Những cột mốc cùng lịch sử hiện đại Cam-pu-chia

QĐND - Cựu Quốc vương Cam-pu-chia Nô-rô-đôm Xi-ha-núc (Norodom Sihanouk) có 90 năm cuộc đời đầy thăng trầm cùng lịch sử đất nước, với hai lần phải sống lưu vong và hai lần trở lại ngôi vua. Được Sách kỷ lục Ghi-nét đưa vào danh sách các chính khách giữ nhiều chức vụ nhất, cựu Quốc vương Nô-rô-đôm Xi-ha-núc còn được biết đến là người đa tài và hào hoa. Tuy nhiên, ẩn dưới lớp vỏ ham mê đó là một chính trị gia và một nhà lãnh đạo tinh thông luôn nỗ lực gìn giữ sự đoàn kết của đất nước...

Cựu Quốc vương Nô-rô-đôm Xi-ha-núc.

Tấm gương phản chiếu lịch sử

Là người trải qua bao nhiêu thăng trầm của lịch sử Cam-pu-chia hiện đại, cựu Quốc vương Nô-rô-đôm Xi-ha-núc đã chứng kiến Cam-pu-chia giành lại độc lập từ Pháp, trải qua thời kỳ Khơ-me Đỏ thảm khốc, cuộc chiến tranh du kích sau đó, rồi quốc gia Cam-pu-chia quân chủ lập hiến ngày nay. Ông là tấm gương phản chiếu lịch sử đầy biến động của Cam-pu-chia trong thế kỷ 20.

Sinh ngày 31-10-1922, ông Nô-rô-đôm Xi-ha-núc trải qua thời thơ ấu sung túc trong gia đình hoàng tộc và chưa từng được đánh giá là ứng viên nặng ký cho ngai vàng. Thời niên thiếu, ông được xem là một chàng trai nhạy cảm, hơi cô độc và có tài bẩm sinh về âm nhạc, phim ảnh. Ông được đào tạo Tây học ở những trường tốt nhất tại Phnôm Pênh và Sài Gòn. Năm 1941, khi ông 19 tuổi, nhà vua Mô-ni-vông (Monivong) qua đời, và người Pháp đưa ông lên ngai vàng với lòng tin rằng một hoàng tử trẻ sẽ dễ kiểm soát hơn. Nhưng sau năm 1945 đến cuối thập kỷ 1950, Quốc vương Nô-rô-đôm Xi-ha-núc có xu hướng dân tộc chủ nghĩa và bắt đầu yêu cầu Pháp trao trả chủ quyền. Năm 1953, Cam-pu-chia giành được tự do mà không có đổ máu sau gần một thế kỷ nằm dưới sự thống trị của Pháp.

Hai năm sau, Xi-ha-núc thoái vị để tổ chức một đảng chính trị lớn và đưa Cam-pu-chia vào một giai đoạn trung lập không dễ dàng ở thời kỳ đỉnh điểm của Chiến tranh lạnh. Ông chấp nhận viện trợ có hạn từ Mỹ và xây dựng quan hệ với Trung Quốc cũng như góp phần sáng lập Phong trào Không liên kết.

Năm 1960, Xi-ha-núc trở thành Quốc trưởng (với danh vị hoàng thân) sau khi cha ông qua đời. Năm 1970, tướng Lon Non (Lon Nol) được Mỹ ủng hộ tuyên bố tiến hành đảo chính khi ông Xi-ha-núc đang thăm chính thức Liên Xô và hủy bỏ chế độ quân chủ.

Cựu Quốc vương Xi-ha-núc lưu vong sang Trung Quốc để lãnh đạo một phong trào chống đối, còn tại Cam-pu-chia, Khơ-me Đỏ dần lên nắm quyền. Sau khi Pôn Pốt (Pol Pot) và đồng bọn nắm hoàn toàn quyền lực tháng 4-1975, những cuộc tàn sát và tử hình hàng loạt bắt đầu, các trại tập trung mọc lên và khoảng 1,7 triệu người Cam-pu-chia, tương đương một phần năm dân số, đã thiệt mạng.

Bản thân cựu Quốc vương Xi-ha-núc mất 5 người con và 14 người cháu dưới tay Khơ-me Đỏ. Nhà vua được phép trở lại đất nước vào năm 1976 nhưng qua can thiệp của Thủ tướng Trung Quốc Chu Ân Lai, Xi-ha-núc mới thoát án tử hình và bị quản thúc tại cung điện của ông cho tới khi Pôn Pốt bị lật đổ ba năm sau đó.

Giai đoạn 1979-1991, ông lại phải rời Cam-pu-chia, rồi trở về lãnh đạo nền cộng hòa mới. Năm 1993, khi Cam-pu-chia tổ chức những cuộc bầu cử quốc hội đầu tiên, quyền lực nhà vua được khôi phục và quốc gia Đông Nam Á này trở thành một nhà nước quân chủ lập hiến.

Đảng Bảo hoàng FUNCINPEC của con trai ông Xi-ha-núc, Nô-rô-đôm Ra-na-rít (Norodom Ranariddh), giành thắng lợi trong cuộc bầu cử và thành lập liên minh với Đảng Nhân dân Cam-pu-chia (CPP) của ông Hun Sen. Tháng 9-1993, ông Xi-ha-núc lại lên ngôi Quốc vương Cam-pu-chia. Theo Hiến pháp Cam-pu-chia, Quốc vương chỉ “trị vì nhưng không cai trị”.

