Mặc dù chưa tuyên bố sẽ rút khỏi bản thỏa thuận hạt nhân nhưng tuyên bố của ông Donald Trump sẽ mở đường cho Quốc hội Mỹ xem xét tiến hành các lệnh cấm vận một lần nữa lên Tehran, thậm chí là khả năng Mỹ có thể rút khỏi bản thỏa thuận. Lý do được nhà lãnh đạo Mỹ đưa ra được cho là chưa đủ sức thuyết phục khi cho rằng thỏa thuận không bảo đảm cho lợi ích an ninh quốc gia của Mỹ. Nên theo ông, Mỹ không thể tiếp tục đi theo con đường được dự báo sẽ mang lại nhiều bạo lực, khủng bố hơn và mối đe dọa thực sự từ vũ khí hạt nhân của Iran. Ông Donald Trump đe dọa nếu không có được một giải pháp tốt, Mỹ sẽ rút khỏi thỏa thuận hạt nhân với Iran.
Không khó để đoán phía sau phát biểu về chiến lược mới về Iran của nhà lãnh đạo Mỹ là những gì. Lý do được ông Donald Trump đưa ra chỉ là cái cớ để Washington khởi động hướng tiếp cận mới trong vấn đề Iran nhằm đạt được các tham vọng của mình theo hướng cứng rắn hơn. Chính quyền Tổng thống Donald Trump đang theo đuổi việc đàm phán lại thỏa thuận hạt nhân nhằm đạt các điều khoản chặt chẽ và có lợi hơn cho Mỹ và một số nước đồng minh. Tuyên bố Iran không tuân thủ thỏa thuận hạt nhân có thể giúp Mỹ gia tăng sức ép để Tehran ngồi vào bàn đàm phán.
Trong chiến lược mới, Mỹ sẽ khôi phục các liên minh truyền thống và đối tác để cân bằng quyền lực trong khu vực. Mỹ cũng sẽ hành động để loại bỏ tất cả các nguy cơ chính quyền Iran có thể sở hữu vũ khí hạt nhân, tập trung vô hiệu hóa các ảnh hưởng gây mất ổn định ở khu vực, ngăn chặn sự hỗ trợ bị cáo cuộc của Iran cho khủng bố và các tay súng cực đoan. Dường như chính quyền Tổng thống Donald Trump đã có sự chuẩn bị từ trước khi công bố chiến lược mới và không để lãng phí thời gian để thực hiện ngay. Ngay sau khi Tổng thống Donald Trump công bố chiến lược mới, Bộ Tài chính Mỹ đã áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với Lực lượng Vệ binh cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) với các buộc “lực lượng này hỗ trợ các tổ chức khủng bố ở Trung Đông”. Trong khi đó, quân đội Mỹ cho biết đang xác định các lĩnh vực mới để có thể hợp tác với các đồng minh nhằm gây áp lực đối với Iran, qua đó hỗ trợ chiến lược mới của Tổng thống Donald Trump.
Với việc tuyên bố chiến lược mới về Iran, chính quyền mới ở Washington đã chấm dứt chính sách tránh triệt để việc can dự trực tiếp trong vấn đề Iran của chính quyền tiền nhiệm sang đối đầu trực tiếp, gây nhiều quan ngại. Nó không chỉ thổi bùng mồi lửa căng thẳng âm ỉ bấy lâu giữa Mỹ và Iran mà còn kéo theo những hệ lụy khó đoán đối với sự ổn định ở khu vực. Những bước đi của Mỹ rõ ràng đang muốn đẩy Iran vào thế bị cô lập và gây chia rẽ ở khu vực. Một loạt nước ở khu vực như Arab Saudi, Các Tiểu vương quốc Arab thống nhất, Bahrain đã lên tiếng ủng hộ chiến lược mới về Iran của Mỹ. Kiềm chế một Iran hùng mạnh và trỗi dậy ở khu vực luôn là mục tiêu của Mỹ và các nước đồng minh ở khu vực Trung Đông.
Ngoài ra, cáo buộc Iran không tuân thủ thỏa thuận hạt nhân, Mỹ đã giáng một đòn mạnh vào thỏa thuận mà cộng đồng quốc tế cho rằng đang phát huy hiệu quả này. Bản thỏa thuận hạt nhân giữa Iran và Nhóm P5+1 (gồm Mỹ, Anh, Nga, Pháp và Trung Quốc cộng với Đức), hay còn gọi là Kế hoạch Hành động toàn diện chung (JCPOA), được cho là đóng vai trò rất quan trọng trong việc bảo đảm chế độ không phổ biến hạt nhân quốc tế, cũng như hòa bình và sự ổn định ở khu vực Trung Đông.
