QĐND - Đại tá Trần Trọng Trung, cán bộ cách mạng tiền khởi nghĩa, Phó trưởng ban Tổng kết-Biên soạn lịch sử Bộ Tổng tham mưu, đã về cõi vĩnh hằng vào hồi 8 giờ 50 phút ngày 27-11-2013 tại Bệnh viện Trung ương Quân đội 108. Ông sinh ngày 15-5-1923, tại xã Trà Lũ, huyện Xuân Trường, tỉnh Nam Định trong một gia đình nông dân nghèo. Lên 3 tuổi, ông phải theo cha mẹ lên sống ở Tuyên Quang để cha làm phu kéo thuyền và mẹ làm phu tại mỏ kẽm Tràng Đà. Tại đây, ông được học qua tiểu học và có vốn ngoại ngữ khá cả tiếng Pháp và tiếng Anh.

Hết tiểu học, ông lên Bản Di, Bắc Kạn làm thông ngôn và thư ký kế toán để sống và tiếp tục học trung học. Trong thời gian này, ông được đồng chí Trần Hổ-người chỉ đạo phong trào cách mạng ở Bản Di thuộc châu Chợ Đồn giác ngộ, hoạt động trong tổ chức bí mật của công nhân tại cơ sở làm việc.

Đại tá Trần Trọng Trung.

Sau Nhật đảo chính Pháp (ngày 9-3-1945), ông về Chiêm Hóa giành chính quyền ở đây, sau đó được đưa đi Tân Trào theo học Trường Quân chính kháng Nhật do đồng chí Võ Nguyên Giáp tổ chức huấn luyện. Trong thời gian học tập, ông nhiều lần được gặp “Ông già cách mạng” và sau này mới biết đó là lãnh tụ Hồ Chí Minh. Do có vốn ngoại ngữ khá, ông được Bác Hồ và đồng chí Võ Nguyên Giáp giao nhiệm vụ giao tiếp với phái đoàn quân Đồng minh do Tô-mát chỉ huy, vừa nhảy dù xuống Tân Trào giải quyết những công việc giữa Việt Minh và quân Đồng minh theo yêu cầu của phái đoàn.

Sau Cách mạng Tháng Tám, ông trở về Hà Nội, được giữ lại làm việc tại cơ quan Bộ Tổng tham mưu, với cương vị người giúp việc Tổng Tham mưu trưởng Hoàng Văn Thái. Từ đó cho đến Toàn quốc kháng chiến, rồi cuộc “thiên đô” lịch sử lên Việt Bắc, những năm tháng kháng chiến gian khổ tại căn cứ địa, ông luôn có mặt ở cơ quan Bộ Tổng tham mưu, Tổng hành dinh, là người tham gia, chứng kiến hầu như toàn bộ những sự kiện lịch sử, những hoạt động chính của các cơ quan này. Khi làm việc tại Bộ Tổng tham mưu, ông được tham gia nhiều chiến dịch quan trọng từ Việt Bắc-Thu Đông 1947 đến Chiến dịch Điện Biên Phủ 1954. Trong Chiến dịch lịch sử Điện Biên Phủ, do thông hiểu ngoại ngữ, ông được phân công làm công tác địch vận. Ông đã làm hết sức mình để vận động được nhiều binh lính địch bỏ súng đầu hàng.

Sau Chiến dịch Điện Biên Phủ, ông trở lại Tổng hành dinh và từ năm 1956 đến 1964, ông đảm nhiệm chức Tham mưu trưởng Lữ đoàn pháo binh 364. Từ năm 1965, trước yêu cầu công tác tổng kết chiến tranh, ông lại trở về cơ quan Tổng hành dinh làm việc tại Ban Tổng kết chiến lược trực thuộc Quân ủy Trung ương, do đồng chí Hoàng Văn Thái trực tiếp phụ trách, tổng kết cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược.

Sau cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước 1975, ông làm việc ở Viện Khoa học Quân sự. Tại đây, ông có thêm điều kiện nghiên cứu sâu hơn những vấn đề chiến lược của Tổng hành dinh trong hai cuộc chiến tranh giải phóng; đồng thời ông tham gia tổng kết cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. Từ năm 1979 đến 1989, ông công tác tại Ban Tổng kết-Biên soạn lịch sử Bộ Tổng tham mưu.

Trong thời gian này, bên cạnh các công trình khoa học lịch sử quân sự khác, ông cùng ban hoàn hành công trình đồ sộ: “Lịch sử Bộ Tổng tham mưu trong kháng chiến chống Pháp (1945-1954)”. Trong cuốn hồi ký “Những năm tháng quyết định” của Đại tướng Hoàng Văn Thái (Nhà xuất bản QĐND, xuất bản năm 1985, nhân kỷ niệm 10 năm Đại thắng Mùa xuân 1975) cũng có phần góp sức không nhỏ của ông.

Đại tá Trần Trọng Trung, bậc thầy ngành tổng kết chiến tranh và lịch sử quân sự của Bộ Tổng tham mưu, Tổng hành dinh, người đã làm việc không biết mệt mỏi, đã cống hiến hết thảy sức lực và trí tuệ của mình cho công tác tổng kết chiến tranh và biên soạn lịch sử quân sự Việt Nam trong nhiều năm qua.

Không được sống và làm việc cùng ông, nhưng trong nhiều năm, khi tiếp xúc với ông, chúng tôi cũng như mọi người đều thấy đó là con người của công việc, con người ấy gắn liền với những sự kiện lịch sử mà không phải ai cũng có được. Thế mạnh của ông là người chứng kiến lịch sử, người có trí tuệ sáng suốt, có trí nhớ tuyệt vời, có sức làm việc không biết mệt bởi tình yêu nghề nghiệp.

Chính vì thế với tuổi 90, ông vẫn miệt mài bên con chữ, bên những tập bản thảo, bên những trang tư liệu và bằng kinh nghiệm vốn có của mình đã cho ra đời nhiều công trình lịch sử cho nền khoa học quân sự Việt Nam thế kỷ 20.

Khi đã về nghỉ hưu, Đại tá Trần Trọng Trung vẫn tập trung nghiên cứu và hoàn thành nhiều công trình và đã được xuất bản. Một số công trình của ông trong những năm gần đây như: “Một số văn kiện chỉ đạo chiến cuộc Đông Xuân 1953-1954 và Chiến dịch Điện Biên Phủ”; “Hai bộ thống soái trước bàn cờ Điện Biên Phủ”; “Tổng Tư lệnh Võ Nguyên Giáp”; “Bộ Tổng Tham mưu-những năm chiến đấu trong vòng vây”, đề cập một giai đoạn lịch sử đầy cam go của cơ quan tham mưu chiến lược, khi đất nước còn bị bao vây tứ bề, mọi cái bắt đầu từ con số không.

Đại tá Trần Trọng Trung ra đi đã để lại cho gia đình, bạn bè, đồng chí niềm tiếc thương vô hạn; để lại cho anh em đồng nghiệp tấm gương, hình ảnh một con người đam mê nghiên cứu lịch sử, đam mê công việc tổng kết chiến tranh và biên soạn lịch sử, làm việc không hề biết mỏi cho những công trình vì sự nghiệp quân sự quốc phòng của đất nước.

Xin thắp nén tâm nhang trước linh hồn ông-bậc thầy ngành tổng kết chiến tranh và lịch sử quân sự Bộ Tổng Tham mưu.

Đại tá, TS NGUYỄN THÀNH HỮU