Lương thực cho người nghèo

Nông dân huyện miền núi Hải Hà (Quảng Ninh) thu hoạch lúa hè thu. Ảnh: MINH TRƯỜNG

Lương thực giữa các vùng "vênh” nhau lớn!

Trao đổi với chúng tôi sáng qua (15-10), Tiến sĩ Trần Văn Khởi, Trưởng phòng Cây lương thực, Cục Trồng trọt (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) cho biết: Những năm qua, nhờ ứng dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật, đưa nhiều loại giống mới có năng suất cao vào canh tác nên sản lượng lương thực (như thóc, ngô, sắn, khoai lang…) đã tăng nhanh. Trong giai đoạn 2002 đến năm 2006, sản lượng lương thực từ 43,1 triệu tấn tăng lên 48,9 triệu tấn (tăng 2,69%/năm). Chính vì vậy, lương thực bình quân đầu người tính chung trong cả nước đã tăng lên đáng kể. Nếu như năm 2002 đạt 540,5kg/người, thì đến năm 2007 đã tăng lên hơn 580kg/người, cao nhất từ trước đến nay.

Tuy nhiên, hiện nay bình quân sản lượng cây lương thực có hạt đang có sự “vênh” tương đối lớn giữa các vùng, địa phương. Năm 2007 vừa qua, trong khi các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long bình quân lương thực đầu người đạt hơn 1.075kg/người/năm, thì các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ chỉ đạt gần 287kg/người/năm. Sự mất cân đối này dẫn đến việc nhiều địa phương vẫn phải đối mặt với nguy cơ thiếu lương thực, nhất là mỗi khi xảy ra thiên tai, lũ lụt.

Có thể nói, nông dân là người trực tiếp làm ra lúa gạo nhưng lại rất khó làm giàu từ cây lúa. Bởi vì giá nông sản “lúc lên, lúc xuống” và nông nghiệp vẫn là lĩnh vực chịu nhiều rủi ro. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến an ninh lương thực, mà còn là yếu tố khiến giải quyết vấn đề nông nghiệp, nông dân, nông thôn ở khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa còn rất nhiều khó khăn. Trong dự thảo chiến lược phát triển trồng trọt đến năm 2020 do Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chuẩn bị, lúa vẫn được coi là cây trồng chủ lực. Nhưng trên thực tế, sản lượng bình quân từ cây lúa nhiều nơi vẫn rất thấp, đặc biệt là các tỉnh miền núi. Năm ngoái, sản lượng lương thực của các tỉnh thuộc khu vực Tây Bắc bình quân đạt gần 421kg/người năm, nhưng khi “quy ra thóc” thì chỉ có hơn 217kg/người/năm. Còn khu vực Tây Nguyên, tính chung sản lượng lương thực là 382kg/người/năm, nhưng riêng thóc chỉ vẻn vẹn có… 174kg/người/năm. Những số liệu trên cho thấy, những khu vực này vẫn phải “ăn độn” nhiều loại cây lương thực khác, như ngô, khoai, sắn, củ từ, củ mài… Việc “tự cấp, tự túc” loại cây chủ lực là lúa vẫn đang là bài toán khó.

Thách thức vẫn rất lớn

Theo phân tích của Viện Chính sách chiến lược Nông nghiệp - Nông thôn, hiện đang xảy ra một nghịch lý là nhóm hộ có thu nhập thấp lại có tỷ trọng chi tiêu gạo (trong tổng chi tiêu bình quân đầu người) cao. Ngược lại, nhóm hộ có thu nhập cao lại chi tiêu thấp hơn. Do vậy, những vùng có tỷ lệ hộ nghèo cao sẽ đồng nghĩa với nguy cơ thiếu đói, những vùng này lại là vùng thường bị thiên tai như úng lũ, hạn hán, rét hại, dân trí thấp và rất dễ tổn thương với biến động bất lợi về kinh tế, dẫn đến khả năng tái nghèo cao.

Tiến sĩ Nguyễn Trí Ngọc, Cục trưởng Cục Trồng trọt luận giải: Sự khởi sắc của ngành nông nghiệp, đặc biệt trong lĩnh vực trồng trọt, đã góp phần làm cho tỉ lệ hộ đói nghèo giảm nhanh. Tuy nhiên, cần có giải pháp quy hoạch, điều chỉnh, phát triển một cách đồng bộ các loại cây lương thực, nhất là lúa, ngô. Mặc dù Việt Nam nằm trong số các nước xuất khẩu gạo lớn trên thế giới, nhưng về lâu dài chúng ta vẫn có nguy cơ mất ổn định an ninh lương thực. Thách thức lớn nhất hiện nay là áp lực gia tăng dân số dẫn đến nhu cầu lương thực ngày càng cao. Trong khi đó, diện tích đất sản xuất lương thực đang có xu hướng giảm. Năm 2007, diện tích đất trồng lúa là 4,1 triệu héc-ta, giảm 360.000ha so với năm 2000, tương ứng với nửa triệu tấn thóc/năm. Cuộc khủng hoảng lương thực, tài chính, ngân hàng thế giới diễn ra trong thời gian gần đây chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến kinh tế nước ta, trong đó có lĩnh vực nông nghiệp.

