Tuyên bố chung ra ngày 19-5 (giờ Mỹ) như một lời "đình chiến" nêu rõ: Hai bên đã đạt được sự đồng thuận đối với các biện pháp hữu hiệu nhằm giảm đáng kể thâm hụt thương mại hàng hóa giữa hai bên. Theo đó, Trung Quốc sẽ tăng cường đáng kể việc mua sắm hàng hóa và dịch vụ của Mỹ trong một số lĩnh vực nhằm giảm khoản thâm hụt thương mại hàng trăm tỷ USD của Mỹ trong buôn bán với Trung Quốc. Để "đáp lễ", trong một động thái được coi là nhượng bộ từ phía Washington, Tổng thống Mỹ cho biết đang hợp tác với người đồng nhiệm Trung Quốc để “cứu” Tập đoàn viễn thông ZTE, vốn bị Mỹ trừng phạt nặng vì "tội" làm ăn với Iran và Triều Tiên...

Tuyên bố "đình chiến" giữa Mỹ và Trung Quốc được nhiều quốc gia trên thế giới mong chờ, đặc biệt là sau những diễn biến căng thẳng, làm dấy lên quan ngại về nguy cơ xảy ra một cuộc chiến thương mại tổng lực có thể kéo theo hệ lụy khắp toàn cầu. Việc hai nước tuyên bố không đẩy tình trạng căng thẳng leo thang; nhất trí giải quyết “một cách chủ động” những mối lo ngại về thương mại... cho thấy sự tính toán thiệt hơn của cả hai bên trước bối cảnh những con "sóng ngầm" về thương mại, mà nhìn rộng hơn là sự cạnh tranh ảnh hưởng toàn diện Mỹ-Trung, ngày một lớn, có nguy cơ vượt tầm kiểm soát.

Lấy một ví dụ cụ thể sẽ thấy rõ những tác động có thể có của một cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung như thế nào.

Có một thực tế là ngành chăn nuôi lợn Trung Quốc gặp khó khăn khi các nhà thu mua nguyên liệu chăn nuôi Trung Quốc giảm khối lượng nhập khẩu từ Mỹ, như một đáp trả trừng phạt của Mỹ. Lúc này, cả hai bên đều thiệt hại. Người chăn nuôi Trung Quốc bị đẩy giá thành phẩm lên cao, không có lãi. Người nông dân Mỹ thì không bán được sản phẩm do họ làm ra... Hệ lụy là Nhà Trắng cũng bị thiệt hại khi hành động trả đũa của Trung Quốc khiến nông dân ở các bang làm nông nghiệp giảm thu nhập, tệ hơn là bị phá sản do không bán được sản phẩm, chủ yếu cho thị trường Trung Quốc. Lúc đó, người nông dân Mỹ ở các bang vốn ủng hộ đảng Cộng hòa và ông D.Trump sẽ thôi không ủng hộ nữa. Tác động này là điều phải tính đến trong bối cảnh ông D.Trump và đảng của ông đang rất cần sự ủng hộ của cử tri trong cuộc bầu cử lập pháp vào tháng 11 tới đây.

Phân tích như vậy để thấy, nếu không giải quyết tốt tranh chấp thương mại với Trung Quốc, ông D.Trump và đảng của mình có thể tự bắn vào chân mình. Một nước cờ thương mại sai sẽ phải trả giá bằng những hậu quả chính trị. Giải quyết ổn thỏa vấn đề thương mại, chính là giải quyết ổn thỏa vấn đề chính trị. Suy rộng ra sẽ thấy ý nghĩa của đình chiến hay khiêu chiến trong thương mại không dừng lại và vo tròn trong lĩnh vực thương mại.

Để hai bên cùng thắng trong lần "đình chiến" này, sự uyển chuyển, những quyết định nhân nhượng của cả hai bên trong thời điểm nhạy cảm như hiện nay cho thấy Mỹ và Trung Quốc đều muốn gác bất đồng riêng để bắt tay giải quyết những "hồ sơ" hóc búa có tầm ảnh hưởng tới an ninh, chính trị toàn cầu, như vấn đề hạt nhân trên bán đảo Triều Tiên; vấn đề Trung Đông; thỏa thuận hạt nhân Iran... Thái độ mềm dẻo của chủ nhân Nhà Trắng cho thấy Mỹ cần sự hợp tác tích cực từ Trung Quốc trong cuộc gặp thượng đỉnh Mỹ-Triều Tiên, dự kiến diễn ra vào ngày 12-6 tới đây ở Singapore. Trong bối cảnh mà sự thành công hay thất bại của cuộc gặp Mỹ-Triều luôn vô cùng mong manh, nước Mỹ hiểu rõ giá trị của sự hợp tác này. 

Nhìn rộng hơn, thấu đáo hơn về bản chất vụ việc giữa hai nước để thấy, cuộc đua giữa hai nền kinh tế khổng lồ này mới chỉ là bắt đầu. Những gì hai bên đang làm chỉ là cuộc thử nghiệm nhỏ cho dự tính chiến lược lớn hơn. Là hai nền kinh tế lớn nhất, nhì thế giới, sự cạnh tranh, tính toán của hai cường quốc kinh tế là điều dễ hiểu.

Thực tế cho thấy, mặc dù Mỹ vẫn chiếm ưu thế trong nhiều công nghệ thương mại và quân sự, song Trung Quốc đang nhanh chóng thu hẹp khoảng cách, khiến Washington thực sự lo ngại. Đây mới là nguyên nhân chính của sự kiềm tỏa bấy lâu nay mà Bắc Kinh luôn cho rằng, Washington là người chủ động thực hiện. Kế hoạch "Sản xuất tại Trung Quốc vào năm 2025" của Bắc Kinh với những nguồn lực kinh tế khổng lồ cho đổi mới đang thực sự khiến chính quyền Tổng thống D.Trump đặc biệt lo lắng. Bởi, mục tiêu của kế hoạch này là để Trung Quốc vượt mặt Mỹ, đặc biệt trong những công nghệ tối tân như robot và trí tuệ nhân tạo. Khi công nghệ theo kịp ảnh hưởng kinh tế, Trung Quốc sẽ thực sự trở thành đối thủ đáng gờm đối với Mỹ. Khi sự cạnh tranh càng lớn, nguy cơ tranh chấp thương mại cũng vì thế tăng theo và những căn nguyên tranh chấp chưa thể bị loại bỏ trong một sớm một chiều.

Nếu không sớm giải tỏa, sóng ngầm sẽ nổi lên thành sóng thần trong tương lai, thử thách quan hệ hai nước. Đấy chính là lý do cho sự thỏa hiệp giữa hai bên nhằm tránh nguy cơ một cuộc chiến thương mại. Tuy nhiên, để loại bỏ nguy cơ tiềm ẩn thì đúng như Chủ tịch Hội đồng Kinh tế quốc gia Mỹ Larry Kudlow nói: "Việc này cần có thời gian".

NGUYỄN HÒA