Tình hình dịch ở Campuchia, Lào, Thái Lan, Malaysia, Philippines, Indonesia, Đài Loan (Trung Quốc), Ấn Độ hơn một tháng qua và diễn biến lây nhiễm ở Việt Nam 4 tuần qua cho thấy: Việt Nam đang bước vào làn sóng lây nhiễm thứ tư, từ ngày 7-4-2021 đến nay. Ngày 13-5-2021, số người đang điều trị của Việt Nam đã vượt mốc 970 người (ngưỡng có dịch của Việt Nam với dân số 97 triệu người).

Từ kinh nghiệm, bài học quốc tế và TP Hồ Chí Minh, tôi thấy một số việc sau cần được xem xét để làm ngay:

1. Huy động toàn bộ lực lượng, quyết tâm chính trị để ngăn chặn lây nhiễm Covid-19, không để các tỉnh, thành phố trở thành tỉnh, thành phố có dịch

 - Mỗi địa phương cần nhận thức rõ mục tiêu “Không để tỉnh, thành phố mình trở thành nơi có dịch” tức là: Số người nhiễm virus đang được điều trị không quá 1/100.000 người dân. Như vậy, TP Hồ Chí Minh không được có quá 95 người đang phải điều trị, Hà Nội: Không quá 85 người, Hải Dương: 19 người, Quảng Ninh: 11 người, Hà Nam: 9 người, Vĩnh Phúc: 12 người (tức là số người đang điều trị ≤ 10 người/1 triệu dân). Đây chính là nhiệm vụ tại chỗ của mỗi địa phương. Việc phòng ngừa, phát hiện, truy vết, cách ly phải làm quyết liệt để các tỉnh, thành phố không vượt ngưỡng này.

- Theo kinh nghiệm của TP Hồ Chí Minh năm 2020, 1 người dương tính tại chỗ sẽ phải cách ly khoảng 280 người F1, F2. Như vậy có thể ước lượng (do chưa có thống kê của Bộ Y tế), ở Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Đà Nẵng, Cần Thơ, tỷ lệ cách ly khoảng 200 người/1 F0, các tỉnh đồng bằng khoảng 100 người/1 F0, các tỉnh miền núi khoảng 50 người/1 F0, để làm cơ sở chủ động xây dựng các cơ sở cách ly.

- Nếu TP Hồ Chí Minh dự báo giữ được không quá 90 người nhiễm phải điều trị thì phải chuẩn bị sẵn sàng 18.000 chỗ cách ly, tương tự Hải Dương nếu dự báo có 19 người đang điều trị thì cần 1.900 chỗ, Vĩnh Phúc nếu dự báo có 12 người đang điều trị thì cần 1.200 chỗ. Nơi nào chưa đủ, phải làm xong trong một tuần.

- Trong trường hợp số người nhiễm lên đến khoảng vài trăm người thì số phải cách ly (F1, F2) sẽ lên đến hàng chục nghìn người, đòi hỏi xét nghiệm với quy mô rất lớn. Do đó cần chuẩn bị đủ thiết bị, hóa chất và lực lượng y tế để hoàn thành được nhiệm vụ này trong thời gian rất ngắn.

Nhân viên CDC Hà Nội làm xét nghiệm Covid-19. Ảnh: TTXVN 

2. Trong trường hợp một số tỉnh, thành phố không ngăn được lây lan, trở thành có dịch thì phải đặt mục tiêu khống chế tốc độ lây lan sao cho tổng số người đang được điều trị và cách ly không vượt quá khả năng của hệ thống y tế và hệ thống cách ly, trong trường hợp xấu nhất cũng không vượt quá 30 lần ngưỡng được coi là có dịch của địa phương. Như vậy mới có cơ hội đưa địa phương trở lại trạng thái không có dịch sau 2-3 tháng.

Khi Hải Dương có dịch vào tháng 2 và tháng 3-2021, số người được điều trị lúc cao nhất là 491 người, gấp gần 26 lần ngưỡng có dịch (19 người). Kinh nghiệm từ 23 nước không có dịch Covid-19 từ tháng 3-2020 đến tháng 4-2021 là tỷ lệ này không được vượt quá 30 lần.

Trong trường hợp này, số chỗ cách ly phải chuẩn bị tối đa là: 30 lần ngưỡng có dịch x 200 (ở các thành phố), x 100 (các tỉnh đồng bằng), x 50 ở các tỉnh miền núi.

