Kỳ 1: Hành trình gian nan

QĐND - Những cuộc kiếm tìm gian nan, nhất là lúc ban đầu triển khai tìm kiếm, khó khăn chồng chất khi mọi dự tính đều bị thay đổi. Tuy nhiên, bằng sự quả cảm, tình thương yêu đồng đội, đồng chí đã giúp những thành viên trong các Đội tìm kiếm, cất bốc liệt sĩ vượt qua khó khăn quyết tâm thực hiện và hoàn thành nhiệm vụ.

“Bốn cùng” với nhân dân

Xác định đây là nhiệm vụ đặc biệt quan trọng, bởi việc tìm kiếm thông tin về quân tình nguyện và chuyên gia Việt Nam hy sinh qua các thời kỳ trên đất bạn nhất thiết phải dựa vào người dân nước bạn. Phương châm “4 cùng” (cùng ăn, cùng ở, cùng làm, cùng nói tiếng bạn) đã được hình thành từ trong những năm kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ, đến thời gian làm nhiệm vụ quốc tế đánh đuổi Pôn-pốt giúp nhân dân Cam-pu-chia thoát khỏi họa diệt chủng, được bộ đội ta vận dụng hiệu quả. Hình ảnh Bộ đội Cụ Hồ vẫn còn mãi khắc ghi trong lòng nhân dân nước bạn. Thượng tá Đào Văn Rinh, Chính trị viên Đội K91 (Bộ CHQS tỉnh Đồng Tháp), chia sẻ: “Khi người dân đã hiểu bộ đội Việt Nam sang đây không có mục đích nào khác là tìm hài cốt đồng đội thì họ sẵn sàng giúp đỡ. Ngay cả những hộ dân đã di dời chỗ ở đến nơi khác, khi biết được thông tin đã đưa anh em vượt hàng chục cây số về chỗ cũ chỉ nơi chôn cất liệt sĩ”.

Những ngày đầu sang Cam-pu-chia, ở các Đội chỉ vài người biết tiếng bạn hoặc anh em chỉ học được vài câu chào hỏi xã giao, còn lại chủ yếu “nói” bằng tay. Rồi khi đã dần thông thạo tiếng bạn, các anh lại tiếp tục học phong tục tập quán của người dân bản địa. Đại tá Ngô Minh Chánh, Đội trưởng Đội K90 (Cục Chính trị Quân khu 9), tâm sự: “Nhiều hôm vào ấp khảo sát, tìm thông tin, gặp khi người dân đang cày ruộng mình cũng xắn tay áo làm cùng hoặc lúc cất nhà, phát rẫy, tỉa bắp… Có vậy người dân mới quý mà tận tâm với mình. Lắm lúc từ sáng đến trưa chở nhau trên chiếc hon-đa chạy mấy chục cây số tê cứng cả tay, đến được nhà dân ngay lúc họ đang bày tiệc rượu, chưa kịp lau mồ hôi, chủ nhà đã kéo vào để cùng chung vui. Và những lúc như thế, rất dễ tìm được thông tin về nơi chôn cất liệt sĩ...”. Nhiều người dân Cam-pu-chia thường tâm sự: “Bộ đội Việt Nam đánh giặc giỏi, nay lại nói tiếng nước mình, cùng chung ly rượu với bà con thì cái gì mình cũng có thể giúp đỡ bộ đội Việt Nam được”. Cứ như vậy, hành trình đi, tìm, hỏi, sống cùng bà con, dần dần đã thấm đẫm tình thương yêu giữa Bộ đội Việt Nam và nhân dân nước bạn.

Cán bộ, chiến sĩ Đội K91 (Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Đồng Tháp) trên đường tìm kiếm hài cốt liệt sĩ hy sinh tại Cam-pu-chia. Ảnh: Hiếu Hiển.

Để nhân dân quý mến, tin tưởng, ở những nơi đóng quân hoặc địa điểm đào tìm hài cốt, các Đội còn hỗ trợ gạo và các nhu yếu phẩm cho nhân dân. Đặc biệt, hằng năm Bệnh viện Quân - dân y các tỉnh đều hành quân sang kết hợp cùng các Đội tổ chức khám bệnh, cấp thuốc miễn phí cho hàng ngàn lượt người dân.

