Thủ đoạn của những “gã khổng lồ” thuốc lá với châu Phi

Theo kết quả một cuộc điều tra do tờ Guardian (Anh) thực hiện mới được công bố, British American Tobacco (BAT) có trụ sở tại Anh, một trong những nhà sản xuất thuốc lá lớn nhất toàn cầu với các nhãn hiệu nổi tiếng như: 555 State Express, Kent, Craven A,... đã dẫn đầu trong “danh sách đen” này.

Một trong những thủ đoạn mà các công ty thuốc lá hay sử dụng là đe dọa. Báo Guardian xác nhận đã tiếp cận được một số lá thư, trong đó có 3 lá thư của BAT, gửi cho chính phủ các nước: U-gan-đa, Nam-mi-bi-a, Tô-gô, Ga-bông, Cộng hòa Dân chủ Công-gô, Ê-ti-ô-pi-a, và Buốc-ki-na Pha-xô. Nội dung chính của những lá thư là cáo buộc chính phủ các nước châu Phi kể trên phạm pháp, vi phạm thỏa thuận thương mại quốc tế và cảnh báo sẽ gây thiệt hại cho các nền kinh tế này nếu thực thi các quy định kiểm soát thuốc lá.

Nếu dọa dẫm không “ăn thua”, các “đại gia” thuốc lá lại giở trò kiện tụng. Ví dụ như BAT đã yêu cầu Tòa án Kê-ni-a hủy bỏ toàn bộ các quy định cấm hút thuốc lá hay nộp đơn kiện Đạo luật Kiểm soát thuốc lá của U-gan-đa là “vi hiến”.

“Trước đây, các công ty thuốc lá đa quốc gia chỉ can thiệp ngầm nhưng hiện nay, sự can thiệp đã "rõ như ban ngày". Họ công khai phản đối các chính sách y tế công cộng như trường hợp ở Kê-ni-a là một ví dụ”, T.Tia-bang (Tih Ntiabang), điều phối viên khu vực châu Phi của Liên minh Công ước Khung-một tổ chức phi chính phủ ủng hộ Công ước Khung về Kiểm soát thuốc lá của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), nhận xét.

Trong một thông cáo, BAT cho rằng: “Không có chuyện chúng tôi phản đối các quy định kiểm soát thuốc lá, nhất là tại các nước đang phát triển. Thế nhưng, khi có những cách hiểu khác nhau về việc liệu rằng các quy định đó có đúng luật hay không, chúng tôi nghĩ rằng hoàn toàn hợp lý khi nhờ tới sự trợ giúp của tòa án”.

Tờ Guardian cho biết, sự gia tăng dân số trẻ cùng với điều kiện kinh tế ngày một cải thiện đã đưa châu Phi trở thành một thị trường khổng lồ với ngành công nghiệp thuốc lá. Bên cạnh đó, tuy rằng hầu hết các nước châu Phi đã ký Công ước Khung về Kiểm soát thuốc lá của WHO nhưng chưa có nước nào thực hiện đầy đủ. “Ngành công nghiệp thuốc lá hiện đang chuyển trọng tâm sang các thị trường mới nổi ở châu Phi do lỗ hổng trong các quy định kiểm soát và nguồn lực hạn chế của khu vực”, Tiến sĩ E.Ga-ki-đô (Emmanuela Gakidou) tại Đại học Washington (Mỹ) nhấn mạnh.

Chính vì vậy, các chuyên gia y tế lo ngại các công ty thuốc lá sẽ thành công trong việc “xuất khẩu cái chết” sang các nước nghèo và châu Phi đang trở thành “chiến trường mới bức thiết” trong cuộc chiến chống hút thuốc lá trên toàn cầu. Tờ Guardian cho biết, châu Phi hiện có khoảng 77 triệu người hút thuốc lá và con số này dự báo đến năm 2030 sẽ tăng gần 40% so với năm 2010-mức tăng lớn nhất trên thế giới. Trong khi đó, WHO dự báo đến năm 2025, tỷ lệ người hút thuốc sẽ tăng tại 17 trong số 30 quốc gia châu Phi so với năm 2010. Một số nước sẽ có tỷ lệ tăng vượt bậc là Công-gô (từ 13,9% lên 47,1% dân số), Ca-mơ-run (từ 13,7% lên 42,7%), Xi-ê-ra Lê-ôn  (41,2%), Lê-xô-thô (36,9%).