Nếu TP Hồ Chí Minh có dịch, với số người đang được điều trị là 1.000 (gấp 10,5 lần ngưỡng có dịch) thì phải chuẩn bị 1.000 x 200 = 200.000 chỗ cách ly, đây là điều hết sức khó khăn. Còn nếu có 2.500 người đang được điều trị (gấp 26 lần ngưỡng có dịch) thì cần tới 500.000 chỗ cách ly. Đòi hỏi này không khả thi. Nếu Hà Nam có 90 người được điều trị (gấp 10 lần ngưỡng có dịch) thì phải chuẩn bị 90 x 100 = 9.000 chỗ cách ly, sẽ là thách thức rất lớn. Vì vậy, các địa phương cần thấy trước nguy cơ “vỡ trận” về chỗ cách ly và phương tiện, lực lượng xét nghiệm nếu để số người đang được điều trị vượt ngưỡng có dịch 10-20 lần, từ đó dồn mọi sức lực để khống chế gia tăng lây nhiễm.

3. Các địa phương phải có đề án liên kết bảo đảm cách ly hiệu quả

Hiện nay, việc tổ chức cách ly đã bộc lộ nhiều hạn chế. Vì vậy, Bộ Y tế cần có chỉ đạo các địa phương kết hợp các lực lượng: Y tế, quân đội, công an, các đơn vị cách ly có đề án liên kết bảo đảm yêu cầu cách ly được thực hiện nghiêm ngặt nhất là khi quy mô cách ly lớn.

4. Ngăn chặn hiệu quả xâm nhập trái phép

Xâm nhập trái phép đang là nguy cơ mang lây nhiễm vào Việt Nam lớn nhất. Cần làm rõ động cơ người xâm nhập trái phép. Nếu người Việt Nam ở nước ngoài (Lào, Campuchia...) về nước để bảo đảm an toàn tính mạng của họ vì đang ở nơi có dịch thì cần công khai thời gian, quy trình, địa điểm đón và cách ly họ, làm cho việc họ về nước có chủ trương, tổ chức và kiểm soát được phù hợp với tình hình ở Việt Nam.

Còn công dân nước ngoài xâm nhập trái phép vào Việt Nam phải xử lý thật nghiêm để triệt tiêu động lực xâm nhập trái phép của các đối tượng này.

5. Do lây nhiễm trong nước đang ở giai đoạn bùng phát thành dịch trong tháng 5-2021 nên đề nghị tạm dừng cho người nước ngoài từ các nước có dịch nặng vào Việt Nam trong vòng 4 tuần tới, trừ các trường hợp thật đặc biệt.

6. Bộ Y tế cần có hướng dẫn các địa phương cần làm gì khi:

a. Một địa phương chưa có hoặc không còn người lây nhiễm cộng đồng, song các địa phương khác có lây nhiễm, có dịch thì phải làm gì, đặt ra mục tiêu phòng dịch thế nào (hiện nay có 15 tỉnh không có lây nhiễm cộng đồng).

b. Một địa phương xuất hiện lây nhiễm cộng đồng nhưng chưa có dịch thì phải làm gì để đạt mục tiêu không để xảy ra dịch (hiện nay có 32 tỉnh, thành phố thuộc diện này).

c. Một địa phương bắt đầu có dịch, ở mức rất nhẹ, không quá 10 lần ngưỡng có dịch thì phải làm gì, báo cáo thế nào về tình hình dịch với các tỉnh giáp ranh, Bộ Y tế và thực hiện kế hoạch ngăn chặn dịch với các tỉnh giáp ranh (hiện nay có 13 tỉnh, thành phố thuộc diện này).

d. Một địa phương có dịch nhẹ với tỷ lệ người đang điều trị/1 triệu dân gấp 10 lần, 20 lần ngưỡng có dịch thì cần phải làm gì, trách nhiệm của các tỉnh giáp ranh và Trung ương phải hỗ trợ thế nào để kéo giảm số người đang điều trị/1 triệu dân xuống dưới 10 người, hết dịch (hiện nay, Đà Nẵng, Bắc Giang, Bắc Ninh thuộc diện này).

7. Để các địa phương chủ động phòng, chống dịch hiệu quả phải thực hiện phương châm "5 tại chỗ", trong đó tại chỗ đầu tiên là xác định nhiệm vụ tại chỗ.

