QĐND - Trong khi chủ trương của Chính phủ hạn chế tối đa việc xuất khẩu khoáng sản thô và hướng đến ngừng xuất khẩu khoáng sản thô, thế nhưng, hơn 3 năm gần đây đây Công ty TNHH một thành viên Apatit Việt Nam (Công ty apatit) lại đang tìm mọi cách để xuất khẩu quặng apatit thô sang nhiều nước khác nhau. Đã từng có ý kiến cảnh báo rằng, việc xuất khẩu apatit rồi sẽ giống như việc xuất khẩu than, có nghĩa là, đến một lúc nào đó, chúng ta lại phải nhập khẩu khoáng sản đã xuất với giá cao gấp nhiều lần…

Vận chuyển quặng apatit từ mỏ

Hàng trăm nghìn tấn quặng apatit xuất lậu?

Theo Thông tư số 08/2008/TT-BCT, ngày 18-6-2008 của Bộ Công Thương hướng dẫn xuất khẩu khoáng sản thì quặng apatit nằm trong danh mục các mỏ trong quy hoạch cân đối phục vụ hoạt động chế biến trong nước. Nhà nước chỉ được phép xuất khẩu quặng apatit loại II có hàm lượng P2O5 từ 18 đến 25% và tinh quặng của các quặng ngoài quy hoạch P2O5 nhỏ hơn hoặc bằng 18%. Số lượng xuất khẩu tối đa là 500 nghìn tấn đến hết năm 2010. Hàm lượng P2O5 quy định trong thông tư này phù hợp với tiêu chuẩn quy định của Nhà nước (TCVN) và được Công ty apatit công bố rộng rãi. Thế nhưng, ngay trong thời gian này Công ty apatit đã ồ ạt xuất khẩu hàng trăm nghìn tấn quặng apatit đều có hàm lượng P2O5 vượt quy định trong Thông tư. Thậm chí nhiều lô hàng được cho là quặng tuyển nhưng thực chất hàm lượng và độ ẩm lại đạt tiêu chuẩn quặng loại I nguyên khai theo như bảng công bố TCVN. Cụ thể, tại Chi cục Hải quan Cái Lân (Quảng Ninh), chỉ trong vòng từ tháng 4 đến tháng 6-2008 Công ty apatit đã xuất 5 chuyến hàng với tổng số 143.500 tấn quặng apatit. Trong đó, có 3 chuyến được khai báo với 92.000 tấn apatit loại 2, hàm lượng P2O5 từ 27 đến 28% và còn lại 51.500 tấn apatit tuyển nhưng đều có hàm lượng P2O5 hơn 32%.  

Tính riêng tại cửa khẩu Hải quan Cái Lân (Quảng Ninh) trong 2 chuyến hàng ngày 30-10-2009 Công ty apatit đã xuất khẩu 9000 tấn quặng với hàm lượng P2O5 là 32,83%, độ ẩm 13,82% và ngày 17-12-2009 đã xuất khẩu 13.000 tấn quặng có hàm lượng P2O5 là 33,2%, độ ẩm 12,5%. Chỉ cần căn cứ vào bảng TCVN đã được công bố thì đây là hàm lượng và tiêu chuẩn của quặng apatit loại I nguyên khai. Đặc biệt, để phù hợp với hàm lượng P2O5 phía đối tác nước ngoài yêu cầu Công ty apatit đã liên tiếp đưa ra phương án trộn các loại quặng I và II lại với nhau rồi đem xuất khẩu ra nước ngoài. Trong đó, ngày 16-9-2009 để bán quặng cho Công ty TM Quốc tế Kisan tại cảng Cái Lân Công ty apatit đã dùng đến 13.000 tấn quặng có hàm lượng P2O5 là 34%, độ ẩm 10,7% trộn với 25.500 tấn quặng có hàm lượng P2O5 là 28,3%, độ ẩm 8%. Tại cảng Hải Phòng ngày 7-10-2009 Công ty apatit đã dùng đến 12.000 tấn quặng có hàm lượng P2O5 là 34%, độ ẩm 11% đem trộn với 22.000 tấn quặng có hàm lượng P2O5 là 28,3% và độ ẩm 7%. Chỉ cần nhìn vào 2 phương án trộn này đã thấy được 25.000 tấn quặng apatit nguyên khai loại I được đem xuất khẩu ra nước ngoài.

