Bất cập bộc lộ

Trong cuộc họp song phương tại thủ đô Brúc-xen (Brussels) giữa Chủ tịch Hội đồng châu Âu Đô-nan Tu-xcơ (Donald Tusk) và Thủ tướng Thổ Nhĩ Kỳ A-mét Đa-vu-tô-glu (Ahmet Davutoglu), hai bên đã nhất trí kế hoạch đưa người di cư về lại Thổ Nhĩ Kỳ. Mục đích chính của thỏa thuận EU-Thổ Nhĩ Kỳ nhằm chặn đứng tuyến đường huyết mạch mà người di cư sử dụng để đến châu Âu và ngăn chặn bọn buôn người bằng cách cứ một người di cư được chấp nhận là tị nạn Xy-ri từ Thổ Nhĩ Kỳ được EU tái phân bổ sẽ đổi lấy một người di cư Xy-ri được đưa trở lại Thổ Nhĩ Kỳ từ Hy Lạp. Tất cả những người Xy-ri di cư trái phép đã đến Hy Lạp từ Thổ Nhĩ Kỳ sẽ được đưa trở lại Thổ Nhĩ Kỳ, kể từ ngày 20-3. Đổi lại, Thổ Nhĩ Kỳ yêu cầu EU thúc đẩy các cuộc đàm phán kết nạp nước này vào EU; tăng gấp đôi tiền hỗ trợ người tị nạn tại nước này lên 6 tỷ ơ-rô (euro) và bãi bỏ chế độ thị thực đối với 78 triệu công dân nước này tại EU.

Những người di cư Xy-ri vượt biển từ Thổ Nhĩ Kỳ tiến vào Hy Lạp. Ảnh: greece.greekreporter.com 

Thỏa thuận là như vậy, nhưng việc thực thi không hề dễ dàng. Trong 3 ngày đầu tiên, từ 20-3 đến 22-3, những bất cập đã bộc lộ. Hàng nghìn người vẫn đổ tới Hy Lạp. Các nhà chức trách Hy Lạp cho biết những chiếc thuyền mỏng mảnh chở người di cư tiếp tục đổ về các hòn đảo của nước này. Chỉ trong đêm 19-3, có ít nhất 875 người di cư đã tới các đảo của Hy Lạp. Ngày 20-3, có tới 15 chiếc thuyền không đủ điều kiện an toàn, mỗi chiếc chở hàng chục người di cư cập đảo Lê-xbốt (Lesbos)... Các nhà lãnh đạo Hy Lạp cho biết họ đang phải đối phó với thách thức lớn về tài chính với hàng trăm nghìn người di cư bị giam chân ở đất nước đang gặp khó khăn về kinh tế bởi các nước láng giềng phía bắc đã khóa cửa biên giới, trong khi còn nhiều người nữa vẫn đang tiếp tục tới đây mỗi ngày, dù rằng với tốc độ chậm hơn. Bất chấp những bảo đảm từ phía EU về người tị nạn, Chính phủ Hy Lạp đã tuyên bố chưa thể bắt đầu gửi những người di cư Xy-ri trái phép về Thổ Nhĩ Kỳ theo đúng kế hoạch. Giới chức Hy Lạp cho rằng A-ten (Athens) cần nhiều thời gian hơn để chuẩn bị và vẫn đang đợi sự bổ sung nhân viên hỗ trợ.   

Trong khi đó, Cơ quan điều phối giải quyết khủng hoảng của Thổ Nhĩ Kỳ (SOMP) cho biết thủ tục gửi trả những người tị nạn trở lại Thổ Nhĩ Kỳ sẽ mất rất nhiều thời gian do những người này phải chờ các chuyên gia quốc tế lên danh sách và làm thủ tục trước khi có thể rời những hòn đảo tại Hy Lạp. Người phát ngôn SOMP khẳng định, với những rắc rối này, việc thực thi thỏa thuận hồi hương những người tị nạn về Thổ Nhĩ Kỳ là rất khó khăn vì hiện còn khoảng 47.500 người mắc kẹt tại các đảo của Hy Lạp.