Hôm chúng tôi cùng đội K93 (Bộ CHQS tỉnh An Giang) đến ấp Daco, xã Đombokrong, huyện Phomsruchrong, tỉnh Kongpongspư để khám bệnh, cấp thuốc cho nhân dân, ông Coi-Soc-Khol (63 tuổi) không giấu được xúc động nói: “Trước đây tôi cũng từng tham gia Quân đội Hoàng gia Cam-pu-chia và cùng bộ đội Việt Nam đánh đuổi Pôn Pốt. Giải phóng đất nước rồi, mừng lắm. Bây giờ bộ đội Việt Nam trở lại tìm đồng đội, nghĩa cử này thật cao đẹp và đáng quý. Tôi sẽ cùng các bạn của mình đi tìm hiểu, nếu có thông tin gì về mộ liệt sĩ, chắc chắn tôi sẽ báo ngay”.

Sư Sau-Sol, Phó trụ trì chùa Precputminbol đã 84 tuổi nhưng rất nhiệt tình dẫn các anh em ra tận rẫy cách đó gần bốn cây số để chỉ nơi chôn cất liệt sĩ. Mặc dù trí nhớ không còn minh mẫn lắm, ông hứa sẽ cố gắng đến các xã lân cận để tìm thông tin. Sư Sau-Sol nói: “Trong những ngày lễ chùa, tôi đều thông báo và kêu gọi nhân dân hễ biết được tin tức hoặc đã từng nhìn thấy hài cốt liệt sĩ Việt Nam chôn cất nơi đâu thì lập tức báo tin cho nhà chùa hoặc các anh em bộ đội Việt Nam biết để cất bốc đưa về. Đây là việc nghĩa, bởi vậy chúng tôi giúp được gì sẽ làm ngay”.

“Ăn trong nắng, ngủ trong sương”

Thấm thoát đã hơn mười năm, nhưng Thiếu úy Hồ Thanh Tâm, nhân viên Công binh Đội K93 vẫn cứ ngỡ như mới vừa hôm qua. Tâm kể: “Lần đầu sang Cam-pu-chia, dù đã được chỉ huy đơn vị quán triệt nhiệm vụ cụ thể, tư tưởng cũng đã thông suốt nhưng vẫn thấy bỡ ngỡ trước điều kiện thực tế hoàn toàn khác xa khi còn ở trong nước. Từ nhỏ tới lớn chưa hề làm việc gì nặng nhọc, sang đây ngày nào cũng phải đào hàng chục mét khối đất, có khi gặp phải hố chôn đầy đá, bở cả tay, sáng thức dậy mình mẩy đau nhức, ê ẩm. Sợ nhất là bom mìn còn sót lại nằm rải rác khắp nơi, đặc biệt là ở khu vực đào tìm hài cốt liệt sĩ”. Nhưng có lẽ sự lo lắng ấy cũng chưa bằng điều kiện sinh hoạt thiếu thốn hiện tại. Đội phải đóng quân trong các cánh rừng cách xa khu vực dân cư. Mỗi lần đi chợ tiếp phẩm mất cả ngày, thức ăn gói ghém dùng cho một tuần lễ. Mùa mưa, đường đi lầy lội, trơn trợt, từ nơi đóng quân đến địa điểm đào tìm anh em phải hành quân bộ hơn chục cây số. Đó là chưa kể có lúc phải vượt qua những con suối sâu ngang cổ dài hơn 50 mét, nước chảy xiết, khi đến nơi ai nấy chân tay như rã rời. Vậy cũng còn đỡ, đến mùa khô thì nước sinh hoạt khan hiếm, muốn nấu cơm phải đào hố để lấy nước ngầm lắng vào chậu mà sử dụng, còn tắm giặt thì tiêu chuẩn mỗi người được vài ba gáo nước hoặc dùng chung nước ao, đìa với gia súc. Ở nơi có điện còn được xem ti-vi, chứ ở ngoài lán hoặc trong rừng thì chập choạng tối đã chui vào mùng tránh muỗi. Đêm nào mưa to xem như bị mất ngủ để dời đồ đạc…