JCPOA bao gồm một điều khoản quan trọng đó là “Iran tái khẳng định sẽ không tìm cách phát triển hay có được bất cứ loại vũ khí hạt nhân nào dưới mọi hoàn cảnh”. Tuy nhiên, sau khi thỏa thuận có hiệu lực, Iran bị phát hiện có quá nhiều máy ly tâm tiên tiến và sản xuất quá nhiều nước nặng. Nhưng cũng chưa có hành động nào bị coi là quá nghiêm trọng tới mức bị coi là vi phạm thỏa thuận. Các đánh giá gần đây, giới chức quân đội, tình báo Mỹ, các tổ chức quốc tế quan trọng và các đồng minh của Mỹ cũng không khẳng định Iran không tuân thủ JCPOA. Rõ ràng, ông Donald Trump sẽ cần có thêm bằng chứng xác thực để có thể khẳng định chắc chắn Iran không tuân thủ bản thỏa thuận này. Việc ông bỏ ngỏ khả năng Mỹ rút khỏi bản thỏa thuận và “đá quả bóng” sang sân Quốc hội Mỹ có thể sẽ càng khiến tình trạng căng thẳng với Iran thêm phức tạp, bởi Iran cũng không thể kiên nhẫn mãi. Mặc dù Iran tuyên bố sẽ theo đuổi thỏa thuận đến cùng nhưng cần phải nhớ rằng, Tehran trước đây từng nói rằng Iran cũng sẽ rút khỏi JCPOA nếu Mỹ làm như vậy. Trong khi đó, Mỹ luôn có kế hoạch cho các lệnh trừng phạt tiếp theo nhằm vào Iran, chỉ càng “chọc giận” Nhà nước Hồi giáo.
Số phận của bản thỏa thuận sẽ ra sao vẫn chưa thể khẳng định chính xác bởi các bên tham gia vẫn khẳng định vẫn tiếp tục theo đuổi việc thực thi JCPOA kể cả khi Mỹ rút ra. Nhiều khả năng Mỹ có thể bị đẩy vào tình thế đơn phương và cô lập như Tehran từng cảnh báo khi rút khỏi JCPOA vì cả Nga, Trung Quốc và châu Âu đều có quan điểm xích lại gần nhau trong việc bảo vệ thỏa thuận này.
Nhưng trong bối cảnh thế giới đầy bất ổn với những cuộc khủng hoảng và xung đột lợi ích đan xen, cũng cần tính tới khả năng bản thỏa thuận sẽ đổ vỡ bất kỳ lúc nào kéo theo những hệ lụy khôn lường. Trước mắt sẽ là nỗ lực ngăn chặn chương trình vũ khí hạt nhân ở các nước càng gặp nhiều trở ngại hơn vì một bản thỏa thuận quốc tế như JCPOA không được tôn trọng sẽ tạo ra tiền lệ xấu đối với các thỏa thuận quốc tế khác nhằm đạt được mục tiêu ngăn chặn phổ biến vũ khí hạt nhân. Thị trường dầu mỏ thế giới cũng sẽ không tránh khỏi nguy cơ bị tác động bởi Iran là một trong những “đại gia” sản xuất dầu mỏ và khí đốt hàng đầu thế giới. Không ai trông đợi một cuộc đối đầu căng thẳng ở vùng vịnh Persian sẽ xảy ra giữa Iran với Mỹ và các nước láng giềng khu vực, bởi thế giới từng chứng kiến thị trường “vàng đen” chao đảo ra sao do tình trạng bất ổn triền miên ở điểm nóng này.
Và một khi JCPOA không còn giá trị, Nhà nước Hồi giáo Iran sẽ tiếp tục theo đuổi và phát triển chương trình hạt nhân của mình với mức độ còn cao hơn. Trong bối cảnh cuộc khủng hoảng hạt nhân Triều Tiên còn đang diễn biến phức tạp, Mỹ có thể bị rơi vào thế đương đầu không mong muốn với một “Triều Tiên thứ hai” ở khu vực Trung Đông, nơi Mỹ đã hao tổn quá nhiều tâm lực và tiền của.
MỸ HẠNH