Theo Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg, London được chọn làm địa điểm tổ chức Hội nghị thượng đỉnh kỷ niệm 70 năm thành lập NATO bởi vì đây chính là nơi đặt trụ sở đầu tiên của liên minh quân sự này sau khi Anh trở  thành một trong 12 quốc gia thành viên sáng lập vào năm 1949. NATO hiện có 29 nước thành viên và có trụ sở tại Brussels (Bỉ). Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg cho biết, hội nghị lần này là cơ hội “để giải quyết các thách thức an ninh đang nổi lên cũng như tìm kiếm cách thức đầu tư và thích nghi của NATO để bảo đảm liên minh quân sự này vẫn là một trụ cột cho sự ổn định trong nhiều năm tới”.

Chưa bàn tới kỳ vọng của Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg về kết quả của hội nghị sắp tới, chỉ cần nhìn vào những diễn biến trong thời gian qua cũng có thể thấy NATO đang không có một “sinh nhật” vui vẻ.

Các đại biểu dự Hội nghị ngoại trưởng NATO ở Brussels (Bỉ) ngày 20-11 vừa qua. Ảnh: NATO. 

Là liên minh quân sự giữa các quốc gia đồng minh phương Tây sau Chiến tranh thế giới thứ hai, mục đích ban đầu của NATO là trở thành “đối trọng” nhằm kiềm chế sức ảnh hưởng của Liên Xô. Sau khi khối Hiệp ước Warsaw và Liên Xô tan rã, thay vì biến mất, NATO đã không ngừng mở rộng lên tới 29 thành viên như hiện nay. Đông hơn không đồng nghĩa với mạnh hơn, sự chênh lệch về tiềm lực quân sự, vị thế của các thành viên cũng tạo ra nhiều bất cập, khiến khả năng chia sẻ trách nhiệm trong NATO không đồng đều. Từ sau sự kiện 11-9-2001, trong khi Mỹ tăng cường đầu tư để phát triển sức mạnh quân sự, châu Âu lặng lẽ cắt giảm ngân sách quốc phòng, nhất là giai đoạn sau khủng hoảng tài chính 2008, khiến cho sự mất cân bằng giữa hai bờ Đại Tây Dương ngày càng trầm trọng. Trong vòng 20 năm qua, tỷ trọng của Mỹ trong chi tiêu quốc phòng của NATO đã tăng mạnh từ 50% lên 70%. Cũng vì lẽ đó mà không ít lần Tổng thống Donald Trump chỉ trích NATO là “lỗi thời” và các nước đồng minh NATO ở châu Âu đang “ăn bám” Mỹ. “Cuộc chiến” giữa Mỹ và châu Âu về đóng góp chi tiêu quốc phòng đã phơi bày rạn nứt của NATO. Điều đáng nói là khi mâu thuẫn giữa Mỹ và châu Âu gia tăng, việc hai đầu tàu Đức và Pháp xúc tiến tìm kiếm một “phương án B” như một động thái tất yếu để tách khỏi cái bóng của siêu cường quân sự số một thế giới lại càng cho thấy “lục địa già” đang mất lòng tin vào vai trò “người bảo vệ” của NATO.

Không chỉ là vấn đề chi tiêu quốc phòng, NATO còn không tìm được tiếng nói chung trong nhiều vấn đề khác. Đầu tiên là việc các nước thành viên bộc lộ quan điểm khác nhau về cái gọi là “mối đe dọa Nga”. Nếu Tổng thống Mỹ Donald Trump và lãnh đạo một số nước Trung Âu luôn mô tả Nga là “đối thủ tiềm năng chính” trong chính sách an ninh của NATO thì Thủ tướng Đức Angela Merkel cho rằng Moscow không phải kẻ thù của liên minh quân sự này. Tình trạng “trống đánh xuôi, kèn thổi ngược” của NATO còn được thể hiện rõ ở những động thái của thành viên Thổ Nhĩ Kỳ mua hệ thống tên lửa phòng không của một quốc gia ngoài khối, triển khai chiến dịch quân sự tại Syria bất chấp những can ngăn của các đồng minh NATO hay phần lớn các nước thành viên NATO từ chối gia nhập Liên minh An ninh hàng hải của Mỹ ở Trung Đông.

Chính vì những lục đục nội bộ như vậy mà Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đã bày tỏ hoài nghi về giá trị của Điều khoản số 5 về phòng vệ tập thể của NATO, trong đó quy định một cuộc tấn công nhằm vào một nước thành viên sẽ bị xem như là cuộc tấn công nhằm vào cả liên minh quân sự. Thậm chí, ông chủ Điện Elysee còn đưa ra một nhận định chua chát rằng NATO đang “chết não”!

Ngay trước thềm Hội nghị thượng đỉnh kỷ niệm 70 năm thành lập NATO, Hội nghị ngoại trưởng NATO ở Brussels tiếp tục phơi bày tình trạng bất đồng quan điểm giữa các thành viên của liên minh quân sự này. Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg đã ba lần từ chối bình luận về đề xuất cải tổ của Ngoại trưởng Pháp Jean-Yves Le Drian, theo đó NATO sẽ chỉ định một nhóm chuyên viên cao cấp nghiên cứu tầm nhìn về giá trị và mục tiêu của khối và báo cáo lại cho lãnh đạo các quốc gia thành viên vào năm 2021. Trong khi đó, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo cho rằng, việc NATO tiến hành tự đánh giá để bảo đảm hoàn thành các mục tiêu đề ra là “rất phù hợp”, nhưng Washington hoài nghi liệu đây có thực sự là thời điểm thích hợp để thực hiện hoặc có phải là một cách làm đúng hay không.

NATO thực sự đang đứng trước thử thách rất lớn về sự gắn kết, tác động mạnh tới lựa chọn hướng đi trong tương lai. Theo một nhà ngoại giao châu Âu, sẽ có một “cuộc đối thoại lớn” để xác định phương hướng ngay trong lòng NATO. Cuộc hội ngộ tại London sắp tới vì thế được nhìn nhận sẽ không hề êm ả.

HOÀNG VŨ