Bức tranh toàn diện, trung thực và sống động về tình hình tôn giáo và chính sách của Nhà nước Việt Nam với tôn giáo đã được giới thiệu rộng rãi cho dư luận trong và ngoài nước với việc Ban Tôn giáo chính phủ cho công bố sách trắng “Tôn giáo và Chính sách tôn giáo ở Việt Nam”.
Đây là lần đầu tiên Việt Nam công bố sách trắng về tôn giáo để khẳng định những gì mà chúng ta đã và đang làm trong việc thực hiện một trong những quyền cơ bản của con người là “tự do tín ngưỡng, tôn giáo”. Tuy nhiên, không phải đến bây giờ vấn đề tôn giáo ở Việt Nam mới được đặt ra, mới nhận được sự quan tâm và bảo đảm bằng các chính sách cụ thể của Nhà nước Việt Nam.
Thực tế, ngay từ những ngày đầu lập nước, Nhà nước Việt Nam dân chủ Cộng hoà đã vạch ra những chính sách đúng đắn về tôn giáo. Trong phiên họp đầu tiên của Chính phủ lâm thời ngày 3-9-1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nêu sáu vấn đề cấp bách cần giải quyết, trong đó có việc thực hiện “tín ngưỡng tự do, Lương Giáo đoàn kết”. Đây là quan điểm cơ bản mà sau đó đã được củng cố, phát triển xuyên suốt qua các hiến pháp sau này.
Đi vào cụ thể, Hiến pháp đầu tiên năm 1946 ngay sau khi Việt Nam giành được độc lập nêu rõ “Mọi công dân có quyền tự do tín ngưỡng”. Sau khi đất nước thống nhất, Hiến pháp năm 1980 đã ghi “Công dân có quyền tự do tín ngưỡng, theo hoặc không theo một tôn giáo nào. Không ai được lợi dụng tôn giáo để làm trái pháp luật và chính sách của Nhà nước”. Hiến pháp năm 1992 tiếp tục khẳng định “Công dân có quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo, theo hoặc không theo một tôn giáo nào. Các tôn giáo đều bình đẳng trước pháp luật. Những nơi thờ tự của các tín ngưỡng, tôn giáo được pháp luật bảo hộ. Không ai được xâm phạm tự do tín ngưỡng, tôn giáo, hoặc lợi dụng tín ngưỡng, tôn giáo để làm trái pháp luật và chính sách của Nhà nước”.
Gần đây nhất, ngày 18-6-2004, Uỷ ban Thường vụ Quốc hội khoá XI đã thông qua Pháp lệnh tín ngưỡng tôn giáo. Đây có thể coi là văn bản quy phạm pháp luật có giá trị pháp lý cao nhất, vừa điều chỉnh trực tiếp lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo, vừa thể chế hoá đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước ta về tín ngưỡng, tôn giáo, nhằm tạo cơ sở pháp lý bảo đảm cho công dân thực hiện quyền cơ bản về tự do tín ngưỡng, tôn giáo, đồng thời nâng cao hiệu lực quản lý Nhà nước về lĩnh vực này. Một điểm đáng nói ở đây là Pháp lệnh có sự tham khảo luật pháp về tôn giáo của một loạt nước trên thế giới và khu vực như Pháp, Đức, Nga, Trung Quốc, Xin-ga-po, Lào...Như vậy có thể thấy văn bản quan trọng này có sự tiếp cận ngang bằng với luật pháp quốc tế, các quy phạm pháp luật về vấn đề tôn giáo của các nước trên thế giới và khu vực.
Công bố sách trắng là một dịp để chúng ta giúp bạn đọc trong và ngoài nước, các nhà nghiên cứu và tất cả những ai quan tâm hiểu rõ và đầy đủ hơn về tình hình tôn giáo và chính sách của Nhà nước Việt Nam với tôn giáo, vừa là để khẳng định trên thực tế những chính sách đó không phải là các tuyên bố trên giấy mà đã được cụ thể hóa bằng thực tế phát triển mạnh mẽ của các tôn giáo ở Việt Nam.
Nhìn lại 20 năm thực hiện chính sách đổi mới với tôn giáo, chúng ta có thể tự hào để khẳng định rằng, nỗ lực của Nhà nước Việt Nam trong việc đảm bảo trên thực tế quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo cho người dân đã đem lại những kết quả quan trọng. Chỉ xin nêu ra vài thí dụ. Theo số liệu thống kê, hiện ở Việt Nam có 16 tổ chức tôn giáo của 6 tôn giáo được Nhà nước công nhận tư cách pháp nhân. Trên cả nước có gần hai mươi triệu tín đồ của sáu tôn giáo (chiếm 25% dân số), 56 ngàn chức sắc, nhà tu hành và 25 ngàn cơ sở thờ tự.
Những sinh hoạt tôn giáo tập trung, các nghi lễ tập thể có tính bắt buộc của giáo luật các tôn giáo được tôn trọng. Một số lễ hội của các tôn giáo được tổ chức rầm rộ với quy mô lớn như Lễ hội Nô-en, Lễ Phật Đản, Lễ hội La Vang…trở thành sự kiện quan trọng không chỉ của riêng đồng bào tôn giáo mà còn là ngày hội chung của toàn dân, lôi cuốn hàng vạn người tham gia.
Sự thật đó đã có sức thuyết phục mạnh mẽ đối với cộng đồng quốc tế. Với những gì chứng kiến khi đến Việt Nam, nhiều người nước ngoài đã ví Việt Nam như một bảo tàng tôn giáo của thế giới bởi sự phát triển đa dạng của các tôn giáo. Mới đây, trong buổi tiếp Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng tại Tòa thánh Va-ti-can, Giáo hoàng Bê-nê-đích XVI đã đánh giá Việt Nam là hình mẫu về tự do tôn giáo, tín ngưỡng ở Châu Á.
Với việc công bố sách trắng “Tôn giáo và chính sách tôn giáo ở Việt Nam”, chúng ta đã có cơ sở quan trọng cả về lý luận và thực tiễn để phản bác lại những thông tin sai lệch về tình hình tôn giáo ở Việt Nam, đấu tranh với những âm mưu của các thế lực thiếu thiện chí đang tìm cách lợi dụng vấn đề tự do tôn giáo, tín ngưỡng để gây áp lực với Việt Nam, ngăn cản sự phát triển của các quan hệ đối ngoại của Việt Nam với các nước.
Nhìn lại lịch sử dân tộc, trong chiến đấu bảo vệ tổ quốc cũng như khi xây dựng đất nước trong hòa bình, đồng bào các tôn giáo luôn là một bộ phận không thể tách rời trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam. Với phương châm sống “tốt đời, đẹp đạo”, họ đã góp phần tích cực vào việc thực hiện chính sách đại đoàn kết dân tộc và đổi mới đất nước, cùng toàn dân xây dựng đất nước ngày càng phồn vinh, tươi đẹp. Chúng ta cho rằng, với nội dung chứa đựng những chủ trương cơ bản trong chính sách của Nhà nước Việt Nam về tôn giáo, Sách trắng sẽ là công cụ quan trọng trong việc triển khai trên thực tế các hoạt động nhằm tiếp tục đảm bảo quyền tự do tôn giáo, tín ngưỡng cho người dân Việt Nam.
MẠNH TƯỜNG