QĐND - Cuối tháng 4, đầu tháng 5-1972, các căn cứ của địch ở Đông Hà, Ái Tử, La Vang bị tiêu diệt, thị xã Quảng Trị (tỉnh Quảng Trị) bị uy hiếp nghiêm trọng. Mỹ - ngụy tập trung quân về quận lỵ Hải Lăng gồm Liên đoàn biệt động quân số 4 và số 5, tàn quân của Sư đoàn bộ binh số 3 và khoảng 100 xe tăng, xe thiết giáp, phối hợp với ngụy quân, ngụy quyền, không quân, pháo tầm xa hòng ngăn chặn bước tiến của quân ta. Hằng ngày, địch dùng từ 5 đến 7 chiếc máy bay OV10 hoặc L19 trinh sát thăm dò và 30 lần chiếc phản lực bắn phá vào các khu vực chúng khả nghi có Quân giải phóng hoạt động.

Nhằm tiêu diệt quân địch ở đồng bằng Quảng Trị, Bộ chỉ huy Mặt trận B5 tổ chức trận chiến đấu hiệp đồng quân binh chủng; sử dụng Trung đoàn Bộ binh 27 và Tiểu đoàn 17 bộ đội Vĩnh Linh cùng 2 đại đội xe tăng của Tiểu đoàn 66 (Trung đoàn 202) gồm 11 xe (trong đó có 5 xe tăng và 6 xe thiết giáp); bí mật cơ động lực lượng lên vị trí quy định, hiệp đồng chặt chẽ với bộ binh thọc sâu, chia cắt, bao vây, đánh đột phá nhanh, mạnh, liên tục diệt gọn quân địch, hỗ trợ cho nhân dân nổi dậy giải phóng hai huyện Triệu Phong và Hải Lăng. Nhưng khi nghiên cứu kỹ địa hình tác chiến quá trống trải và bằng phẳng, tuy có nhiều đường cơ động nhưng bị các kênh rạch, bãi lầy chia cắt. Đội hình chiến đấu lại cơ động xa, giữa ban ngày, dễ bị lộ, dưới tầm đạn pháo và máy bay bắn phá của địch nên cuối cùng chỉ dùng 5 xe (gồm 3 xe tăng và 2 xe thiết giáp). Quá trình hành quân chiếm lĩnh trận địa do thông tin liên lạc không bảo đảm, không thông thuộc địa hình và máy bay địch bắn phá ác liệt buộc các xe phải ẩn nấp.

Trong khi đó, theo hiệp đồng từ 6 giờ ngày 2-5-1972, bộ binh ta ở các mũi đã áp sát mục tiêu và đồng loạt nổ súng tiến công. Quân địch đông, chưa bị thiệt hại đã chống trả quyết liệt, cùng với không quân địch đánh phá mạnh, nên các hướng phát triển chậm. Đến 6 giờ 40 phút, chiếc xe tăng 766 vào tới quận lỵ Hải Lăng. Phát hiện mục tiêu, xe 766 bắn 3 quả đạn diệt 3 xe M113 của địch rồi tiến thẳng vào trung tâm khiến đội hình xe tăng địch bị rối loạn, tạo thời cơ cho 2 Tiểu đoàn Bộ binh 1 và Bộ binh 3 xung phong tiêu diệt, bắt sống nhiều tên. Nhưng địch phát hiện lực lượng ta ít nên tập trung binh, hỏa lực phản công dữ dội. Xe 766 buộc phải lợi dùng địa hình, địa vật bắn cháy thêm 3 xe tăng khác, hỗ trợ cho bộ binh chiến đấu và chờ chi viện.

Đến 8 giờ 20 phút, cả hai mũi tiến công vào đến quận lỵ Hải Lăng. Hướng mũi 1, xe tăng 748 do Tiểu đoàn trưởng Hoàng Ngọc Thành chỉ huy và xe thiết giáp 612, trưởng xe là đồng chí Giỏi phát hiện địch rút chạy xuống phía Nam đã nổ súng chi viện cho bộ binh, bắn cháy 1 xe tăng địch, sau đó phát triển về Diên Sanh, hợp điểm của trận chiến. Ở hướng mũi 2, xe tăng 757 do đồng chí Bùi Xuân Nhì làm trưởng xe và xe thiết giáp 652 do Trung đội trưởng Nguyễn Văn Xoang chỉ huy đã mở mũi tiến công phía Đông kết hợp với hướng tiến của xe tăng 766 và xe thiết giáp 612 hỗ trợ cho bộ binh đánh địch ở bãi cát Diên Sanh. Địch dựa vào các ổ đề kháng và xe tăng chống cự quyết liệt. Xe tăng 757 tiêu diệt được 4 xe tăng địch sau đó bị bắn hỏng ở ngã ba Tây Diên Sanh. Xe thiết giáp 652 phía sau vượt lên tiếp tục tiến công nhưng lại bị sa lầy, tiếp theo là xe tăng 766 bị trúng đạn, Đại đội trưởng xe tăng bị thương. Lợi dụng cơ hội đó, địch tổ chức phản kích hòng làm chủ trận địa. Trong lúc nguy cấp, Tiểu đội trưởng Đinh Văn Hòe đã chỉ huy tiểu đội dùng súng bộ binh và súng 14,5mm trên xe tăng đẩy lui nhiều đợt tiến công của địch. Đồng chí Hòe dùng súng B41 bắn cháy 1 xe tăng địch. Địch cho máy bay bắn phá vào đội hình của ta, các chiến sĩ xe thiết giáp 652 đã dùng lựu đạn khói ngụy trang xe và tổ chức kéo xe ra khỏi bãi lầy tiếp tục tiến công địch. Lúc này tiểu đội trưởng Đinh Văn Hòe tiếp tục dùng súng 14,5mm bắn cháy một máy bay địch và anh dũng hy sinh. Noi gương Tiểu đội trưởng Hòe, đồng chí Vũ Văn Mô, xạ thủ 14,5mm bị thương lần thứ hai, nhưng kiên quyết không rời trận địa mà nhờ đồng đội cắt bỏ chân trái bị dập nát, rồi tiếp tục chiến đấu đến hơi thở cuối cùng. Hồi 10 giờ ngày 2-5, phần lớn lực lượng của hai Liên đoàn biệt động quân số 4 và 5 cùng tàn quân Sư đoàn bộ binh 3 của địch bị tiêu diệt, ta bắt sống 560 tên, bắn cháy 15 xe tăng, xe thiết giáp, bắn rơi 1 máy bay, thu gần 100 xe tăng, thiết giáp và ô tô các loại. Trong đó, đại đội xe tăng của Tiểu đoàn 66 bắn cháy 15 xe tăng và 1 máy bay, tiêu diệt 250 tên địch và bắt sống 26 tên khác...

Từ nghiên cứu kỹ địa hình mà chúng ta sử dụng lực lượng phù hợp, đủ sức áp đảo quân địch, giảm thiểu thiệt hại và thương vong. Trận tiến công đã đạt hiệu suất chiến đấu cao, giải phóng huyện Hải Lăng, góp phần giải phóng hoàn toàn tỉnh Quảng Trị. Bài học về nghiên cứu kỹ địa hình, tổ chức sử dụng lực lượng phù hợp vẫn còn nguyên giá trị trong chiến tranh hiện đại.

Tô Kiều Thẩm (lược ghi theo lời kể của Thiếu tướng Ngô Văn Ny, nguyên Phó tư lệnh, Tham mưu trưởng Binh chủng Tăng-Thiết giáp)