Những bài học chưa cũ

Theo báo cáo xuất khẩu quặng apatit trong 3 năm từ 2008-2010 thì Công ty apatit đã xuất khẩu 1.504.131,85 tấn quặng các loại, doanh thu không thuế là 1.935,43 tỷ đồng, được xuất chủ yếu qua cảng Cái Lân và cảng Hải Phòng. Tuy nhiên, cách làm của Công ty apatit thì khó có ai phân biệt được đã có bao nhiêu tấn quặng apatit xuất khẩu theo đúng chuẩn quy định của chính phủ. Đồng thời với những biện pháp “phù phép” của Công ty apatit đem phối trộn để xuất khẩu thì có bao nhiêu quặng apatit loại I nguyên khai (được đánh giá là loại khoáng sản quý hiếm trên thế giới) đã xuất ra nước ngoài?

Tương tự như việc xuất khẩu quặng apatit là việc xuất khẩu của ngành than đang là một bài học rất lớn đang được dư luận đặc biệt quan tâm. Với lượng quặng apatit được xuất khẩu như hiện nay thì trong một thời gian không xa nữa loại khoáng sản quý hiếm này sẽ bị cạn kiệt. Đến lúc đó, có lẽ các doanh nghiệp trong nước muốn sử dụng quặng apatit cho sản xuất phân bón sẽ phải nhập khẩu ngược lại?

Thực tế, theo báo cáo của Công ty apatit có hai nguyên nhân khiến cho công ty này đẩy mạnh xuất khẩu quặng apatit là tạo thêm nguồn thu, nâng cao hiệu quả kinh tế và do lượng dư thừa trong phục vụ sản xuất của Nhà máy sản xuất Diamon Phốt phát (DAP) tại Hải Phòng. Trong đó, tại tờ trình đề nghị tăng sản lượng quặng 2 xuất khẩu số 217/TT-VP, ngày 8-9-2008 Công ty apatit dự kiến xuất hết chỉ tiêu của năm là 650.000 tấn, với doanh thu 850 tỷ đồng; trong này có 150.000 tấn quặng tuyển và đã vượt 150.000 tấn so với chỉ tiêu xuất khẩu. Nhưng tờ trình này, Công ty apatit đã đề nghị cho phép nâng lượng xuất khẩu quặng 2 từ năm 2009-2010 với 1 triệu tấn/năm. Đồng thời, sau khi Bộ Công Thương bằng văn bản số 5823/BCT-HC ngày 22-6-2009 cho phép xuất khẩu 200.000 tấn quặng tuyển trong năm 2009 thì ngay lập tức ngày 20-8-2009 Công ty apatit lại tiếp tục gửi văn bản báo cáo và xin được xuất khẩu tiếp 200.000 tấn quặng apatit tuyển trong năm 2010. Lý do chính được đưa ra ở đây là quặng phục vụ cho nhà máy DAP Hải Phòng nhưng đã không sử dụng hết. Như vậy, có thể thấy được rằng việc xuất khẩu quặng apatit chủ yếu là do mục tiêu hiệu quả kinh tế riêng của doanh nghiệp và đã bỏ qua việc bảo vệ nguồn khoáng sản quốc gia. Bởi nếu như biết trước được sự dư thừa đến mức phải đem đi xuất khẩu thì Công ty apatit hoàn toàn có thể điều chỉnh sản lượng để phù hợp với nhu cầu trong nước. Điều này đã đi ngược hoàn toàn với chủ trương của Chính phủ là hạn chế tối đa việc xuất khẩu quặng thô và tiến tới ngừng xuất khẩu quặng.

Theo chúng tôi được biết, quặng apatit vẫn còn được tiếp tục xuất khẩu với số lượng khoảng 500.000 tấn/năm. Nếu như tình hình kiểm soát không chặt chẽ thì những nghịch cảnh trong xuất khẩu apatit sẽ vẫn còn diễn ra và nguồn tài nguyên thiên nhiên trong nước vẫn tiếp tục bị bán rẻ ra nước ngoài. Đặc biệt hơn với đà này có thể không bao xa nữa chúng ta lại thấy được cảnh tưởng doanh nghiệp chế biến  trong nước phải nhập quặng apatit để phục vụ cho sản xuất.

 Bài và ảnh: Ngọc Linh