Mối quan hệ Nga-Mỹ từng được kỳ vọng cải thiện ngay trong nhiệm kỳ đầu của ông Ba-rắc Ô-ba-ma (Barack Obama) với việc đưa ra tiến trình “cài đặt lại” quan hệ. Nút “cài đặt lại” đã được bấm, song cả Nga và Mỹ đều chưa có động thái nào cho thấy hai bên sẵn sàng cho tiến trình này. Những trục trặc trong quan hệ giữa hai nước liên tục xảy ra, từ bất đồng quan điểm trong các vấn đề toàn cầu đến các “va chạm” song phương. Đã có lúc, Mát-xcơ-va và Oa-sinh-tơn “chạm trán” nảy lửa xung quanh khủng hoảng ở U-crai-na hay cuộc chiến ở Xy-ri khiến hai nước có lúc đã tính đến chuyện “cài đặt lại” quan hệ thêm một lần nữa.
Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov (phải) và người đồng cấp Mỹ Rex Tillerson tại Hội nghị Ngoại trưởng Nhóm G20 ở Bonn (Đức) ngày 16-2. Ảnh: EPA/TTXVN
Khi còn là ứng viên tổng thống cho đến khi trở thành ông chủ Nhà Trắng, ông Đô-nan Trăm (Donald Trump) thường xuyên cam kết sẽ tìm kiếm mối quan hệ thân thiện với Mát-xcơ-va, hứa sẽ tìm giải pháp hữu hiệu "phá băng" trong quan hệ hai nước. Xứ Bạch Dương cũng hy vọng, dưới thời Tổng thống Trăm, nước Mỹ sẽ hành động chung với Nga để chống các lực lượng khủng bố ở Xy-ri, coi đây là một điểm khởi đầu tích cực cho hợp tác giữa hai nước trong tương lai trên hồ sơ Xy-ri cũng như trên những vấn đề khác.
Hy vọng là vậy, còn thực tế lại là câu chuyện khác.
Gần ba tháng sau khi lên cầm quyền, những lời ca tụng người đồng cấp Nga Vla-đi-mia Pu-tin (Vladimir Putin) của ông Trăm đã vơi dần. Sự “ngưỡng mộ” nhà lãnh đạo Nga ban đầu giờ đã được thay thế bằng thái độ “thận trọng”. Không chỉ Tổng thống Trăm, ngay cả các thành viên trong nội các Mỹ cũng có thái độ tương tự. Giọng điệu có vẻ cứng rắn hơn, được thể hiện rõ nét qua các phát biểu của Ngoại trưởng Rếch Ti-lơ-xơn và Bộ trưởng Quốc phòng Giêm Mát-tít (James Mattis) trong các chuyến công du châu Âu vừa qua, trên nhiều hồ sơ như cuộc xung đột tại U-crai-na, cáo buộc Nga can thiệp vào các cuộc bầu cử tại Mỹ và châu Âu… Đường lối cứng rắn của ông Ti-lơ-xơn và ông Mát-tít phản ánh một thực tế rằng, chính sách đối ngoại của Mỹ với Nga dưới thời Tổng thống Đô-nan Trăm sẽ “rất khó thay đổi quỹ đạo” mà những người tiền nhiệm như Ba-rắc Ô-ba-ma (Barack Obama) từng theo đuổi.
Việc Lầu Năm Góc sử dụng tên lửa Tô-ma-hốc tấn công vào căn cứ quân sự của quân đội Xy-ri ngày 7-4 với lý do “trả đũa việc nước này sử dụng vũ khí hóa học tại tỉnh Ít-líp” đã khép lại “tuần trăng mật” ngắn ngủi giữa Mát-xcơ-va và Oa-sinh-tơn. Tổng thống Pu-tin gọi vụ tấn công trên là hành động xâm lược một quốc gia có chủ quyền, vi phạm luật pháp quốc tế với một cái cớ bịa đặt, đồng thời là “đòn giáng mạnh” vào mối quan hệ Nga-Mỹ. Còn Tổng thống Trăm thì thể hiện sự thận trọng khi nói về mối quan hệ Nga-Mỹ đang xuống dốc không phanh ở thời điểm này.
Một lần nữa người ta được thấy chiến lược “cài đặt lại” quan hệ Nga-Mỹ chưa thực sự có kết quả.
