công Mân. Ảnh tư liệu |
Hai nữ phóng viên CNN phỏng vấn chúng tôi đủ mọi thứ chuyện về quá khứ, hiện tại, công việc đang làm... Tưởng chừng câu chuyện chỉ dừng lại đó, nhưng khi chia tay bước xuống cầu thang, một cô phóng viên quay ngoắt lại hỏi tôi: “Này anh, chiến tranh đã qua đi 10 năm rồi, vậy có khi nào trong giấc ngủ anh mơ thấy những đồng đội đã chết hiện ra với anh không?”. Một thoáng bối rối trước câu hỏi bất ngờ nhưng tôi kịp trấn tĩnh lại và nhìn thẳng vào mắt cô ta trả lời... Nghe tôi trả lời xong, cô phóng viên dướn đôi lông mày, nhún vai, bước xuống cầu thang không nói thêm một lời nào!
Khi nghe tôi kể lại câu hỏi bất ngờ của cô phóng viên CNN, Tổng biên tập cười thú vị: “Đấy! Chi tiết báo chí là chỗ ấy. Nếu cậu trả lời cũng bị ám ảnh, cũng mơ gặp đồng đội đã hy sinh” là họ đạt được ý định rồi. Chiến tranh qua đi đã 10 năm nhưng ở nước Mỹ, hội chứng chiến tranh Việt Nam mới bắt đầu. Họ định đánh đồng nỗi nhục nhã của kẻ xâm lược bị thua trận với sự hy sinh của người cầm súng bảo vệ Tổ quốc”.
Bản lĩnh tự tin để bảo vệ sự thật
Tôi vẫn nhớ như in chuyến công tác đặc biệt ra Trường Sa sau sự kiện tháng 3-1988. Ngày ấy cả nước đang sôi sục không khí hướng về Trường Sa thân yêu, ở đâu cũng quyên góp ủng hộ cán bộ, chiến sĩ Trường Sa. Quà tặng, hàng hóa gửi về các căn cứ bộ đội hải quân chất cao như núi nhưng lại khác hẳn với những gì chúng tôi gặp ở Trường Sa. Sau khi ra quần đảo trực tiếp gặp gỡ và chứng kiến mắt thấy tai nghe, tôi đã viết bài “Quà tặng cần tới Trường Sa nhanh hơn” trong Chuyên mục “Góp ý-kiến nghị”, đăng trên trang nhất Báo QĐND.
 |
| Thiếu tướng Trần Công Mân gắn huy hiệu tặng Tổng biên tập Báo Chiến sĩ Xô-viết, Quân khu Xibian, Liên Xô (năm 1987). Ảnh tư liệu |
Tôi cũng không lường trước được sự phản ứng gay gắt của lãnh đạo, chỉ huy đơn vị tôi nêu tên trên Báo. Chỉ ít hôm sau, Tổng biên tập nhận được công văn của lãnh đạo đơn vị đòi phải xử lý kỷ luật tác giả bài viết vì sai sự thật. Nhận được công văn của lãnh đạo đơn vị, tôi đọc trên góc trái có bút phê của Tổng biên tập: “Đoàn H đúng hay Hồ Anh Thắng đúng?”. Tôi định lên gặp Tổng biên tập thì Trưởng phòng Vương Sĩ Đình nói Tổng biên tập không cần trình bày, chỉ cần cậu viết tiếp dưới, cậu đúng hay Đoàn H đúng? Nghe vậy tôi không ngần ngại cầm bút ghi đáp lời ông: “Báo cáo: Hồ Anh Thắng đúng!”.
Sau đó tôi lại nhận được bút phê: “Hồ Anh Thắng đúng thì soạn thảo công văn trả lời lãnh đạo Đoàn H. Trong công văn trả lời nói rõ tòa soạn Báo QĐND sẽ mời lãnh đạo Đoàn H đồng tổ chức một cuộc trao đổi về những nội dung đề cập trong Chuyên mục “Góp ý-kiến nghị” với phóng viên các báo cùng chuyến đi trực tiếp tại Trường Sa. Nội dung cuộc trao đổi sẽ được lược ghi và đăng lại trên các số Báo QĐND tiếp theo”.
Công văn phúc đáp gửi đi, tôi hồi hộp, phấp phỏng chờ đợi Đoàn H trả lời, nhưng càng chờ đợi lại càng rơi vào trạng thái im lặng...
Nhà báo phải nhìn thấy “những vì sao”
Tôi trở thành phóng viên Báo QĐND vào thời điểm những năm đầu của công cuộc đổi mới do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo. Làn gió đổi mới lan tỏa vào mọi ngóc ngách của đời sống xã hội. Trên lĩnh vực văn hóa, xã hội, văn học, nghệ thuật, báo chí... người cầm bút như được "cởi trói".