Theo Guardian, có một điều đáng lo ngại là trong khi các công ty thuốc lá phủ nhận việc nhắm tới đối tượng khách hàng là trẻ em ở châu Phi thì thực tế lại cho thấy điều ngược lại. Một nghiên cứu tại Kê-ni-a do Đại học Johns Hopkins (Mỹ) và Mạng lưới Thông tin người tiêu dùng của Kê-ni-a thực hiện cho thấy, người ta vẫn bán thuốc lá dọc các con đường tới trường cho học sinh tiểu học.

“Họ đang nhắm vào trẻ em. Họ bán kẹo cùng với thuốc lá dọc các con đường tới trường”, X.Ô-chiêng (Samuel Ochieng), Giám đốc điều hành Mạng lưới Thông tin người tiêu dùng cho biết. Lý giải rõ hơn về việc này, điều phối viên T.Tia-bang cho hay, khi bán thuốc lá cho trẻ em, người bán hàng thường chia nhỏ các bao thuốc lá. “Bạn không cần phải bỏ ra 1 bảng Anh để mua một bao thuốc lá có 20 điếu. Trẻ em có đủ tiền để mua được một điếu”. Trong khi đó, các doanh nghiệp như BAT phản bác rằng, các sản phẩm của họ chỉ dành cho người lớn và bày tỏ mong muốn các cửa hàng bán theo bao thay vì bán lẻ “xét tới việc chúng tôi chú trọng đầu tư vào thương hiệu và đã có những cảnh báo sức khỏe rõ ràng trên bao bì”.

Không những vậy, người ta ngày càng quan ngại trước mối liên hệ giữa các công ty thuốc lá và các chính trị gia địa phương. “Có những cáo buộc rằng một số chính trị gia đã từng nhận hối lộ”, G.Gi-ta-li (Joel Gitali), Giám đốc điều hành Liên minh Kiểm soát thuốc lá của Kê-ni-a cho biết. Trong khi đó, P.Hốp-kin (Paul Hopkins), cựu nhân viên từng làm việc 13 năm cho BAT tại châu Phi, tiết lộ đã từng đại diện công ty hối lộ Cơ quan Thu nhập của Kê-ni-a để đổi lấy thông tin có lợi nhằm chống lại công ty đối thủ Mastermind. P.Hốp-kin còn tiết lộ mối liên hệ của một số chính trị gia đối lập hàng đầu của Kê-ni-a với BAT và Mastermind. Và một lần nữa, BAT lại phủ nhận, đồng thời khẳng định “không dung thứ việc làm sai trái trong kinh doanh tại bất kỳ đâu trên thế giới và xem xét nghiêm túc những cáo buộc về sai phạm”.

Tờ Guardian cho rằng, cái khó đặt ra đối với chính phủ các nước châu Phi là những “đại gia” như BAT lại chính là nguồn tạo công ăn việc làm ổn định cho “lục địa đen”. “Chính phủ nào cũng rất quan tâm tới tăng trưởng kinh tế. Các công ty thuốc lá ý thức được rằng họ nắm trong tay sức mạnh kinh tế này. Ngân sách của các công ty thuốc lá như BAT có thể nhiều bằng của cả khu vực châu Phi”, điều phối viên T.Tia-bang cho biết.

Cùng chung nhận định, Giáo sư P.Ô-đam-bô (Peter Odhiambo), Giám đốc Ủy ban Kiểm soát thuốc lá của Chính phủ Kê-ni-a cũng khẳng định: “BAT hoàn toàn có đủ sức cản trở chúng tôi”. Một ví dụ điển hình cho sức ảnh hưởng của BAT là trong 15 năm qua, công ty đã thành công trong việc trì hoãn thực thi các quy định hạn chế quảng bá, bán thuốc lá tại Kê-ni-a thông qua việc “chiến đấu với mọi cấp trong hệ thống tư pháp”.

Và trớ trêu thay, được làm việc cho BAT lại trở thành niềm mơ ước đối với nhiều người dân châu Phi. “Khi tôi khoảng 10 tuổi, tôi vẫn ước mơ được làm việc cho BAT. Họ luôn tự tô vẽ bản thân là một công ty có trách nhiệm-một công ty đáng mơ ước. Tất cả nhân viên BAT đều có cuộc sống khấm khá. Giới trẻ ở đây ai cũng nghĩ rằng “Tôi muốn làm việc cho BAT”, điều phối viên T.Tia-bang chia sẻ.

HOÀNG VŨ