Ứng với 4 mức lây nhiễm và có dịch nêu trên, mỗi cấp chính quyền, mỗi cơ quan, đơn vị, mỗi ngành (công an, quân đội, y tế) và cấp ủy căn cứ hướng dẫn của Bộ Y tế cần tự xác định nhiệm vụ của mình là gì, từ đó triển khai "4 tại chỗ" khác: Chỉ huy tại chỗ; lực lượng chuyên môn (con người) tại chỗ; thiết bị, vật tư, phương tiện tại chỗ; hậu cần tại chỗ.

8. Chuẩn bị khả năng một số tỉnh, thành phố bầu cử trong trạng thái có dịch

Đến ngày 17-5-2021, 16 tỉnh, thành phố có trạng thái lây nhiễm Covid-19 vượt ngưỡng có dịch (10 người đang điều trị/1 triệu dân). Đến ngày bầu cử 23-5-2021 có thể sẽ có thêm một số tỉnh cũng thuộc nhóm này. Trên cơ sở xem xét mức độ lây nhiễm ở từng quận, huyện mà mỗi tỉnh, thành phố xác định quận nào, huyện nào đã vượt ngưỡng có dịch để từ đó tổ chức bầu cử cho phù hợp, bảo đảm an toàn dịch và bầu cử đúng quy định.

9. Cần thay đổi cách truyền thông về tiêm vaccine, tránh gây ngộ nhận, chủ quan trong phòng, chống dịch ở một bộ phận nhân dân vì cho rằng việc tiêm vaccine trong vài tháng tới sẽ làm giảm đáng kể nguy cơ lây nhiễm Covid-19 ở Việt Nam. Việc tiêm vaccine ở Việt Nam đến nay đạt khoảng 1% dân số đã tiêm một lần, trong khi để đạt miễn dịch cộng đồng phải tiêm hai lần cho khoảng 70% dân số. Tức là chúng ta cần khoảng 135 triệu liều vaccine. Hiện nay chưa thấy khả năng Việt Nam nhận được khoảng 100 triệu liều vaccine trong 4 tháng tới. Bộ Y tế cần công bố lịch tiêm lần 1 và lần 2 đồng thời để các cơ quan và người được tiêm biết.

Tình hình lây nhiễm và dịch ở Việt Nam hiện nay cao hơn nhiều so với 3 làn sóng lây nhiễm trước. Thực tế, chúng ta đã bước vào trạng thái một nước có dịch Covid-19, song còn ở mức rất nhẹ. Tỷ lệ người đang điều trị/1 triệu dân chỉ khoảng 17 người, trong khi bình quân thế giới hiện là 2.156 người, gấp 126 lần của Việt Nam. Với kinh nghiệm phòng, chống dịch thành công trong hơn một năm qua, tham khảo bài học và kinh nghiệm các nước, khắc phục những hạn chế đã bộc lộ, chúng ta hoàn toàn có thể khống chế thành công làn sóng lây nhiễm thứ tư, đưa đất nước Việt Nam trở về trạng thái bình thường mới, không có dịch, tuy còn lây nhiễm cục bộ, quy mô nhỏ.

3 địa phương có dịch nặng nhất hiện nay là Đà Nẵng (có 229 người đang điều trị), Bắc Giang (186 người đang điều trị), Bắc Ninh (184 người đang điều trị), với tổng số người đang điều trị là 758 người, chiếm 50% số người đang điều trị của cả nước (1.504 người). Dịch tại 3 địa phương đều chưa đến đỉnh. Nếu tại 3 địa phương này việc chống dịch bám sát 3 bài học và 2 kinh nghiệm phòng, chống dịch thành công của 23 nước không có dịch trên thế giới thì sau hai tháng nữa, 3 địa phương sẽ trở về trạng thái hết dịch.

Để việc phòng, chống dịch Covid-19 ở nước ta chuyển sang giai đoạn mới, trên nền tảng tiêm vaccine cho đa số người dân, Việt Nam cần đẩy nhanh việc nghiên cứu, thử nghiệm và sản xuất vaccine trong nước, đồng thời tận dụng các cơ hội để mua vaccine từ các nguồn hợp pháp trên thế giới.

GS, TS NGUYỄN THIỆN NHÂN, nguyên Ủy viên Bộ Chính trị, nguyên Bí thư Thành ủy TP Hồ Chí Minh