Thu hoạch tôm xuất khẩu ở huyện Cần Giờ, TP.HCM. Ảnh: Tuổi trẻ

Những năm gần đây, nuôi trồng thủy sản, trong đó con tôm đã đóng góp không nhỏ vào kim ngạch xuất khẩu của vùng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) và cả nước. Tuy nhiên, xung quanh chuyện nuôi tôm cũng còn rất nhiều việc đáng bàn. Đặc biệt, trước yêu cầu hội nhập kinh tế, mở cửa, việc phát triển con tôm gắn với yếu tố bền vững hiện vẫn là một thách thức không nhỏ đối với vùng nuôi tôm lớn nhất cả nước.

Mô hình "con tôm ôm cây lúa"

Thực tế cho thấy, mô hình tôm - lúa hai năm qua ở bán đảo Cà Mau đã đem lại hiệu quả kinh tế cao. Diện tích tôm-lúa khoảng 54.000ha đã góp phần phá vỡ tập quán độc canh cây lúa trên vùng đất này. Kết hợp vụ lúa, vụ tôm, sản lượng 300-500kg/ha đã tăng lợi nhuận khoảng 50 triệu đồng/ha/năm cho nông dân. Ước tính đến nay, người nuôi tôm đã thả nuôi gần một tỉ con giống trên diện tích khoảng 200.000ha. Giá tôm nguyên liệu gần đây tăng cao, nhiều nông dân phấn khởi tiếp tục mua con giống thả nuôi.

Một cán bộ ngành thủy sản tỉnh Kiên Giang cảnh báo: Mô hình tôm - lúa ở bán đảo Cà Mau đã chứng minh được hiệu quả kinh tế, tuy nhiên mỗi năm một vụ tôm, một vụ lúa, cần phải thực hiện đúng quy trình kỹ thuật. Nếu không chính mô hình này có thể gây ảnh hưởng xấu tới môi trường. Nước sẽ bị ô nhiễm do chất thải từ các vuông tôm nuôi không đúng quy trình kỹ thuật thải ra. Ngoài ra, nếu không tiến hành cày vùi sau mỗi vụ lúa, mầm bệnh vàng lùn - lùn xoắn lá tồn tại trong các thửa ruộng lúa mùa - tôm có nguy cơ tái phát, lây lan sang khu vực khác. Mô hình tôm - lúa cần được ngành thủy sản, nông nghiệp các địa phương hướng dẫn, tuyên truyền giúp người chăn nuôi thực hiện đúng quy hoạch, kỹ thuật, thời gian, chất lượng tôm giống, thức ăn, nguồn nước nuôi…

Năm 2006, nhiều người nuôi tôm sú công nghiệp ở Bến Tre gặp khó khăn về vốn đầu tư, do các ngân hàng đang hạn chế cho vay nuôi tôm thâm canh và bán thâm canh. Môi trường nuôi ngày một xấu, con giống kém chất lượng... nên năng suất nuôi tôm năm nay giảm, chỉ đạt bình quân 4 - 5 tấn/ha. Tuy vậy, do giá tôm sú luôn ở mức cao nên người nuôi vẫn đạt lợi nhuận khá. Anh Nguyễn Quốc Tính, người nuôi tôm ở xã Định Trung, huyện Bình Đại phấn chấn: “Gia đình tôi có 5 công đất nuôi tôm, thu hoạch được 1,3 tấn. Tuy năng suất tôm giảm nhưng giá bán cao, suốt vụ tôm lãi gần 50 triệu đồng”.

Năng suất, sản lượng tôm sú nuôi ở ĐBSCL có giảm, nhưng do giá tôm nguyên liệu luôn ở mức cao nên phần lớn người nuôi tôm vẫn lãi. Tính trung bình mỗi héc-ta tôm nuôi công nghiệp, người nuôi có thể thu lãi xấp xỉ 100 triệu đồng. Đây cũng là lý do “kích thích” người nuôi tôm vẫn không thể rời bỏ con tôm sú dù rằng họ không ít lần phải cam chịu thất bại, lao đao, khốn đốn vì con tôm. Vấn đề quan trọng đặt ra hiện nay là cần có sự liên kết bền chặt giữa người nuôi với các nhà máy chế biến để cho ra thị trường những sản phẩm tôm sạch, chất lượng cao, đồng thời bảo đảm yêu cầu giữ bền vững môi trường, sinh thái.

Nuôi tôm sạch bảo đảm sự phát triển bền vững

Để bảo đảm phát triển bền vững cho con tôm, tỉnh Cà Mau đã và đang tập trung hỗ trợ nông dân về kỹ thuật và nguồn con giống tôm sú chất lượng cao. Hiện nay, Trung tâm khuyến ngư tỉnh đang tăng cường đưa kỹ thuật nuôi tôm thông qua các lớp tập huấn khuyến ngư cho nông dân. Nguồn tôm sú giống bố mẹ sạch bệnh, an toàn, chất lượng cao vừa kết thúc giai đoạn 1, đang bước vào triển khai thực hiện giai đoạn 2. Năm 2007, nông dân Cà Mau sẽ được cung cấp nguồn giống tôm sú đảm bảo chất lượng để sản xuất được tôm thương phẩm sạch . Bên cạnh đó, tỉnh Cà Mau cũng đang thực hiện các dự án đầu tư cơ sở hạ tầng cho các vùng nuôi tôm: gồm vùng ven thành phố Cà Mau, huyện Cái Nước, với tổng mức vốn được duyệt lên đến 19,3 tỉ đồng. Các dự án này, sẽ giúp người dân chủ động về môi trường nuôi tôm, đảm bảo nguồn cung cấp tôm thương phẩm sạch, phục vụ nhu cầu chế biến xuất khẩu.