Còn tiến sĩ Trần Văn Khởi, Trưởng phòng Cây lương thực nhận định: Nếu không có biện pháp nâng cao sản lượng canh tác, thâm canh tăng vụ, các địa phương miền núi như khu vực Tây Bắc và Tây Nguyên sẽ vẫn là những vùng gặp nhiều khó khăn về lương thực, thậm chí có thể xảy ra tình trạng thiếu đói cục bộ khi xảy ra thiên tai, mất mùa.

Chính sách hỗ trợ cho các địa bàn khó khăn

Những năm qua, Nhà nước đã có nhiều chương trình phát triển kinh tế nông nghiệp miền núi, vùng sâu, vùng xa như Chương trình 132, 134, 135, nhất là việc tăng đầu tư cho thủy lợi, thủy nông, hỗ trợ khai hoang phục hóa, mở rộng diện tích trồng lúa nước, lúa nương, ngô, khoai sắn… Chính vì vậy, tỉ lệ hộ nghèo đói (theo chuẩn mới) ở những khu vực này ngày càng giảm xuống, giảm áp lực hỗ trợ thiếu đói từ Trung ương và địa phương. Tuy nhiên, để phát triển ngành trồng trọt một cách bền vững, toàn diện, bảo đảm cân đối sản lượng lương thực giữa các vùng, cần phải có một chiến lược tổng thể, lâu dài. Vừa qua, Chính phủ đã chỉ đạo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn xây dựng Chiến lược bảo đảm An ninh lương thực Quốc gia, trong đó mục tiêu là phát triển hai cây lương thực quan trọng nhất là lúa và ngô, bảo đảm diện tích đất canh tác lúa đến năm 2010 phải duy trì được 4 triệu héc-ta và năm 2015 sẽ duy trì được ở mức 3,8 triệu héc-ta.

Một trong những giải pháp quan trọng là Nhà nước tăng cường đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng, hỗ trợ người trực tiếp sản xuất lúa ở vùng khó khăn, vùng thường xuyên thiếu lương thực (về giống, phân bón, tập huấn mô hình, kỹ thuật canh tác), bảo đảm nguồn lương thực tại chỗ, từng bước rút ngắn khoảng cách chênh lệch lương thực giữa các vùng; đồng thời, tiếp tục miễn thủy lợi phí cho toàn bộ diện tích đất trồng lúa có hệ thống thủy lợi, ưu tiên phát triển thủy lợi nhỏ ở miền núi để cấy lúa, hỗ trợ phát triển các hình thức hợp tác sản xuất lương thực trên cơ sở liên kết sản xuất với tiêu thụ, có chính sách ưu tiên đối với các địa phương chuyên sản xuất lúa.

Trong buổi làm việc với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chiều 14-10 vừa qua, Phó thủ tướng thường trực Nguyễn Sinh Hùng chỉ đạo: Cần chuyển Chiến lược Bảo đảm An ninh lương thực quốc gia thành Đề án An ninh lương thực quốc gia. Trong đó, phải tính toán cụ thể nhu cầu các loại lương thực (kể cả lương thực dự trữ), diện tích đất sản xuất, khả năng canh tác và phương án xuất khẩu gạo trong thời gian tới. Đồng thời, Đề án phải thể hiện rõ chính sách cho các vùng sản xuất cây lương thực khác nhau, đặc biệt là vùng khó khăn, những nơi có tỉ lệ hộ nghèo cao, để có chính sách ưu tiên cụ thể - nhất là cho người trồng lúa và vùng chuyên trồng lúa.

Với những chủ trương ưu tiên phát triển cây lương thực thông qua công tác khuyến nông, hỗ trợ vốn, giống mới cho năng suất cao, thâm canh tăng vụ, hy vọng khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa, nơi có nhiều hộ nghèo sinh sống sẽ khắc phục tình trạng thiếu đói, bảo đảm vững chắc an ninh lương thực trong những năm tới.

LÊ THIẾT HÙNG