Nhưng lần này thì khác, Tổng thống Donald Trump tới gặp đồng minh trong bối cảnh chính quyền của ông đang đối mặt với những thử thách từ Bình Nhưỡng liên quan tới vấn đề hạt nhân trên bán đảo Triều Tiên, và nhất là cuộc chiến thương mại chưa có hồi kết với Trung Quốc. Không phải ngẫu nhiên, thương mại và vấn đề Triều Tiên chiếm vị trí nổi bật trong chương trình nghị sự của Tổng thống Mỹ tại Nhật Bản lần này. Vì thế, chuyến thăm của nhà lãnh đạo Mỹ lần này không đơn thuần chỉ nhằm củng cố quan hệ ngoại giao giữa hai nước như thường thấy, mà nó còn là một phép thử đồng minh.

Nói như vậy không có nghĩa chỉ có Mỹ cần tới đồng minh trong lúc “gian khó”. Ở chiều ngược lại, đối với Nhật Bản, Mỹ luôn là trụ cột chính trong bảo đảm an ninh quốc gia và là đối tác thương mại hàng đầu. Với Nhật Bản, quan hệ đồng minh với Mỹ là “không thể đánh đổi”, trong khi Nhật Bản cũng được coi là đồng minh quan trọng nhất của Mỹ trong thế kỷ 21. 

Dưới thời Thủ tướng Shinzo Abe, Nhật Bản theo đuổi đường lối ngoại giao khéo léo với Mỹ thông qua duy trì mối quan hệ thân mật và thường xuyên với người đứng đầu chính quyền Washington. Trên thực tế, Thủ tướng Shinzo Abe đã sớm bày tỏ sự ủng hộ dành cho ông Donald Trump thông qua những lần gặp gỡ có thể nói là nhiều trên mức bình thường khi ông Donald Trump đắc cử Tổng thống Mỹ. Thủ tướng Nhật Bản cũng chính là nguyên thủ quốc gia đầu tiên gặp ông Donald Trump tại Tháp Trump ở New York, kế tiếp là các cuộc gặp khác ở Washington và khu nghỉ dưỡng Mar-a-Lago của ông Donald Trump tại Florida. Việc Nhật Bản dành cho Tổng thống Donald Trump-với vai trò quốc khách, những nghi thức tiếp đón long trọng, có phần khuếch trương trong chuyến thăm lần này một lần nữa chứng tỏ sự coi trọng của Tokyo trong quan hệ với Washington. 

Dù vậy, với chính sách đối ngoại “không biết đâu mà lần” của chính quyền Tổng thống Donald Trump, Tokyo đã không ít lần trải qua “cú sốc” vì cách cư xử của chính đồng minh. Với chính sách “nước Mỹ trên hết” cùng chủ nghĩa bảo hộ của chính quyền Tổng thống Donald Trump, Nhật Bản cũng như các đồng minh khác của Mỹ không tránh khỏi mối lo sẽ gặp rủi ro bởi chính người đồng minh lớn này. “Cú sốc” đầu tiên của Tokyo là Mỹ đơn phương rời bỏ Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), tiền thân của Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) mà Nhật Bản là quốc gia đi đầu thúc đẩy. Mới đây là việc Mỹ vẫn giữ nguyên mức thuế đối với nhôm và thép nhập khẩu từ Nhật Bản với lý do vì an ninh quốc gia, trong khi gỡ bỏ thuế đối với các hàng hóa loại này nhập từ Canada và Mexico.

Bất chấp những nhân tố có thể gây bất hòa nêu trên, Nhật Bản gần như chưa bao giờ để xảy ra chuyện rạn nứt đồng minh với Washington. Thay vào đó, nước này khôn khéo tìm cách tránh phụ thuộc vào đồng minh thông qua mở rộng quan hệ đối tác chiến lược trong và ngoài khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Nhật Bản cũng tích cực tìm kiếm và mở rộng quan hệ với các đối tác kinh tế, an ninh và ngoại giao với các thành viên của Liên minh châu Âu ở cả cấp độ song phương lẫn đa phương. 