Trong bối cảnh như vậy, chuyến thăm Nga lần đầu tiên của tân Ngoại trưởng Mỹ đã trở thành chuyến đi “bão táp” khi phải đối mặt với nhiều vấn đề gai góc, từ “điểm nóng” Triều Tiên, U-crai-na đến an ninh mạng, từ vụ bắn tên lửa Tô-ma-hốc vào lãnh thổ Xy-ri đến mối quan hệ song phương mà theo nhận định của Bộ Ngoại giao Nga, hiện đang "trải qua giai đoạn khó khăn nhất kể từ khi kết thúc Chiến tranh Lạnh”. Điểm đáng mừng duy nhất là chuyến thăm diễn ra “rất đúng thời điểm”, là cơ hội tốt để hai nước làm rõ triển vọng hợp tác trong tương lai.
Không có gì khác so với những phát biểu cứng rắn tại cuộc họp ngoại trưởng Nhóm các nước công nghiệp phát triển (G7) diễn ra một ngày trước đó, ông Ti-lơ-xơn tiếp tục cáo buộc các lực lượng Chính phủ Xy-ri đã lên kế hoạch, chỉ đạo và thực hiện vụ tấn công bằng vũ khí hóa học làm hàng chục người chết hôm 4-4 vừa qua, đồng thời yêu cầu Nga cần phải lựa chọn giữa việc cùng phe với các nước phương Tây hoặc hỗ trợ Tổng thống Ba-sa An Át-xát. Về phía Nga, Ngoại trưởng La-vrốp khẳng định bất cứ nỗ lực nào nhằm lật đổ Chính phủ Xy-ri đều chỉ có lợi cho tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS), đồng thời bày tỏ mong muốn một tiến trình chính trị sẽ diễn ra trong hòa bình ở quốc gia Trung Đông này.
Cuộc đàm phán dù kéo dài hơn 5 giờ đồng hồ song cũng không thể giúp hai Ngoại trưởng Nga-Mỹ tìm được tiếng nói chung giải quyết cuộc khủng hoảng ở Xy-ri. Căng thẳng Nga-Mỹ trên hồ sơ Xy-ri chắc chắn sẽ còn kéo dài bởi Oa-sinh-tơn cảnh báo sẽ tái oanh kích nếu chính quyền Đa-mát mở các cuộc tấn công mới bằng vũ khí hóa học vào dân thường. Trong khi đó, Nga cũng đe dọa sẵn sàng đáp trả Mỹ bằng quân sự nếu Oa-sinh-tơn “ra tay” với Đa-mát một lần nữa.
Điểm sáng duy nhất trong cuộc hội đàm Nga-Mỹ là việc hai bên tuyên bố rằng, giữa hai cường quốc hạt nhân hàng đầu thế giới không thể tồn tại mối quan hệ như hiện tại. Hai ngoại trưởng đã nhất trí thành lập một nhóm công tác để giải quyết những vấn đề nhỏ và giúp thúc đẩy việc bình thường hóa quan hệ giữa hai nước. Bên cạnh đó, Oa-sinh-tơn và Mát-xcơ-va vẫn để ngỏ cánh cửa hợp tác chiến lược với nhau trong các mục tiêu chung như đánh bại chủ nghĩa khủng bố, tổ chức IS tự xưng, giải quyết “điểm nóng” Triều Tiên, U-crai-na và một loạt vấn đề khác.
Dù không đạt được bước đột phá trong cuộc hội đàm ngày 12-4, song không vì thế mà cánh cửa đối thoại giữa Mát-xcơ-va và Oa-sinh-tơn hoàn toàn đóng lại. Hơn ai hết, cả Oa-sinh-tơn và Mát-xcơ-va đều hiểu rằng, chiến tranh sẽ không phải là giải pháp, là lối thoát cho các mâu thuẫn trong vấn đề Xy-ri. Bộ mặt chiến tranh luôn tàn khốc và hậu quả của nó chắc chắn sẽ làm tăng thêm đối đầu và thù hận. Việc để tồn tại những bất đồng không chỉ làm tổn hại quan hệ song phương mà còn có thể tạo tiềm ẩn đưa hai cựu thù thời Chiến tranh Lạnh vào thế đối đầu.
LINH OANH