QĐND - Trong chiến dịch tiến công Đồng Xoài (từ 11-5-1965 đến 22-7-1965), Bộ chỉ huy chiến dịch (Bộ chỉ huy Miền) chọn thị trấn Đồng Xoài làm khu vực quyết chiến chiến dịch và trận đánh Chi khu Đồng Xoài là trận đánh then chốt quyết định.

Chi khu Đồng Xoài (nay là trung tâm thị xã Đồng Xoài, tỉnh Bình Phước) nằm trên khu vực ngã tư Quốc lộ 14 và tỉnh lộ 2, là cứ điểm mạnh trong tuyến phòng thủ sông Bé bảo vệ tây bắc Sài Gòn. Từ đây, địch có thể khống chế cả một vùng rộng lớn từ Đồng Phú, Chơn Thành đến Bình Long, Phước Long, cả các trục đường giao thông huyết mạch nối miền Đông Nam Bộ với  nam Tây Nguyên và Đông Cam-pu-chia. Vì thế, địch không chỉ xây đắp trong chi khu hàng loạt hầm ngầm, công sự kiên cố, chướng ngại vật phức tạp, canh phòng nghiêm ngặt mà còn luân phiên bố trí các đơn vị thiện chiến với số quân trên dưới 2000 và luôn được phi pháo các loại yểm trợ.

Cán bộ Bộ tư lệnh chiến dịch Đồng Xoài vượt sông vào vị trí tập kết chiến dịch. Ảnh tư liệu

Nhằm tiêu diệt cứ điểm lợi hại này, Bộ tư lệnh chiến dịch quyết định tập trung Trung đoàn 2 (đơn vị vừa diệt Chi khu Phước Bình trong đợt 1 chiến dịch), Tiểu đoàn 2 (Trung đoàn 3) chủ lực Miền, bộ đội địa phương tỉnh Bình Long, Phước Long và du kích các xã lân cận. Trung đoàn 1 hoạt động ở vòng ngoài sẵn sàng đánh quân địch cứu viện.

Với phương pháp tác chiến “đánh điểm, diệt viện”, đêm 9-6-1965, bộ đội Trung đoàn 2 và các đơn vị phối thuộc được lệnh hành quân chiếm lĩnh trận địa. Giữa lúc bộ đội triển khai đội hình chuẩn bị 24 giờ để nổ súng, thì bất ngờ 22 giờ 40 phút, địch báo động bắn hai quả đại bác 105mm, sau đó cho quân bắn phá mạnh về các hướng ta đang tiếp cận. Tiểu đoàn 2 đảm nhiệm hướng chủ yếu tưởng bị lộ, liền cho các khẩu đội hỏa lực cối, ĐKZ, súng máy các loại bắn phá các mục tiêu hỗ trợ bộ binh phá rào mở cửa. Để xử lý tình huống ngoài dự kiến, Ban chỉ huy Trung đoàn 2 sau khi nắm chắc bộ đội đã cơ bản chiếm lĩnh xong trận địa được phân công, lập tức ra lệnh cho các đơn vị tiến công sớm hơn dự định.

Bị quân ta tiến công trên hai hướng, chỉ huy địch vừa cho binh sĩ trong các lô cốt, chiến hào tuyến 2, tuyến 3 (ngoài cùng) đánh trả, vừa huy động 4 đại đội ở hai đồn bảo an và biệt động trong chi khu (có cơ giới yểm trợ) cơ động ra chặn diệt ta. Trận đánh trở nên giằng co ác liệt, gây cho ta nhiều thương vong.

Quyết không để tình hình phức tạp kéo dài, Ban chỉ huy Trung đoàn 2 lệnh cho các tiểu đoàn tăng cường cán bộ xuống các phân đội gặp khó khăn, xốc lại đội hình và điều chỉnh lại lực lượng, đưa các khẩu đội hỏa lực ĐKZ 75mm, súng máy cao xạ 12,7mm, đại liên, súng phun lửa lên sát hàng rào, bờ thành đất hỗ trợ cho bộ binh đánh chiếm đầu cầu.

Được hỏa lực trực tiếp chế áp mạnh, các phân đội chủ công của các tiểu đoàn bất chấp lưới lửa ken dày của địch, bật dậy đột phá những hàng rào còn lại. Hơn một giờ sau cửa mở thông, bộ đội trên hai hướng đồng loạt tràn lên đánh chiếm tuyến ba và tuyến hai rồi phát triển vào bên trong. Khi Tiểu đoàn 1 tiêu diệt được đồn bảo an, làm chủ khu hành chính, thì Tiểu đoàn 2 cũng áp sát được đồn biệt động. Sau 20 phút công phá mãnh liệt, Tiểu đoàn 2 đã chiếm được đồn biệt động, buộc hàng chục tên sống sót tháo chạy về sở chỉ huy trung tâm dựa vào hầm ngầm cố thủ và gọi chi viện. Bốn giờ sáng 10-6-1965, ta làm chủ cơ bản chi khu Đồng Xoài. Theo kế hoạch, các đơn vị trụ lại đào công sự, dựa vào hầm hố trong căn cứ sẵn sàng đánh địch phản kích ứng cứu giải tỏa.

Đúng như ta dự kiến, trưa 10-6-1965, địch dùng máy bay đổ Tiểu đoàn 1 (Trung đoàn 7 nhảy dù) xuống đồn điền Thuận Lợi để tiến lên giải vây căn cứ Đồng Xoài. Bộ đội Trung đoàn 1 (thiếu) bố trí ở gần đây đã nhanh chóng vận động đến bao vây tiến công liên tục tiêu diệt gọn tiểu đoàn địch vừa đổ quân xuống. Chưa cam chịu thất bại, 3 giờ chiều, địch đổ tiếp Tiểu đoàn biệt động quân 52 “dày dạn chiến trận” xuống đông bắc Đồng Xoài 2,5km, lập bàn đạp chiếm lại các mục tiêu vừa bị mất. Một tiểu đoàn (thuộc Trung đoàn 1) của ta được bộ đội địa phương hỗ trợ tiến công tiêu diệt gọn đại đội địch đi đầu, đánh thiệt hại nặng đại đội đi sau, số còn lại khiếp sợ tháo chạy tán loạn. Không còn hy vọng cứu được chỉ huy và số quân cố thủ, địch cho máy bay ném bom hủy diệt trung tâm căn cứ. Đến 17 giờ cùng ngày, quân ta mở đợt công kích cuối cùng tiêu diệt toàn bộ quân địch, làm chủ trận địa.

Chiến thắng Đồng Xoài là một trong những trận đánh then chốt của chiến dịch Đồng Xoài, không chỉ đánh dấu bước phát triển mới về phương pháp tác chiến “đánh điểm, diệt viện” (tiêu biểu là cách đánh công kiên, đánh vận động, tập kích) tiêu diệt nhiều sinh lực trên nhiều yếu địa, mà còn có ý nghĩa rất quan trọng là làm thay đổi cục diện chiến trường có lợi cho ta, bất lợi cho địch, góp phần làm phá sản hoàn toàn chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” ở miền Nam Việt Nam của đế quốc Mỹ.

Đại tá TRẦN TIẾN HOẠT