Về phía Washington, Nhật Bản có thể là chỗ dựa trong bối cảnh Tổng thống Donald Trump đang chịu không ít áp lực từ trong nước do những ảnh hưởng tiêu cực từ cuộc thương chiến dai dẳng với Trung Quốc đối với nền kinh tế Mỹ, nhất là cộng đồng doanh nghiệp. Là một đối tác thương mại quan trọng ở khu vực, Nhật Bản có thể giúp Mỹ duy trì được sức ép với Bắc Kinh trong cuộc chiến thương mại hiện nay. 

Một trong những mục tiêu mà Mỹ đang theo đuổi trong quan hệ với đồng minh Tokyo, đó là đạt được Hiệp định Thương mại tự do (FTA) song phương. Không chỉ giúp Washington giải quyết phần nào những tác động xấu từ cuộc chiến thương mại với Bắc Kinh, FTA song phương còn được hy vọng sẽ giúp Mỹ giải bài toán đau đầu thâm hụt thương mại với Nhật. Ít ra, những điều khoản trong FTA với Nhật về hỗ trợ người tiêu dùng, doanh nghiệp hay nông dân Mỹ cũng sẽ giúp xoa dịu phần nào cơn nóng giận đang ngày càng lên cao ở nước Mỹ vì những hệ lụy từ cuộc thương chiến Mỹ-Trung.

Ngoài vấn đề thương mại, Mỹ cũng rất cần sự ủng hộ của đồng minh Nhật Bản với vai trò là một thành viên trên bàn đàm phán 6 bên trong nỗ lực giải quyết vấn đề hạt nhân trên bán đảo Triều Tiên. Các vụ thử tên lửa của Triều Tiên là một trong những nguyên nhân khiến hai đồng minh không ít lần xảy ra bất hòa, cho dù chưa tới mức căng thẳng. Vì dù sao, cả hai đều có chung một lợi ích về bảo đảm an ninh quốc gia trong đối phó với vấn đề hạt nhân Triều Tiên. Việc hai đồng minh cùng sát cánh đối phó những thách thức chung là điều quan trọng trong bối cảnh ngày càng có nhiều thách thức nổi lên, không chỉ riêng chương trình hạt nhân gây quan ngại của Bình Nhưỡng. 

Chuyến thăm của Tổng thống Donald Trump đã phần nào giải tỏa mối lo ngại về mối quan hệ đồng minh Mỹ-Nhật trong bối cảnh khu vực và thế giới có nhiều biến động. Những tuyên bố thể hiện sự nhất trí của hai bên trong giải quyết vấn đề thâm hụt thương mại, FTA song phương hay hạt nhân Triều Tiên đã góp phần củng cố mối quan hệ khăng khít này. 

Nhưng xét trong bối cảnh cả hai nước sắp có cuộc bầu cử quan trọng quyết định tới chiếc ghế quyền lực của Tổng thống Donald Trump và Thủ tướng Shinzo Abe, những gì đạt được trong chuyến thăm lần này khó có thể đưa hai nước tiến thêm một bước trong mối quan hệ đồng minh vốn còn nhiều điểm bất đồng. Vẫn còn đó những điều “bằng mặt chưa bằng lòng”, đơn cử như việc Mỹ bằng sức ép cấm vận lên ngành năng lượng Iran đã khiến nguồn cung dầu quan trọng của Nhật Bản từ Nhà nước Hồi giáo bị cản trở. Về phía Mỹ, sự “khó chịu” đối với các khoản thuế nặng nề đánh vào mặt hàng nông sản Mỹ xuất sang thị trường Nhật cũng là điều cần phải “tống khứ” theo cách nói của Tổng thống Donald Trump… Nên nhớ rằng, những nông dân Nhật Bản là những cử tri rất quan trọng đối với Đảng LDP cầm quyền của Thủ tướng Shinzo Abe. Cả hai nhà lãnh đạo đều đang cần ghi điểm trước các cử tri khó chiều ở trong nước trong bối cảnh ngày càng có nhiều mâu thuẫn lợi ích đan xen. 

Phép thử đồng minh Mỹ-Nhật trong bối cảnh hiện nay xem ra chưa thể đem lại kết quả mà cả hai bên mong muốn. Nhưng hơn lúc nào hết, thay vì những tuyên bố, Mỹ và Nhật Bản cần phải có những hành động mạnh mẽ hơn để chứng tỏ mối quan hệ trải qua nhiều sóng gió vẫn “không bỏ được nhau” và bước sang một giai đoạn mới của quan hệ đồng minh, vì lợi ích của cả hai nước. 

MỸ HẠNH