Mô hình nuôi tôm sạch cũng được tỉnh Bến Tre triển khai áp dụng, nhằm tạo sự gắn kết giữa nhà máy chế biến thủy sản trong tỉnh, đại lý cung ứng dịch vụ thủy sản, đại lý thu mua và người nuôi tôm. Tham gia mô hình này, người nuôi tôm được hỗ trợ vốn, bao tiêu sản phẩm, được thu mua nguyên liệu đúng giá thị trường... nhưng phải tuân thủ qui trình nuôi do ngành thủy sản đề ra. Hiện nay, Công ty Xuất nhập khẩu lâm thủy sản tỉnh Bến Tre được lựa chọn làm thí điểm mô hình này, sau đó nhân rộng ra trong tỉnh. Bước đầu, Công ty đã ký hợp đồng hỗ trợ vốn, bao tiêu sản phẩm với nhiều cơ sở nuôi tôm công nghiệp và các tổ hợp tác ở các huyện trên địa bàn tỉnh. Bà Trần Thị Thu Nga, Phó giám đốc Sở Thủy sản tỉnh Bến Tre cho biết: Tỉnh Bến Tre sẽ đẩy mạnh tuyên truyền, vận động người nuôi tôm sú công nghiệp, bán công nghiệp trong tỉnh phải thực hiện mô hình nuôi tôm sạch, hợp tác chặt chẽ ngành thủy sản để hạn chế rủi ro.

Mô hình nuôi tôm sạch bệnh, chất lượng cao đã và đang phát huy hiệu quả kinh tế tại Kiên Giang. Đi đầu trong phong trào nuôi tôm sạch ở Kiên Giang là Công ty Đầu tư phát triển và sản xuất Hạ Long (xã Phú Mỹ, huyện Kiên Lương) đã làm thay đổi cách nghĩ, cách làm trên vùng đất phèn nặng này. Ông Đoàn Quốc Việt, Tổng giám đốc Công ty, cho biết: "Để nuôi được tôm sạch, đòi hỏi việc đầu tư xây dựng hệ thống thủy lợi, xử lý vuông nuôi đồng bộ, hoàn chỉnh, đồng thời thức ăn, thuốc chữa bệnh cũng phải bảo đảm tiêu chuẩn chất lượng. Công ty Đầu tư phát triển và sản xuất Hạ Long hiện đang tiếp tục mở rộng diện tích nuôi tôm tại đây lên khoảng 400ha, tạo nguồn nguyên liệu phục vụ mục tiêu chế biến xuất khẩu thủy sản của tỉnh đạt hơn 100 triệu USD/năm. Diện tích nuôi tôm của Kiên Giang khoảng 128.000ha (nuôi tôm công nghiệp và bán công nghiệp khoảng 12.000ha), phấn đấu đạt sản lượng 59.000 tấn. Sắp tới, tỉnh Kiên Giang sẽ thay đổi một số cơ chế, chính sách, nhất là trong việc cho thuê, giao đất để thu hút, khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia nuôi và chế biến tôm sạch phục vụ xuất khẩu.

Việc phát triển mô hình nuôi tôm sạch, đặc biệt được chú trọng ngay từ khâu con giống đến môi trường, kỹ thuật nuôi, thức ăn không chỉ góp phần đảm bảo thắng lợi, giảm rủi ro, thất bại cho người chăn nuôi. Đây chính là việc làm thiết thực, cấp bách xây dựng uy tín, hình ảnh con tôm của Việt Nam trên thị trường quốc tế trong bối cảnh hội nhập và cạnh tranh. Mô hình nuôi tôm sạch là điều kiện để tôm thương phẩm dễ dàng chiếm lĩnh thị trường. Mô hình nuôi tôm sạch và việc quy hoạch vùng nuôi tôm rất cần được Bộ Thủy sản và các địa phương trong khu vực quan tâm chỉ đạo thực hiện, nhằm bảo đảm cung cấp nguồn nguyên liệu sạch phục vụ chế biến xuất khẩu. Đặc biệt là vấn đề con giống, thức ăn, nguồn nước…phải bảo đảm chất lượng vệ sinh.

Chúng tôi xin được dẫn lời một giám đốc công ty chế biến thủy sản ở khu vực ĐBSCL để kết thúc bài viết này: Chừng nào chúng ta xây dựng được vùng sản xuất tôm sạch, cung cấp nguyên liệu phục vụ cho các nhà máy chế biến, chừng đó nạn bơm chích tạp chất, hóa chất vào thủy sản, đặc biệt là con tôm sẽ không còn. Nếu nguồn nguyên liệu vẫn ở tình trạng thiếu hụt, bấp bênh thì việc cạnh tranh thu hút nguồn nguyên liệu để sản xuất chính là một trong những nguyên nhân khiến nạn bơm tạp chất vào con tôm vẫn còn “đất” để tồn tại. Và như thế vẫn chưa hết nỗi lo có tôm sạch đúng tiêu chuẩn để xuất khẩu.

NGUYỄN KIỂM