Như nhiều nhà báo khác, tôi đi vào thực tiễn sống và viết mang trong mình “cẩm nang” về công cuộc đổi mới của Đảng với thái độ “nhìn thẳng vào sự thật, đánh giá đúng sự thật, nói rõ sự thật”.
Cho đến bây giờ, tôi vẫn nhớ chuyến về quê năm ấy. Trước những tệ nạn tiêu cực trong xã hội, làng quê tôi cũng không ngoại lệ. Có một sự thật là những người dám đứng ra để góp ý, phê bình các hiện tượng tiêu cực phần lớn lại chỉ là những cán bộ đã về hưu. Từ thực tế đó, tôi đã viết một bài đăng trên Chuyên mục Diễn đàn thứ bảy: “Chống tiêu cực không chỉ việc của người đã nghỉ hưu”, một chuyên mục thời sự đang rất thu hút bạn đọc thời đó.
Bài báo đăng lên chỉ ít ngày sau không ngờ làng tôi có một nhóm người ra Báo QĐND đòi gặp trực tiếp Tổng biên tập. Họ đề nghị cần phải xử lý kỷ luật tác giả bài diễn đàn vì bài viết đã đưa chuyện tiêu cực ở làng lên báo, mặc dù trong bài viết chỉ nêu lên một hiện tượng xã hội.
Nghe đại diện nhóm người trình bày xong, Tổng biên tập bước sang Phòng Bạn đọc, một lúc sau, đồng chí Trịnh Tường, Trưởng phòng Bạn đọc cầm sang mấy lá thư bạn đọc vừa gửi về. Trong đó có lá thư của các cựu chiến binh xã Canh Nậu, huyện Thạch Thất, TP Hà Nội. Lá thư khẳng định bài diễn đàn đã nêu ra một vấn đề rất thời sự, đúng với thực trạng của xã Canh Nậu và đề nghị Báo QĐND tiếp tục cử phóng viên về xã điều tra và phản ánh sâu hơn nữa, cụ thể hơn nữa để tạo nên một phong trào chống tiêu cực rộng rãi trong toàn xã hội...
Ông Trưởng phòng Bạn đọc vừa đọc xong thì Tổng biên tập nói, đại ý rằng chuyện ở bài báo không chỉ riêng của một làng, một xã mà là một vấn đề đang rất thời sự của xã hội. Đó chính là sứ mệnh dự báo của báo chí, các nhà báo có bản lĩnh, có trách nhiệm với xã hội phải có trách nhiệm trước ngòi bút của mình!
Khi viết lại những câu chuyện này, tôi dường như thấy ông bên cạnh. Một Tổng biên tập hết sức khiêm nhường và kiệm lời. Ông chỉ dành lời khen, chê cho một bài viết hay và chưa hay, đúng và chưa đúng. Ngay cả lời khuyên với một phóng viên dưới quyền ông cũng chắt chiu từng ý, từng lời.
Tháng 4-1988, tôi viết một phóng sự dài kỳ: “Ghi chép ở Trường Sa”. Bài phóng sự đến tay ông, chỉ một tiếng sau, ông gọi tôi lên và trao lại cho tôi bản thảo. Tôi có thói quen liếc mắt lên góc trái bản thảo và bắt gặp chữ ông: "Viết lại!". Phải thừa nhận ông đọc nhanh, nhìn những dấu chấm đỏ trên bản thảo, tôi biết ngay ông không bỏ sót một chữ nào. Nhiều đoạn ông gạch nham nhở, đánh dấu hỏi. Nhất là những trang tôi miêu tả cảnh chiến sĩ hy sinh, đọc đến đó bao nhiêu lần mà nước mắt tôi cứ chực ào ra. Khi tôi chưa kịp hiểu ra điều gì thì ông đã nhắc: “Người làm báo không nên khóc cho nhân vật, sự kiện. Nếu nước mắt làm cho thế giới không còn chiến tranh thì trái đất sẽ ngập chìm trong nước mắt. Ngòi bút là vũ khí của nhà báo, vũ khí phải sắc, phải nhọn mới chiến thắng được kẻ thù!”. Rồi ông lại nhìn tôi thật nghiêm khắc, nói tiếp: “Hai người cùng nhìn xuống, một người nhìn thấy vũng nước, còn nhà báo thì nhìn thấy những vì sao!”...
Thiếu tướng HỒ ANH THẮNG (nguyên Phó tổng biên tập Báo Quân đội nhân dân, nguyên Giám đốc Trung tâm-Phát thanh Truyền hình Quân đội)
* Mời bạn đọc vào chuyên mục Tướng lĩnh Việt Nam xem các tin, bài liên quan.