Đại tá Phạm Khắc Điệp, Đội trưởng Đội K92 (Bộ CHQS tỉnh Kiên Giang), cho biết: “Mặc dù mỗi vị trí đóng quân, đơn vị đều tổ chức phát quang thông thoáng, mắc tăng, võng cẩn thận nhưng vẫn có trường hợp anh em bị rết, bọ cạp cắn; lắm lúc khi sáng ngủ dậy, vừa xỏ chân vô đã phát hiện có rắn nằm trong giày. Cả khi anh em đang ngủ trưa thì rắn bò ngay trên đầu võng, vậy là phải bình tĩnh để thoát ra ngoài và tìm cách bắt chúng vì đa số đều là loại rắn cực độc. Chỉ cần sơ sảy là nguy hiểm đến tính mạng”.

Có lẽ đối với Thượng úy Lê Trọng Vũ, Phân đội trưởng Phân đội 2, Đội K91, thì kỷ niệm đáng nhớ nhất đối với anh là vào giai đoạn mùa khô năm 2009, khi Đội tìm kiếm hài cốt tại huyện Praysadach, tỉnh Prayveng. Vũ kể: “Lúc đào xuống khoảng hai lớp leng thấy có ni-lon bọc hài cốt, anh em chưa hết vui mừng, thì tôi phát hiện bên thành hố nhô ra một vật trông giống như đuôi đạn cối 82mm. Đưa máy dò tìm, quả nhiên có tín hiệu của kim loại. Gần 20 phút trôi qua trong căng thẳng. Cuối cùng, anh em cũng lần tách và lấy ra được, nhưng không phải là đạn cối 82mm mà chỉ là… cục pin Con Ó. Cả đội một phen hú vía. Nhưng khi đưa được hài cốt lên thì lần này là quả mìn 65-2A nằm trong bao vải đựng bình toong nước. Rất may là không ai nặng tay khi lấy hài cốt, nếu không thì đã xảy ra chuyện, bởi sau khi kiểm tra, kíp nổ vẫn còn nguyên”.

Đó cũng chỉ là những trường hợp hiếm gặp nhưng không ngoại lệ ở bất kể địa bàn nào trên đất bạn. Điều đó không đáng ngại vì anh em đều ý thức rất rõ trách nhiệm của mình. Cái khó trong đào tìm hài cốt mà tất cả các đội đều gặp phải là vào mùa nắng, đặc thù của vùng đất nước bạn vốn dĩ toàn đất cát, gặp thời tiết khô hạn nên rất cứng, có lúc phải dùng cả cuốc chim để đào tìm. Không phải thông tin nào cũng chính xác, vả lại khu vực đào tìm khá rộng, vì vậy điệp khúc “đào, lấp” là chuyện thường ngày của cán bộ, chiến sĩ các đội. Đại tá Phạm Quang Trung, Đội trưởng Đội K93, kể: “Lần đào tìm tại xã Samrong, huyện Samrong, tỉnh Takeo, anh em phải mất ba ngày trời và đào xuống độ sâu hơn ba mét mới tìm thấy hài cốt. Rồi có lần được thông tin, ở Kongpongspư, cả tổ bảy người đào một tuần mới xong một hố bởi đây là một bãi đá lâu ngày, bàn tay ai nấy phồng rộp nhưng cuối cùng cũng không tìm được hài cốt đồng đội mình!”.

Chúng tôi chợt nhớ tâm sự của Hạ sĩ Phan Tường Lợi, Nhân viên Phân đội 2, Đội K93: “Từ lúc sang đây làm nhiệm vụ, tôi đã rèn luyện được tính kiên trì bền bỉ, mỗi một lớp leng đào xuống là một niềm hy vọng. Hy vọng ấy không bao giờ tắt đối với chúng tôi, vì ai cũng tin rằng các anh, các chú vẫn còn nằm quanh quẩn đâu đây, dưới lòng đất này”.

(còn tiếp)

---------------

Kỳ 2: Nghĩa tình đồng đội

Ghi chép của THẾ HIỂN - HIẾU LỄ