“Phương thuốc” bị nghi ngờ

Ngoài những bất cập ở Hy Lạp và Thổ Nhĩ Kỳ, hành động chậm chạp và chính sách không dứt khoát từ EU khiến nhiều người nghi ngại. Tòa án Kiểm toán viên châu Âu đã đưa ra một báo cáo chính sách đối ngoại về di cư của EU, chỉ trích chi tiêu của khối dành cho các nước là “thiếu hiệu quả”. Một báo cáo khác thì cho rằng, việc thiếu ý chí chính trị trong các nước thành viên EU là yếu tố quan trọng nhất làm chậm lại tiến trình trên. Bên cạnh đó, việc miễn thị thực giữa EU và Thổ Nhĩ Kỳ không được coi là một tín hiệu tích cực.

Phát biểu tại cuộc họp báo sau khi kết thúc hội nghị, Chủ tịch Hội đồng châu Âu Đ.Túc-xcơ nói: “Nhìn chung, một số người có thể coi thỏa thuận này là mũi tên nhiều đích. Song thực tế phức tạp hơn nhiều...”. Trong khi đó, Chủ tịch Nghị viện châu Âu M.Xun-dơ (Martin Schulz) cũng bày tỏ quan ngại về thỏa thuận này khi cho rằng bất cứ một sự dàn xếp nào đạt được với Thổ Nhĩ Kỳ cũng không thể thay thế được chính sách di cư và xin tị nạn thực sự của EU; ông kêu gọi xem xét lại các quy định hiện hành và thành lập một lực lượng bảo vệ bờ biển và biên giới châu Âu.

Nhiều quan chức EU khác bày tỏ nghi ngại thỏa thuận với Thổ Nhĩ Kỳ khó thực hiện thành công và khó hạn chế dòng người nhập cư. Thêm vào đó, sự trao đổi giữa việc xúc tiến tiến trình gia nhập EU và miễn thị thực cho Thổ Nhĩ Kỳ với việc giải quyết cuộc khủng hoảng di cư liệu có đáng hay không và liệu nó có đem lại những hệ quả không lường trước vượt ngoài sự kiểm soát hay không, cũng là điều chưa khiến EU lo ngại. Với EU, việc miễn thị thực cho công dân Thổ Nhĩ Kỳ từ cuối tháng 6 tới đòi hỏi một bước nhảy vọt về niềm tin, bởi Thổ Nhĩ Kỳ cho tới giờ mới đáp ứng chưa được một nửa trong số 72 điều kiện cần thiết.

Giải thích sự “bế tắc” của EU, một nhà phân tích cho rằng, các nhà lãnh đạo EU đã làm mọi cách mà chưa ngăn chặn được làn sóng di cư, bởi vậy họ sẵn sàng bỏ qua sự hoài nghi của mình và chấp nhận những lo sợ về mặt pháp lý, ít ra là một cách công khai, bởi họ không còn lựa chọn nào tốt hơn. Theo nhà phân tích này, tại thời điểm hiện nay, lựa chọn duy nhất đối với EU là tiến lên và không được lùi.

Trước những nghi ngại của lãnh đạo nhiều quốc gia EU, Thủ tướng Đức A.Méc-ken (Angela Merkel), đồng chủ xướng thỏa thuận này, cho rằng có thể có những thất bại và những thách thức lớn về luật pháp, song bà hy vọng thỏa thuận này là có “động lực không thể đảo ngược”. Còn Chủ tịch Hội đồng châu Âu Túc-xcơ cho rằng, thỏa thuận là điều tốt nhất mà EU có thể làm hiện nay: “Một chút còn hơn không có”. Trong khi đó, một quan chức cấp cao của EU nói: “Rất khó, và hiện không ai có kế hoạch nào tốt hơn”.

Thỏa thuận giữa EU và Thổ Nhĩ Kỳ nhằm hạn chế dòng người nhập cư vào châu Âu có thể tan vỡ trong vòng vài tháng bởi chẳng bên nào có vẻ sẽ thực hiện được những cam kết của mình. Nước thì tỏ ra bất lực, nước thì né tránh trách nhiệm... Thật không dễ dàng gì để các bên thành công trong giải quyết vấn đề người di cư, nếu không giải quyết tận gốc vấn đề là chiến tranh hay hòa bình cho đất nước của những người di cư.

NGUYỄN HÒA