Hàng ngàn người dân Cam-pu-chia ở Phnôm-pênh đã tham dự Lễ rước linh cữu của cựu Quốc vương Nô-rô-đôm Xi-ha-núc hôm 1-2. Ảnh: AP

Do bệnh tật, ông Nô-rô-đôm Xi-ha-núc phải đi lại chữa trị ở Bắc Kinh nhiều lần. Lấy lý do sức khỏe kém, Quốc vương Nô-rô-đôm Xi-ha-núc tuyên bố thoái vị ngày 7-10-2004. Do Hiến pháp Cam-pu-chia không cho phép Quốc vương tự thoái vị, nên Chủ tịch Thượng viện Chia Xim (Chea Sim) tạm nắm giữ chức Quyền Quốc trưởng đến ngày 14-10-2004, khi Hội đồng Tôn vương bầu Nô-rô-đôm Xi-ha-mô-ni (Norodom Sihamoni) - một trong những người con trai của Nô-rô-đôm Xi-ha-núc - lên làm Quốc vương mới.

Trong bài viết đăng hồi tháng 10 năm ngoái, tờ Thời báo Niu Y-oóc nhận xét, với tài thu hút và thủ thuật khéo léo, cựu Quốc vương Nô-rô-đôm Xi-ha-núc từng làm “hoa mắt” các nhà lãnh đạo thế giới bằng sự khôn ngoan chính trị của mình, và suốt cuộc đời, đã luôn tìm cách nâng vị thế quốc gia nhỏ bé của mình ở Đông Nam Á. Việc Cam-pu-chia giành được tự do năm 1953 là một ví dụ. Bằng cách sử dụng tài ngoại giao cũng như gây sức ép với các đối thủ, mà không cần sử dụng đến chiến tranh, cựu Quốc vương Xi-ha-núc giành được độc lập cho Cam-pu-chia khỏi chế độ thực dân Pháp.

Người cha của độc lập và đoàn kết dân tộc

Những câu chuyện về lối sống của cựu Quốc vương Xi-ha-núc trở thành đề tài bất tận trong giới ngoại giao, đặc biệt là khi ông chuyển sự quan tâm về những "mối tình đầu"-âm nhạc và điện ảnh. Ông khiến quan khách đẹp lòng bằng những bản nhạc saxophone, rồi ông bước chân vào điện ảnh, làm 19 bộ phim, trong đó ông đảm nhiệm hầu hết vai trò từ đạo diễn đến nhà sản xuất, biên kịch, âm nhạc và cuối cùng là cả vai nam chính.

Rất nhiều học giả, nhà nghiên cứu, thậm chí là các chính khách đều nhận xét, cựu Quốc vương Nô-rô-đôm Xi-ha-núc là một chính trị gia đầy nhiệt tâm, tài năng, đồng thời cũng là một quân vương đa tài, ngẫu hứng. Ông làm phim, vẽ tranh, sáng tác nhạc, thành lập một đội bóng của hoàng gia và một ban nhạc jazz của riêng ông. Ông cũng thích xe hơi, phụ nữ và nghệ thuật ẩm thực. Ông còn có một trang web của riêng mình. Ông Xi-ha-núc kết hôn 6 lần và có 14 người con. “Tôi là Xi-ha-núc và mọi người Cam-pu-chia đều là con cái của tôi”, ông từng nói. Tuy nhiên, ẩn dưới sự ham mê đó là một chính trị gia và một nhà lãnh đạo tinh thông luôn nỗ lực gìn giữ sự đoàn kết của đất nước và tránh cho đất nước bị các cường quốc lớn tranh giành.

Trong những năm cuối đời, cựu Quốc vương chuyển sang viết blog và lui hẳn về sau hậu trường, dành phần lớn thời gian của ông ở Bắc Kinh, trong sự chăm sóc của các bác sĩ.

Cựu Quốc vương Nô-rô-đôm Xi-ha-núc từng khẳng định, ông luôn đứng trên mọi bất đồng, thực hiện vai trò là người đoàn kết dân tộc, giống như vua Bu-mi-bôn A-đu-la-đệt (Bhumibol Adulyadej) ở Thái Lan. Mai-cơn Li-phơ (Michael Leifer), một giáo sư trường Kinh tế Luân Đôn, từng viết rằng "bí mật về sức mạnh của Xi-ha-núc nằm ở trong dân Cam-pu-chia và cộng đồng quốc tế", những người đã nhiều lần viện đến ông "như nguồn cội của sự đoàn kết dân tộc". Sau khi thoái vị, ông được phong làm Thái Thượng hoàng và được nhân dân Cam-pu-chia coi là người cha của độc lập, đoàn kết dân tộc và phát triển đất nước.

Rạng sáng 15-10-2012, cựu Quốc vương Nô-rô-đôm Xi-ha-núc đã qua đời vì bệnh tim tại thủ đô Bắc Kinh, Trung Quốc, hưởng thọ 90 tuổi.

Ngọc Hà